BIBLAN ŁACIŃSKO-POLSKA CZYLI PISMO ŚWIĘTE STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU PODŁUG TEKSTU ŁACIŃSKIEGO WULGATY I PRZEKŁADU POLSKIEGO X. JÁKÓBA WUJKA T. J. Z KOMENTARZEM MENOCHIUSZA T. J. PRZEŁOŻONYM NA JĘZYK POLSKI WYDANIE X. S. KOZŁOWSKIEGO Arcybiskupa Metropolity Mohylowskiego WE CZTERECH TOMACH in 8-vo maj. (FRACTA PAGINA) WYDANIE CZWARTE Tom IV Obejmujący Księgi Nowego Testamentu, jako to: Cztery Ewangelje, Dzieje Apóstolskie, czternaście listów Ś-go Pawła, list Ś-go Jakóba, dwa listy Ś-go Piotra, trzy listy Ś-go Jana, list Ś. Judy i Objawienie Ś. Jana. WILNO Nakladem i drukiem Józefa Zawadzkiego 1907 * B5272 1907 V14 Servatis conditionibus in impressione Sacrorum Bibliorum servandis, licentiam per praesentes dedimus S-am Scripturam utriusque Testamenti cum Commentariis Menochii S. J., editionis Excellentissimi, Illustrissimi ac Reverendissimi Simonis Kozłowski, Archiepiscopi Mohiloviensis, imprimendi, impressamque absque ullis mendis, diligenti prius revisione et collatione facta, evulgandi. No 632. Datum Vilnae die 29 mensis Aprilis 1895 anno. Antonius Franciscus Eppus mpr. Franciscus Wołodźkó. In spiritualibus Secretarius. BIBLIA Z OBJAŚNIENIAMI X. J. WUJKA, I KOMENTARZEM MENOCHIUSZA, przełożonym na język polski. Tom IV. Wprowadzenie do czterech Ewangelij. Nauka, jako też opis narodzenia, życia, cudów, śmierci, zmartwychwstania i wniebowstąpienia Jezusa Chrystusa, Syna Boskiego od wieków i syna Maryi Panny w czasie, prawdziwego Boga i razem prawdziwego człowieka, nazwane zostały Ewangelją, czyli z greckiego dobrą nowiną, gdyż księga ta obwieszcza ludziom najpożądańszą nowinę, bo spełnienie tajemnicy naprawy i odrodzenia rodu ludzkiego, przez którą wszyscy ludzie zostali pojednani z Bogiem i odzyskali prawo do odziedziczenia nieba. Cztery są Ewangelie: pierwsza według S. Mateusza apostoła; druga według Ś. Marka, który był uczniem S. Piotra; trzecia według S. Łukasza, towarzysza i ucznia S. Pawła; i czwarta według S. Jana apostoła, przezwanego ukochanym uczniem Chrystusowym. Chociaż w tych czterech Ewangeliach zawarte są główne zdarzenia z życia Zbawiciela, jednakże wszystkie stanowią jednę tylko Ewangelję: napisaną przez czterech Ewangelistów czworakim sposobem, porządkiem i stylem; albowiem oni byli tylko organem i narzędziem Ducha Ś., który jest pierwotnym i jedynym autorem tej Księgi. SS. Ewangeliści nie mieli głównie na celu opisać wszystkie czyny i słowa Chrystusa Pana, lecz tylko wybrać niektóre, aby przez nie przedstawić jakby ideę i obraz nauki i życia Messyasza. Z tej przyczyny często nie zachowują chronologicznego porządku w swoich opowiadaniach; także jeden wiele takich zdarzeń zamilcza, o których inni mówią obszernie, a jednak każdy tak układa swój opis, jak gdyby nic nie opuszczał. Przeto niekiedy łączą rozdzielne zdania, przypowieści i mowy, które żadnego z sobą nie mają związku, bo wyrzeczone były od Chrystusa w innym czasie, z innego powodu, i o innym przedmiocie. Lecz lubo w słowach i stylu od siebie się różnią, jednakże w myśli i sensie najzupełniej zgodni są z sobą, i, jakby dla pełności doskonałej muzycznej harmonii, to co jeden zamilcza drugi dopełnia; w czem ten wyraża się krótko i ucinkowie, inny to wykłada obszerniej i dokładniej; ztąd opowiadania Ewangelistów powinny byc z sobą porównywane dla otrzymania pełniejszego i jaśniejszego opisu jakiej rzeczy. I z tego względu