8

1

6

fecerunt venire presentiam, qui ita assimilabatur in facie Theodorico, quod aliquis unum ab alio minime cognoscere poterat. Ipsum quoque omnino inducentes et ortantes ex parte Theodorici eorum 2 regis et comunis civitatis eorum, rogantes et ammonentes, ut ad expeditionem pergere deberet, bellum quidem, quod Theodoricus rex cum Alboin rege facere debebat, pro eo fortunam ipsius belli temptare deberet, dicendo Alboin in ipso bello non esse processurum. Qui seductus verbis et ingeniis atque adulationibus eorum omnia que vellent et illud bellum esse temptaturum eis promisit. Quem subdiaQuem subdia conem alteratum 10 calide et privatim in castris adduxerunt et *f. 45d. in ipsis castris secrete prout potuerunt usque ad terminum belli tenuerunt. Termino vero statuto veniente idem subdiaconus regalibus indumentis et armis bellicis ipsius regis armatus, ita quod ab aliquo expeditionis minime cognoscebatur, in campo existente, regem quoque Verone expectante11. Alboin autem egregiis 13 armis decoratus contra ipsum subdiaconem appropinquans 14, credens indubitanter Theodoricum regem fore. Videns autem dictus subdiaconus Alboin 15 ab incepto desistere nolentem 16, sed magis magisque bellum incipere cupientem", valde timuit ac perteritus 18 fuit, credebat enim ipsum Alboin 15 ab 19 ipso prelio desistere debere, sicut per viros Ticinensis civitatis intellexerat. Et dum sic timidus et pavidus staret, Alboin 15 rex versus eum cum equo carcaribus 20 acriter tacto violenter currere cepit et subdiaconem lancea librata graviter percussit et vulneravit, ipsum etiam de equo deiecit 22 et super eum impetum faciens per loricam cepit et detinuit. Clamore autem magno ab omnibus sui exercitus facto dictum subdiaconem, quem 23 regem Theodoricum esse credebant, magna cum letitia 24 et nimio triumpho ad castra duxerunt. Ticinensis civitatis concives et omnes qui in eorum castris aderant, scito et ab eis cognito, et viso Theodorico rege eorum, super eo quod acciderat ceperunt deridere 25 et derisum 26 de rege Alboin facere. Cum autem ille subdiaconus 27 sub papilione regis Alboin staret, lorica de eius capite *f. 46a. extracta, "percipientes signum Domini in capite habere et ad ordinem subdiaconatus accessisse, Alboin rex valde turbatus, furore magno commotus pariterque repletus, dictum subdiaco

2

2

1) 'omnimode ind. ort. et ex' E.

21

15) 'Alboini' E.

2) Fehlt E. 3) 'omnis' Hs. 4) 'amonentes' E. 5) 'expedictionem pergeret deb.' E. 6) 'Alboino' E. 7) 'prelio' E. 8) Fehlt Hs. 9) 'que illud vellent esse t.' E. 10) Das heisst 'verkleidet'. 11) 'venire' E. 12) 'expectantem' Hs. 13) 'eggregiis' E. 14) 'aprop.' E. 16) 'nolens' Hs. 18) 'perterritus' E. immer. 19) 'in' E. 20) 'calcaribus' E., aber die Pariser Hs. hat regelmässig 'carcar.' 21) 'curere' E. 23) 'que' E. 24) 'leticia' E. immer 25) 'defen26) 'Alboin' hier irrig zugesetzt E. 27) 'sudiaconus' E.

17) 'cupiens' Hs.

22) 'eiecit' E.

dere' E.

