(*) Vermakelijk is het ook te lezen, hoe de werken dezer Juristen beoordeeld zijn door den keurigen MUKETUS, Orat. I, 17. Zie hier één staaltje uit velen: „Qualem nobis cujusque generis farraginem reliquerunt? Ut si quis rusticus hordeum, triticum, viciam, legumina in unum acervum conferat, non illis acervum horum commentariis existimem perturbatiorem fore. Apud hos enim, ubi v. c. de auctoritate magistratuum agitur, dicetur etiam aliquid de testa-geene broeders, en slechts éénen zoon, den had éénen zoon en ééne dochter. De zoon, Jonkheer MAERTEN TROMP, was LuitenantKolonel en Kapitein ter zee bij de Admiraliteit op de Maas, en stierf kinderloos; bij hem staat in de Généalogie aangeteekend: » Hij was de laatste mans-oir van dat beroemd geslacht." Dit in antwoord aan?,?,?,.

C. & A.

Utrechtsche Hofbeer (II.; bl. 26). Omtrent den oorsprong des naams Hof beer en dien van het bewuste gebruik zelf, gelijk ook omtrent den tijd, wanneer Utrecht van deze verpligting | ontslagen is, zal men, vertrouw ik, een allezins bevredigend antwoord vinden in het Tijdschriftvoor Gesch., Oudh.en Stat.v. Utrecht, 8sten jaargang 1842, bl. 6, 32, alwaar de Heer J. H. VAN BOLHUIS zich bevlijtigd heeft, de door den Heer v. D. MONDE verzamelde bouwstoffen

over dit onderwerp zoo goed het konde tot een geheel bij elkander te voegen. Hier nu wordt aangetoond, dat de oorsprong van het gebruik, zoo als BUCHELIUS dien opgeeft in zijne Descriptio Urbis Rheno-Trajectinae, p.57, de meeste waarschijnlijkheid voor zich heeft. Deze schrijver toch is van gevoelen, dat de hofbeer, zijnde het zwaarste varken dat op St. Maarten door de boeren aangebragt was, gekocht plagt te worden en met 200 Davidsguldens naar den Haag gezonden, voor den vrijdom van tollen door Holland en Zeeland toegestaan; en weerspreekt alzoo de meening van DE RIEMER in zijne Beschr. van's Gravenh. I.; bl.163 volgg., die hier aan een louter teeken van onderdanigheid gedacht wil hebben. De wijze waarop die van Utrecht, vooral door H. DE GROOT'S tusschenkomst, in 1615 van dezen last zijn ontheven geworden, is evenzeer in het aangehaalde stuk medegedeeld. V. D. N.

Utrechtsche Hof beer. Aan de Pleegzoon van Mr. J. VAN LENNEP ontleen ik het volgende betrekkelijk den hofbeer. Tot gemak van X. Y. Z. geef ik hier een letterlijk afschrift (Dl. II, bl. 225):

▸ Deze zoogenaamde Hofbeer was niets anders dan een mannetjes varken, het grootste en vetste dat in de provintie Utrecht te vinden ware en hetwelk jaarlijks op zekeren bepaalden dag als eene hulde en tot een tecken van onderdanigheid, met de noodige plegtigheden werd aangeboden. De oorsprong van dit gebruik is by geen schrijver aangeteekend en ligt derhalve in het duister, hoewel sommige beweeren, dat de oorzaak daarvan moet gezocht worden in de overrompeling en plondering van den Haag, in den jare 1528, door de Gelderschen onder MAARTEN VAN ROSSEM gedaan; en dat, vermits dezelve geschied was door toedoen van die van Utrecht, Keizer KAREL, wanneer hy in het volgende jaar de stad by verrassing innam en namaals de temporaliteit of

het waereldlijk bestier daarvan by verdrag bekwam, hun tot straf en eeuwige gedachtenis van een zoo stout bestaan zoude opgelegd hebben het leveren van een beer of mannetjes varken aan den Hove van Holland. Hoe't zij, zeker is het, dat de Magistraat van Utrecht verplicht was alle jaren op zekeren gezetten dag aan den Hove op te brengen zoodanigen beer of zwijn, dat alsdan aan een' paal, staande op het Binnenhof, eenige dagen werd ten toon gesteld, vervolgens geslacht en onder den Stadhouder (die 't hoofd kreeg) en deszelfs Raden verdeeld."

