صور الصفحة
PDF
النشر الإلكتروني
[ocr errors]

tegros eorum carminum textus mihi non in promptu fuisse suspicantibus, a quibusdam, qui „collectionem amplissimam" absoluta significatione quam latissime patere vellent, acriter vituperata est. Et huic numero miratus sum accedere Monium, qui quidem inter ea, quae primo volumini suae collectionis praefatur, haec habet: „Dass man die Texte der Lieder, die man in eine Sammlung aufnimmt, vollständig mittheilen soll, wird wohl jeder zugeben. Bei einer collectio amplissima, wie sie Daniel liefern wollte, scheint es kaum durch Ersparung des Raums zu entschuldigen, dass er von vielen Liedern nur die Anfänge gab. Wenn es auch Niemand bestreitet, dass nicht alle lateinischen Kirchenlieder in Form und Inhalt vollkommen sind, sondern auch manche einen geringen Werth haben, so darf man diese doch nicht ganz übergehen, weil sie zur geschichtlichen Entwicklung der Hymnologie gehören. Die Hymnendichtung umfasst bis zu Ende des Mittelalters einen Zeitraum von elfhundert Jahren, in welchem sie mancherlei Veränderungen erfuhr, auf alle diese Entwicklungen muss die Geschichte der Hymnologie Rücksicht nehmen und eine allgemeine Hymnensammlung darf die Beispiele gesunkener Dichtung nicht ausschliessen. Bei einer Auswahl hängt dagegen Manches von subjectiven Ansichten ab, was der Sache nachtheilig werden kann.“

Qui non ignorabunt, maximam ubertatem ecclesiasticorum carminum in singularum dioecesium atque regularum monasticarum liturgicis libris exstantem, infinitatemque orituram, si etiam privatae devotioni destinata carmina addantur, atque adeo universa poesis christiana colligenda proponatur: ii non poterunt non videre, collectionem carminum ecclesiasticorum omnibus numeris complendam immane opus fore, et per grandium voluminum mirum quantam seriem protrahendum, accessuris insuper ex quavis bibliotheca orbis christiani, quae nova diligentia examinetur, novis et inexspectatis additamentis. Atque ita tantum abest, ut Monii collectio sit absoluta, ut in ea desideretur magnus numerus vel eorum car

minum, quae neque in codicibus ms. non occurrisse credibile est, nec iustum in ulla collectione, ne in minore quidem, deesse. *) Et certe in secundi voluminis et tertii praefationibus V. D. illud in me non animadvertisset, quum tom. II. p. III. ipse dicat: „Die Gränzen dieses Werkes erlaubten nicht einmal alle Marienlieder aufzunehmen, die ich in Handschriften nachgewiesen." Sub finem autem praefationis haec ait: „Während dem Drucke dieser beiden Bände fand ich durch fortgesetztes Sammeln mehrere Lieder, die ich vorher nicht hatte, und manche andern, die zur Vergleichung mit den Texten dieses Werkes hätten dienen können. Es ist jedoch für den Gebrauch des Buches unbequem, Nachträge zu geben, wozu voraussichtlich im dritten Bande wieder andere kommen würden, weshalb ich vorzog, die neuen Quellen zurück zu legen. Gelehrte Männer aus England und der Schweiz boten mir auch ihre gesammelten Hymnen als Beiträge an, welche freundliche Mitwirkung ich dankbar angenommen hätte, wäre dadurch der Umfang dieses Werkes nicht über die Gebühr ausgedehnt worden; ich ersuchte sie deshalb, deshalb, ihre Sammlungen besonders herauszugeben, was bei ihrer Gelehr

*) Ex Hymnis: Aeterne rerum conditor, Somno refectis artubus, Consors paterni luminis, O lux beata Trinitas, Nunc sancte nobis spiritus, Rector potens verax Deus, Rerum Deus tenax vigor, Te lucis ante Terminum, Aurora iam spargit polum, Magnae Deus potentiae, Vox clara ecce intonat, Iesu corona celsior, Ales diei nuntius, Lux ecce surgit aurea, Corde natus ex parentis, Cultor Dei memento, Inventor rutili, A solis ortus cardine (Sedulii), Hostis Herodes impie, Agnoscat omne saeculum, Salve festa dies, Nocte surgentes, Ecce iam noctis, Magno salutis gaudio, Rex Christe factor omnium, Sanctorum meritis, Ave maris stella, Gloria laus et honor, Festum nunc celebre, Audi iudex mortuorum, Gaude visceribus, Exultet coelum laudibus, Iste confessor. Virginis proles, Pange lingua gloriosi corporis mysterium, Sacris sollemniis iuncta sint gaudia, Alleluia dulce carmen, Salvete flores martyrum, Ut queant laxis etc. Ex Sequentiarum numero: Eia recolamus, Grates nunc omnes, Natus ante saecula, Ioannes Iesu Christo, Festa Christi, Concentu parili, Summi triumphum regis, Petre summe Christi pastor, Laurenti David, Congaudent angelorum, Stirpe Maria regia, Omnes sancti Seraphim, Deus in tua virtute, Clare sanctorum, Virginis venerandae (quae habentur in vetustissimis Notkeri codicibus), Dixit Dominus ex Basan, Psallite regi nostro, Coeli enarrant, Victimae paschali, Laudes crucis attollamus, Iucundare plebs fidelis (de Evang.) etc.