nem de castris statim exire precepit'. Tamen coram eo pro-
ponens et votum Domino faciens, de obprobrio, quod ei acci-
derat, vindictam aliter sumere minime posset, nisi Ticinensem
civitatem obsideret et eam penitus diruerets et insuper uni-
versum populum in ipsa civitate existentem, qui se tradere
noluisset, gladio extinguerets. Quo peracto, timentes inter
se preliari, uterque exercitus ad propria rediit. Cumque ad
propria redisset, die noctuque cepit Alboin cogitare, qualiter
de iniuria sibi illata posset vindictam sumere. Collegit itaque
universam gentem, que in Panonie finibus habitabant 10, eisque
precepit victualia usque ad annos tres secum deferre. Ex-
tenduntur enim Panonie fines ab Aquilegia usque Venetias
inter Padi fluenta et Theothonicorum fines et usque ad Addue
fluvium 12. Dicitur enim habuisse quadraginta quatuor milia
militum et virorum pugnatorum. Misit iterum Alboin legatos
suos Longio prefecto, Ravene 13 regi, socero suo, ut in eius
subsidio exercitum militum et pugnatorum mittere deberet, ut
de obprobrio sibi illato vindictam posset habere. Fertur etiam
in eius auxilio mixisse 14 treginta milia virorum armatorum;
communicato namque utroque 15 exercitu versus Ticinensem
civitatem studiose equitare festinavit; et cum ad illam per- *f. 46b.
venisset urbem, ab orientali parte sua posuit castra 16, ipsam
quoque machinis et insidiis pluribus obsedit, omnia que extra
civitatem aderant cepit et in sua posuit virtute. Cumque "
ipsam civitatem per tres annos et aliquot menses
18 magnis
tormentis et variis suppliciis 1 obsideret et exprimeret, ipsius
civitatis 20 sapientes se minime posse resistere nec civitatem
defendere percipientes, pactum cum Alboin in hunc scilicet
modum facere volentes, ut omnibus in ipsa comorantibus 21

1) Die ganze Erzählung von dem Zweikampf zwischen Alboin und dem Subdiacon beruht auf Pauli Hist. Lang. V, 40; vgl. oben S. 257, N. 1. 2) Fehlt E. 3) 'et eam pen. dir.' aus E., fehlt Hs. 4) 'uoluisset' E. 5) 'extinguere' E. 6) 'reddiit' E. 7) 'Cum autem' E. 8) 'reddisset' E. 9) 'summere' Hs. 10) So beide Hss. Wie Codagn. denn oft zu Collectivbegriffen den Plural setzt. 11) 'eisque prec. vict' fehlt E. 12) 'Extenduntur fluvium' fehlt E. Dies ist zum Theil aus Paul. Hist. Lang. II, 14 ('Venetia. . . sed eius terminus a Pannoniae finibus usque Adduam fluvium protelatur') genommen, welche Worte Codagn. oben f. 23c, S. 325 abgeschrieben hat. 13) 'Ravenne' E. Der Longius ist natürlich dem Präfecten Longinus von Ravenna bei Paulus Hist. Lang. II, 5. 29 nachgebildet. 14) 'mississe triginta' E. 15) Fehlt Hs. 16) Dies aus Paul. Hist. Lang. II, 26: "Ticinensis obsidionem (Alboini) perferens Langobardorum exercitu non procul iuxta ea ab occidentali parte residente'. 17) 'autem' setzt zu E. 18) Dies wieder aus Pauli Hist. Lang. II, 27: 'At vero Ticinensis civitas post tres annos et aliquot menses obsidionem perferens, tandem se Alboin et Langobardis obsidentibus tradidit'. 19) 'supplicibus' E. 20) 'civitatem' E. 21) 'commor.' E.

2

civitas

8

civitate et universe eorum substantie fidutiam dare firmiter deberet 2 Alboin audiens hoc3 nullo modo esse facturum nec sub tali conditione civitatem fore habiturum firmiter et plenarie respondit, sed civitatem et ipsius civitatis homines et omnia que in ea sunt sine aliqua conditione in sua vellet habere potestate. Videntes autem viri Ticinenses aliter 5 minime facere posse, absque consensu et voluntate Theodorici regis eorum dictam civitatem et que in ipsa aderant civitate libere et sine aliquo titulo et pacto in virtute et potestate Alboin dederunt. Hoc ita peracto, Theodoricus plurimum indignatus, iratus pariter et turbatus, de Ticinensi civitate cum omnibus regalibus indumentis et cum regni corona et signis omnibus, que ad regni coronam pertinebant, exivit et ad Mediolani urbem accessit. Cumque Alboin per portam que Sancti Iohannis dicitur ab orientali urbis parte vellet in*f. 46. troire, equus 10 *eius in medio ponte concidens, quamvis carcaribus stimulatus et astarum 12 verberibus verberatus, nullo modo potuit relevari 13 nec in ipsa 14 intrare civitate. Tunc unus ipsius civitatis, qui cum Alboin rege aderat 15, taliter locutus est dicens: 'Memento, domne rex, quale votum fecisti! Frange enim tam durum votum, et ingredieris postea urbem; vere namque christianus est populus in hac civitate'. Siquidem Alboin voverat, quod ipsius civitatis populum gladio 5 extingueret; qui postquam tale dirumpens is votum civibus ipsius civitatis indulgentiam promisit, statim equus eius consurgens, illico in civitatem est ingressus, nulli lesionem inferens in sua permansit promisione 17. Tunc eiusdem urbis concives ad eum concurrentes in palatium, quod rex Theodoricus construxerat 18, magno triumpho et ingenti gloria illum duxerunt 19. Regnavit itaques Alboin in Ticinensi civitate magna cum letitia per annum unum. Post hec Theodoricus, qui in Mediolanensi urbe eo tempore regnabat, qui regnum Ligurie et coronam regni 21 communicato principum ac virorum nobilium conscilio et a Romanorum imperatore confirmato propter nimiam perfidiam, quam Ticinenses viri de eo fece