Dit zal wel voldoende zijn. Uit denzelfden historischen roman (II.; bl. 12) blijkt ook, dat de boer, wiens varken gekozen was, het naar den Haag mogt brengen en kost-en schadeloos werd gesteld.

THEODORIK.

[Deze plaats uit Mr. J. VAN LENNEP'S Pleegzoon werd ook gebezigd door E. L. De meening nopens den grond der zaak aldaar te berde gebragt, die van DE RIEMER, heeft mede een voorstander gevonden in A.. Z. en referenten in F. W. A. H. en .. ELSEVIER. Aangchaald werd de geschiedschrijver van 's Gravenhage ook door S. S. S. en B. J. A. M.. Evenzoo door ZOROBABEL, die overigens ook met de Pleegzoon goed bekend schijnt te zijn, welks verhaal van de plegtige aflevering des Hofbeers (DI. II, blz. 212) vooral de aandacht getrokken heeft van J. T. D. H.]

Utrechtsche Hof beer. Wijlen de verdienstelijke Heer J. J. DODT VAN FLENSBURG, zegt in zijn Geschiedkundig Archief, VII.; bl. 78-79, over de bewuste zaak het volgende:

► Vruchteloos hebben wij beproefd de oorzaak van dit gebruik op te sporen. Wij hebben evenwel de duidelijkste bewijzen in handen, dat deze instelling van ouder datum is [t. w. dan het jaar 1529].

Immers in de Kameraars-rekeningen vinden wij het koopen van den ordinaris beer reeds in het laatste vierendeel der XVde eeuw vermeld. Er bevindt zich evenwel eene gaping van verscheidene jaren in die rekeningen, terwijl wij in de vroegere hieromtrent niets aantreffen, waardoor het ons onmogelijk is geworden het juiste jaar te bepalen, waarop de beer voor de eerste maal werd afgezonden. Dat de geestelijke gestichten tot de bekostiging van dit geschenk bijdroegen, blijkt uit een cedel, getrokken uit de » rekeninge der goederen, competerende aan den H. Gecst binnen Utrecht, enz."

Men vindt, omtrent den aankoop van dezen beer, nog eenige bijzonderheden bij BUCHELIUS, Descriptio Urbis Rheno-Traject., p.57. Herhaalde malen wendde zich de Utrechtsche magistraat tot de Heeren van den Hove, met verzoek om afschaffing dezer gewoonte, hetwelk hun eindelijk werd ingewilligd bij Resol. der Staten van Holland van den 16den Junij 1615, N°.5.

Bij deze gelegenheid vermelden wij, dat in de oude Thes. Rek. te Leyden jaar op jaar een

post voorkomt, ten gunste van den Hove,
De Utrechtenaars hadden meer dan eens ver-
bestaande in geld voor laken, alsmede nieuw-geefsche pogingen gedaan om van het zenden
jaarsgiften voor de boden van het Hof.

Utrechtsche Hofbeer. In het Tijdschrift voor de Geschiedenis, Oudheden en Statistiek van Utrecht, Jaargang van 1842, bl. 6 en volgg. vindt men vele bijzonderheden omtrent den Hofbeer verzameld door J. H. VAN BOLHUIS. Van dit belangrijke stuk geven wij hier een gedeelte weder tot beantwoording der vragen van X. Y. Z.

► In oude tijden had de stad Utrecht een verdrag gesloten met Holland, waarbij, tegen betaling van eene jaarlijksche opbrengst (pensie), aanzienlijke voordeelen, ten opzigte der tolregten in Holland, werden toegestaan aan de

des Beers vrij te komen; maar de Hollanders lieten niet los. Werd de Beer vergeten, dan kwam er een maanbrief. In 1604 was de gezondene Beer gortig ende vuyl bevonden; maar toen kwam er eene ernstige recommandatie om voortaan beter op te passen. - De poging om het zenden van den Beer af te koopen, was ook mislukt. Maar in 1615 werd er eene commissie van drie leden uit Utrecht aan de Staten van Holland gezonden, met verzoek om het zenden van den Beer met f 5000 tot f 6000 te mogen afkoopen. Deze commissie slaagde gelukkig. De Staten besloten na rijp beraad van 11/2 uur, gedurende 't welk de te

Utrechtsche burgers. Ten einde zich des tegenspraak van sommige leden door HUIG DE