Ewangelia według S. Marka może być uważaną za uzupełnienie Ewangelii według S. Mateusza: a Ewangelia według Ś. Łukasza może się uważać za dopełnienie dwóch pierwszych; Ewangelia zaś S. Jana jest jakby uzupełnieniem trzech innych. S. Mateusz na początku swojej Ewangelii szczególnie opisuje naturę Chrystusa Pana ludzką, S. Jan-naturę jego boską, S. Marek - godność jego królewską, a S. Lukasz-kapłańską. Ztąd Ojcowie święci figurę czterech Ewangelistów znajdują wowych czterech tajemniczych zwierzętach, które się przedstawiły w widzeniu prorokowi Ezechielowi (Ezech. r. 1), iŚ. Janowi (Apok. r. 4). Oto tajemnicze widzenie Ezechielowe. Gdy zostawał w Mezopotamii, nad rzeką Chobar, wpadającą do Eufratu, otworzyły się przed nim niebiosa i ujrzał nadchodzący wicher, wielki obłok i ruszający się ogień nadzwyczajnej jasności. W ogniu okazywała się postać człowieka w pośrodku czterech ognistych Cherubinów, mających podobieństwo zwierząt, z których każde miało po cztery twarze i po cztery skrzydła, obrócone na cztery strony świata. Po prawej stronie twarz człowieka i twarz lwa, na lewej twarz wołu, i z wierzchu twarz orła. Skrzydła wszystkich były złączone z sobą, a zwierzęta biegały nakształt błyskawicy tam, dokąd duch je poganial; i przy nich z obu stron po cztery koła pełne oczu zewsząd patrzących. Ten majestatyczny wóz, na którym był Bóg w postaci człowieka pośród czterech Cherubinów, według tłumaczenia wielu Ojców świętych, oznaczał Kościół chrześcijański, gdzie Jezus Chrystus, Bóg-człowiek jest ogłaszany po wszystkich częściach świata przez czterech Ewangelistów. Każdy z nich znajduje się w trzech innych, i wszyscy czterej stanowią jednę Ewangelję, bo jeden i tenże duch wszystkich ożywia i porusza. Zwierzę z postacią twarzy ludzkiej przyobraża S. Mateusza, dla tego że on zaczyna swoję Ewangelje od opisania człowieczeństwa Pana Jezusa; Lew oznacza S. Marka, którego twarz, to jest, początek Ewangelii wskazuje na udanie się Chrystusa Pana na pustynię, zwykłe mieszkanie lwa, i rozważa go głównie jako króla i odkupiciela wszystkich narodów; twarz wołu jest godłem S. Łukasza, bo on rozpoczyna Ewangelję od kapłaństwa starego zakonu (którego ofiarą zwykle był cielec) Zacharyasza, i szczególniej rozważa Zbawiciela jako najwyższego Kaplana; symbol zas orła służy S. Janowi, ponieważ on wznosi się najwyżej zaczynając swoję Ewangelię od opisania Bóstwa Syna Boskiego, tego przed wiecznego Słowa. O tem, między innymi S. Hieronim (Przedm. na S. Mat.) tak się wyraza: Te więc cztery Ewangelije daleko wprzódy przepowiedziane, potwierdza takoż księga Ezechiela, w której pierwsze widzenie tak się wystawuje: A w pośrzodku jego podobieństwo czterech zwierząt... a podobieństwo twarzy ich: twarz człowieka, twarz lwia, twarz wołowa, i twarz orłowa. Pierwsza człowiecza twarz oznacza Mateusza, który zaczyna pisać jakby o człowieku: Księgi rodzaju Jezusa Chrystusa, Syna Dawidowego, syna Abrahamowego. Druga Marka, przez którą daje się słyszeć głos lwa ryczącego na puszczy: Głos wołającego na puszczy: Gotujcie drogę Pańską, czyńcie proste ścieżki jego. Trzecia wołowa, która przyobraża Łukasza Ewangelistę, rozpoczynającego od kaplana Zacharyasza. Czwarta Jana Ewangelistę, który przybrawszy skrzydła orle kwapiąc się ku wysokościom, o Słowie Bożem rozprawia. Tenze Ojciec Kościoła, stosując wykład tego prorockiego widzenia do Messyasza, powiada (Przedm. na