5

1) 'fidantiam' E., und das ist die gewöhnliche Form dieses Wortes, die Codagn. auch Ann. Plac. p. 454, 46 hat, aber auch oben S. 331, f. 27c und unten f. 47d. 51b steht dafür 'fidutiam', weshalb ich meine, Codagn. habe auch diese Form geschrieben, die übrigens bei DucangeHenschel in dieser Bedeutung vielfach belegt ist. Der Autor von Reggio wird die ihm geläufige Form dafür gesetzt haben. 2) 'debere' E. 3) 'hec' Hs. 4) 'condictione' E. 5) Fehlt E. 'itaque' E. 7) 'corone' E. 'eq9' Hs. 11) 'calcaribus' E.,

8) 'portas' E.

9) 'orientalis' E.

6)

10)

vgl. oben S. 482, n. 20. 12) 'hast.' E. 13) 'reuellari' Hs. 14) 'ipsam intr. civitatem' E. 15) 'erat' E. 16) 'dirupens' Hs. 17) 'promissione' E. 18) Bis hierher alles, von 'Cumque Alboin per portam' an meist wörtlich aus Paul. Hist. Lang. II, 27. 19) 'dixerunt' E.

setzt E. irrig hinzu.

20) 'et'

6

3

5

rant, in ipsa statuerat et firmaverat civitate '.
Idem vero
Theodoricus tam magni sceleris et perfidie infinitum exer-
citum totius Ligurie gentis collegit et cum ipsis et viris
ferocibus et bellicosis urbis Mediolani ad Ticinensem pergere
properavit civitatem. Dicitur enim Liguria a legendis, id est *f. 46d.
a colligendis leguminibus que feras nominatur. Hec ad
Gallorum fines extenditur et usque ad Suaviam, Teothonico-
9
rum patriam, que versus septentrionalem 10 est posita par-
tem, et inter hanc due consistunt provincie, id est Retia 12
prima et Retia 12 secunda, in qua Curvales 13 dicuntur habi-
tare; in alia habitant homines agresti, et protenditur a pre-
dictis finibus inter + Padum et patriam Teothonicorum usque
ad Addue 15 fluvium. Videns igitur Alboin in Ticinensi civi-
tate fore a suis derelictum, et gens sua fere 16 universa ad
propria remeasse, de constantia Ticinensium concivium " parum
confisus 18, timens, ne ad Theodorici inimici sui manus ac viro-
rum impiorum 19 urbis Mediolani potestate 20 incurreret, nocte
obscura cum omnibus suis clam ut potuit ad Verone rediit
civitatem. Die autem veniente timor et tremor Ticinenses 21
invasit concives. Et dum sic perteriti permanerent, rex Theo-
doricus ad illam accedens civitatem, apertis ianuis cum urbis
Mediolani civibus in ea viriliter intravit, ipsam quoque ac
viros nobiles et potentes et eorum bona omnia cepit et occu-
pavit. Palatium 22 quidem regale, quod idem rex Theodoricus
in ea construxerat civitate, et eiusdem civitatis fortitudines
destruxit et penitus diruit, viros quoque Ticinensis civitatis
magnates et minores pessimos variis suppliciis corporis et
census gravissime tormentavit, ipsos etiam urbis Mediolani
tributarios fecit, lapides quoque et trabes mire magnitudinis *f. 47a.
et pulcritudinis Mediolanum deferre 23 fecit. Steterunt autem
viri Ticinensis civitatis universi tributarii urbis Mediolani