GROOT, met de hem eigene gevatheid, werd tot zwijgen gebragt, met die van Utrecht over den gemelden Beer niet te marchanderen of in eenige afkooping te treden, maar dit servituyt liberalyck en absolutelyck aan hunne goede naburen kwijt te schelden. Van dit besluit werd behoorlijke acte verleend, welke in Utrecht werd geregistreerd en zorgvuldig bewaard, terwijl de Staten van Holland en de

beter van eene welwillende behandeling der
burgers te verzekeren, deed de Magistraat
van Utrecht de betaling dier pensie dikwijls,
ja doorgaans, vergezeld gaan van een vrijwil-
lig geschenk. De eene helft werd in den slagt-
tijd betaald, namelijk op St. Maarten (11
Nov.), en dan werd als geschenk uitgekozen
een bijzonder vet en zwaar varken. Uit het
bestendig inachtnemen van dit gebruik is eene
soort van gewoonteregt ontstaan, en in dienzin | Heer Advokaat BARNEVELD bij beleefde mis-

werd Utrecht geacht verpligt te zijn en schreef
het zich zelf ook de verpligting toe, tot het
zenden van het varken, schoon het bij het
sluiten der overeenkomst niet was bedongen.

sive bedankt werden.

Hoe vrijgevig de Staten van Holland in dezen zich ook omtrent hunne goede vrunden van Utrecht betoonden, zorgden zij toch, dat zij

De oudste melding van dit varken, ge- | zelve er geene schade bij leden.

woonlijk beer getiteld (het moest een man-
netjes varken zijn), vindt men in 1441, in de
Kameraars-rekening der stad Utrecht.

Wat nu de benaming Hofbeer betreft; de
jaarlijksche pensie, benevens het geschenk,
werd gezonden aan de Grafelijkheid van Hol-
land, en daar later de Staten van Holland de
regering des lands voorstelden, kwam het bij
hun te regt: het was voor den Hove, en het
geschenk werd onder de Heeren van den
Hove verdeeld; de Raadsleden, de Griffier,
de Procureur-Generaal, de Advokaat, de
Secretaris, de Rentmeester, kregen elk één
stuk, de President twee stukken en de Stadhou-
der 't hooft.

In de Pleegzoon van Mr. J. VAN LENNEP vindt men ook eenig gewag gemaakt van den Hofbeer; hij staat of ligt met een' ijzeren ketting aan een paal verzekerd te pronk, en is het mikpunt der baldadigheid van het Haagsche gemeen.

De geschiedenis bevestigt de waarheid dezer voorstelling, ja er werd zoo op Utrecht en de Utrechtenaren gescholden, dat de Afgevaardigden van dat Gewest alsdan verpligt waren de straten, waar de Beer doortrok en het Binnenhof, waar hij aan den paal verzekerd was, te mijden (*).

(*) Dat beleedigen en mishandelen van den Beer schijnt ontstaan te zijn uit den haat, dien de Hage

Bij Besluit van 16 en 17 Julij 1615 werd aan elk der Raadsheeren wekelijks een koppel konijnen, te vinden uit het comptoir der exploicten, bij voorraad als schadeloosstelling toegelegd. Deze werd naderhand veranderd in het zoogenaamde Beeregeld, 't welk nog in 1730, en waarschijnlijk ook nog veel later, jaarlijks uit het comptoir van den Rentmeester van Noord-Holland werd betaald, te weten f 30.- aan den President, en f 15.aan ieder' Raad, mitsgaders den Griffier, Procureur-Generaal en elken Secretaris."

Н. т.

[Dit stuk des Hn. VAN BOLHUIS, 't welk ook ..ELSEVIER en J. C. K. geprezen hebben, werd ons in de hoofdtrekken evenzoo medegedeeld door F. W.A.H.]

Utrechtsche Hofbeer. Aan den vrager omtrent dit onderwerp meende ik de volgende mededeeling, getrokken uit Philopaedion, V. 4, niet te mogen onthouden.

> De hofbeer werd te 's Gravenhage op het binnenhof, aan eenen paal eenige dagen ten toon gesteld, en vervolgens geslacht en verdeeld. De verdeeling van dit zwijn geschiedde in het jaar 1604, volgens het onderstaande

extract:

naars tegen de Utrechtenaars hadden opgevat, wegens het aandeel, dat de laatsten gehad hadden in de plundering van 's, Hage in 1528 onder MAARTEN VAN

ROSSUM.