ks. S. Marka): Chrystus bowiem jest człowiekiem przy swojem narodzeniu, przy śmierci cielcem, lwem przy zmartwychwstaniu i orłem przy wstąpieniu do nieba. Christus enim est homo nascendo, vitulus moriendo, leo resurgendo, aquila ascendendo. Ś. Mateusz pisał swoję Ewangelię w Jerozolimie, roku 41 ery zwyczajnej, a 8-go po wniebowstąpieniu Jezusa Chrystusa, jak poświadczają wszystkie dawne rękopisy greckie; S. Marek pisał w Rzymie w roku 45, według manuskryptów greckich, albo 47 lub 48 jak twierdzą niektórzy poważni pisarze; S. Łukasz w Koryncie, roku 51, lub 53; S. Jan w Efezie, roku 64, według niektórych rękopismów greckich, a podług zdania wielkiej liczby poważnych autorów r. 94 lub 97.Co się tyczy języka, to S. Mateusz pisał po hebrajsku, a trzej inni po grecku. Lecz Ewangelia S. Mateusza wkrótce została przetłómaczona na język grecki, i ta wersya otrzymała pierwszeństwo przed tekstem pierwotnym, skażonym przez Ebionitów, tak dalece, iż oryginał począł być zaniedbywanym, i od wieku XI zupełnie zaginął. Tekst hebrajski, który dziś egzystuje nie jest pierwotnym, lecz jest to tłómaczenie z wersyi greckiej. Podobnież należy uważać za starożytną wersję z oryginału greckiego, rękopism łaciński Ewangelii S. Marka, którego dwadzieścia pierwszych kart przechowują się w Wenecyi, a ośm ostatnich w Pradze. Gdyż S. Marek ułożył swoję Ewangelię w języku greckim, jak świadczą prawie wszyscy starożytni pisarze. S. Mateusz nazwany takoż Lewim (Luk. 5, 27), syn Alfeusza (Mark. 11, 14), rodem był z Galilei, z miasta Kafarnaum, i tam sprawował urząd poborcy ceł. Na pierwsze wezwanie Jezusa wszedł w grono jego uczniów, i wybrany został od niegoż na Apostoła. Po wniebowstąpieniu Chrystusa Pana, wprzód nim się z Judei udał w daleką podróż Apostolską, na prośbę chrześcijan nawróconych z Żydów, napisał Ewangelię, w której z życia Pana Jezusa czerpie dowody przekonywające ich, że Jezus Chrystus jest prawdziwym, od proroków przyobiecanym i oczekiwanym w starym Zakonie Messyaszem, czyli Zbawcą rodu ludzkiego. Po opuszczeniu Judei, opowiadał naukę Zbawiciela w Persyi i Etyopii, umarł w Luch, w krainie Sennaar, stanowiącej część dawnej Nubii, położonej między Abissynią i Egiptem. (Socr. l. I. 19; Ruff. 1. X. r. 9; Klem. Al. Paedag. l. II. r. 1). O innych szczegółach życia i sposobu pisania czterech Ewangelistów, znajduje się wiadomość w przedwstępnych uwagach X. J. Wujka, które we właściwych miejscach załączamy. Wykład X. J. Wujka. Summa Nowego Testamentu. „Która była Summa Starego Testamentu, to iest Chrystus Pan y Kościół iego (jako Augustyn Ś. naucza) taż też właśnie iest summa Nowego. Bo, iako tenże Augustyn powiada, w starym Testamencie iest zakrycie nowego a w nowym iest obiawienie starego. Y na drugim mieyscu: W starym, prawi, Testamencie iest nowy zakryty, a w nowym iest stary odkryty. Y przetoż Zbawiciel nasz powiedział: iż nie przyszedł rozwięzować zakonu albo proroków, ale ie wypełnić. Bo wam (mówi) prawdziwie powiadam: Póki nie przeminie niebo y ziemia, iedno iota ani kreska iedna nie przeminie z Zakonu, aż się wszystko wypełni. Któremi słowy iaśnie pokazuie, iż nowy Zakon nie jest nic inszego, iedno wypełnienie starego. ,,A tak przystępuiąc do czterech części głównych Nowego Testamentu: Naprzód Ewangelje opisuią nam Chrystusa Pana, którego stary zakon obiecował, a to począwszy od przyszcia iego na ten świat, aż do wyszcia z niego. |