1) So haben den ganz constructionslosen Satz genau übereinstimmend beide Hss., so dass kein Zweifel bleibt, Codagn. habe wörtlich so geschrieben. 2) Theod. vero' E. 3) Fehlt E. 4) 'exerc. inf. tocius' E. 5) 'et cum' aus E., fehlt Hs. 6) id est a coll.' fehlt E. 7) 'faras' E. Dies von 'Dicitur' an ist aus Paul. Hist. Lang. II, 15 abgeschrieben, wo 'leguminibus, quorum satis ferax est, nominatur'. Ebenso corrupt hat Codagn. diese Worte oben f. 23b.c im Provinzialverzeichnis abgeschrieben. Auch das folgende bis 'Retia secunda' ist noch fast wörtlich aus Paul. Hist. Lang. II, 15 genommen. 8) 'a' E. 9) 'theoton.' 4. 10) 'septentrionem' ('partem' fehlt) E., und so hat auch Paul. Hist. Lang. II, 15, doch könnte die Uebereinstimmung durch Zufall herbeigeführt sein. 11) 'consistere consistant' E. 12) 'Recia' E. 13) 'curiales' Hs.

16) 'fore' 19) 'imp.

14) 'Alboin' hier ganz irrig hinzugefügt E. 15) 'usque adde' E.
beide Hss. 17) 'ticinensis conscilii' Hs. 18) 'confixus' E.
vir.' E. 20) So beide Hss. 21) 'ticinensis' E. 22) 'palacium' E.
23) 'defere' Hs.

2

1

5

regnante Theodorico rege, qui visit per quindecim annos in urbe Mediolani, gerens semper inviolabiliter regnum Ligurie, quod postea dictum est Italie regnum. Cuius corona est ferrea a viris ferocibus dicta, quam basilice sanctis Iohannis site in loco Moice legavit; ad cuius memoriam et ad regni Italie coronam suscipiendam Romani imperatores usque in odiernum diem coronam suscipiunt. Honores vero tam in spiritualibus quam in temporalibus viris nobilibus et magnatibus Mediolani dedit et concessit. Tumulus enim sepulture eiusdem Theodorici regis fuit prope ecclesiam beati Ambroxii', super quem tumulum constructa fuit ecclesia in honore beati Michaelis archangeli 1o.

Regnavit igitur Alboin, postquam a Ticinensi rediit civitate, per annos quatuor et menses tres, postea insidiis Resemonde coniugis sue interremptus est". Eodem autem tempore Auripertus 12 sedem regalem et Italie regnum Mediolanum gerebat 13. Qui cum Romanorum precepto Romanam accederet urbem, Romanum suo tempore gubernavit imperium. Tunc quidam de Ungarie partibus vir nobilis, amicus Alboin et in armis eius collateralis 14, videns Italiam absque rege et domino esse, ad Elotarium Ungariensem regem proficisci festinavit, *f. 47b. dicens Italiam fore spaciosam, omnibus divitiis et bonis plenam 15, civitates eius opulentissimas, loca et castra copiosissima esse, dominum nec gubernatorem habere, inducens et eum exortando, ut ad ipsam subiugandam cum exercitu pergere properaret. Audiens vero et intelligens que sibi proposuerat, corde et animo intento, conscilio principum ac virorum nobilium habito, de quorum fuit conscilio, ut ad Italiam debellandam pariter et subiugandam virum nobilem et prudentem mittere deberet. Elotarius autem rex Narsem cartularium et imperialem canzelarium, virum magne prudentie et audacie, in armis bellicis ferocissimum, concordia principum dominum et rectorem exercitus constituit. Collegerat namque ipse rex exercitum magnum, quem sub potestate et dominio Narsis posuit. Cumque ipse Narsis in introitu Italie, in partibus scilicet Venetiarum, cum suo exercitu accessisset, sua in illis partibus fixit tentoria. Ibique fertur habuisse quinquaginta duo milia militum et virorum armatorum. Steterunt postea

1) 'vixit' E. 2) 'sepe' E. 3) 'sancte' E. 4) 'ligavit' Hs. 5) 'imperatoris' E. 6) 'hod' E 7) 'coronas' E. 8) 'Quo res' E. 9) 'Ambrosii' E. Der historische Theoderich wurde bekanntlich in Ravenna begraben. 10) 'arch. Mich.' E. Mit diesen Worten endet da die aus Codagn. abgeschriebene Partie. 11) Dies aus Paul. Hist. Lang. II, 28. 12) Zwei Langobardenkönige des Namens Aripert giebt es bekanntlich. 13) Wohl 'Mediolani regebať' zu emendieren. 14) 'colletalis' Hs. 15) Dies mit Anlehnung an Paul. Hist. Lang. II, 5, wo Narses den Langobarden dasselbe melden lässt.