D

ssie

D

D

Fer

of

e

it

n

e

D

Den Advocaet VAN OLDENBARNEVELT 1
De zes Secretarissen van den Hove 1
Den Rentmeester van de Espargne 1
Aldus gedaan terburelevan der kamere van
rekeningen in den Hage, den 22 Nov. 1604.
Onder stond mij tegenwoordig.

Ondertékent:

Edele, wijse, voorsienige, seer discrete
heeren en goede vrunden.

Op den XXI dezer maendt voornoen is al-
hier op 't Hof gelevert den beer, die Uwe E.
naar ouder gewoonte ende contracte onder-
ling gemaekt, gewoon en schuldig syn op
dien dag hier te leveren, dan nadien den sel-
ven beer by den Rentmeester der Espargne
was doen slagten, is den selven gortig en vuil
bevonden, als uyt de ingesloten acte te zien
is, en want alle reden vereyst, dat sulken
erkentenisse in goet en oprecht goed worden
gesonden, hebben wy niet kunnen nalaten
UE. daaraf te verwittigen, ten eynde met
den eersten een anderen beer mag gesonden
werden, die goed en gantsch is, en voor 't
toekomende sulken toesigt gedaan, dat geen |
ongaeve beer meer gesonden worden.

Hiermede Edele etc. willen wij Godt Al-
machtig bidden UE. etc. in langen voorspoed
te willen spaeren.

In den Hage, desen 22 November 1604.
Onder stond:

UE. goeden vrunden en nabuuren de Raa-
den over Holland, Zeeland en Vriesland,
en die van de rekeningen van dezelve
landen.""

Het viel den Utrechtenaars hard deze zaak te moeten ondergaan, en zij klaagden in 't jaar 1612 aan 'slands Advokaat, den Heere Jo

Het Hof deed na gehouden deliberatie op
den 20sten November 1614 aan den Rent-
meester-Generaal van Noord-Holland, PIETER
CHRISTIAANSZ BOR - die wegens de Utrecht-
sche regering de voormelde propositie had
gedaan, - antwoorden: >>>> dat het aan hun
niet stond om daarover te konnen disponee-
ren, als rakende het recht van den Souverein,
maar dat zij wel mogten lijden dat de beer
slechts voor eenen korten tijd, al was het
maar voor een half uur, aan de paal wierdt
gelegt.""

Eindelijk, na vele aangewende pogingen,
kreeg de Regering van Utrecht, in het jaar
1615, van de Staten van Holland kwijtschel-
ding van den Hofbeer, waarvoor bij provisie,
wegens Resolutie van den 16 en 17 Julij des-
zelfden jaars, aan ieder Lid van den Raad
werd toegelegd wekelijks een koppel konij-
nen, te vinden uit het Kantoor der Exploicten;
en naderhand is het veranderd in geld, -
Beeregeld genaamd, - hetgeen uit het kan-
toor van den Rentmeester van Noord-Holland
werd betaald."
B. C. E. P.

Escuriaalsche HSS. van Aeschylus (II.; bl.
27). Het is ten hoogste onwaarschijnlijk, dat
er zulke HSS. bestaan, als waarvan MEDWIN
gewaagt; immers dan ware er gewis melding
van gemaakt in de voorrede van G. HERMANN'S
nieuwe uitgaaf van AESCHYLUS (Leipzig, 1852).
Dáár wordt slechts gesproken van één Escuri-
aalsch HS., en wel uit de 16de eeuw, waarin
enkel de Hiketiden, achter de Dionysiaca van
NONNUS, worden gevonden, dat HERMANN
hield voor eene kopy van een bekenden co-
dex, te Parijs voorhanden (Praef. VIII.).

Dat overigens veel dat duister is" niet ▸ door iedere nieuwe uitgaaf nog duisterder wordt", gelijk FUR zegt, daarvan kan hij zich overtuigen door den tekst der Aldina (1518) en dien van HERMANN nevens elkander te leggen en ze te vergelijken. Het zal dan blijken, dat dit dichtstuk (de Smeekelingen) vóór de toepassing der tekstkritiek volstrekt onleesbaar was; dat het door haar leesbaar is geworden, en meer en meer terug gebragt wordt tot den vorm, dien het voor meer dan twintig eeuwen van zijnen grooten maker ontvangen heeft". Woorden van Dr. E. J. KIEHL in de Mnemosyne,

:

;

geleverde gevangenen, van den Turkschen | die mede gewoon was zich te beroemen uit