samkeit der Hymnologie nur zum Vortheil gereichen kann. Diese Thatsachen bestätigen aufs neue, was ich in der Vorrede zum ersten Bande bemerkte, dass dieses Werk ein unvollkommener Versuch ist." Ad quae etiam adiiciendus locus praefationis ad part. III. p. V: „Zu diesem Werke wurden einige hundert Handschriften von mehr als fünfzig Bibliotheken benützt, wobei ich jedoch ausdrücklich bemerke, dass diese Quellen nicht erschöpft sind und sich daher noch viele Nachträge ergeben werden, wenn man mit grösserer Musse die Handschriften durchforscht, als mir es möglich war." Denique Monius modum multorum carminum initia tantum exprimendi vel sedes indicandi, illum in me quidem reprehensum, in neutró voluminum posteriorum repudiavit, ut iam in solo secundo volumine CIV carminum initia vel fragmenta tantum ediderit.

Deinde collectionis omni numero completae, ut nequit fieri multis de causis, ita non est absoluta necessi- . tas. Verum est illud quidem, ipsos viliores fetus poesis ecclesiasticae historicis non spernendos esse et ad illustrandam totam aevi illius indolem pondus habere: at nemo a me impetrabit, ut ea in parte pauciora exempla et quasi longorum ordinum capita sufficere infitier. Certum praeterea illud est, doctrinae christianae exoptatum esse conspectum quam maxime completum universae poesis christianae: at iis viris, qui in hoc genere operam navantes suis viribus rem perscrutari consuevere, initia et indicia fere prorsum sufficiunt. Itaque haud dubie consideratione dignum est consilium proferendi in medium copiosi indicis. Adhuc incertus sum, num horum Supplementorum ambitus et haec de ambitu quaestio gravissima est nostris temporibus mihi sit concessurus, ut eiusmodi elenchum ad calcem apponam. *)

*) Sane vero haec spes firmatur I. T. Löschkii nomine, qui cum Thesauri tria volumina sua fecisset, de his quoque Supplementis maxime sollicitus est. Magnus enim est in viro optimo literarum promovendarum ardor aeque atque sacrorum hymnorum infucatus amor.

Ab illa penitus diversa est ea quaestio, num ego, versatus toties in bivio eligendi et disceptandi, quae carmina integra essent exhibenda, quae per initia tantum, rectum iter ubique secutus sim. Et hic quidem non dubito profiteri, non ubique illud mihi contigisse. Per initia expedita sunt multa graviora exempla, quae completa habere quivis hymnologiae studiosus desiderabit. Sic permulta Supplementis relicta erant. Fines ecclesiasticae observantiae in universum observati sunt, non tamen anxie et angustiore animo. Ita reverentia antiquissimis ecclesiae carminibus haud deneganda, in inferioribus saeculis necessaria ratio habita publici favoris et aestimationis effecit, ut hinc illinc positos limites egressus sim. Atque id minima cùm dubitatione feci, ubi fieri poterat in gratiam carminum, quae populi in ore aliquando vixisse veri simile videretur.*)

*) Finibus per titulum Thesauro statutis, id quod iam in tom. II. factum est, eo quoque excessum videtur, quod nunc etiam Breviarii Romani hymni, post annum 1500 inserti, multaque exempla poematum saec. XVI. et XVII. recepta sunt. Verum inter haec potissimum sunt multa carmina, quae notissima gratissimaque circumferuntur; et illam quoque novam copiam hymnorum ecclesiae Romanae recipere tandem non ab re esse visum est. Ille Vir Doctus, qui de Thesauro iudicium tulit in l'Univers 1842. No. 65., inde cognoscet, verba Prolegomenorum nostrorum: spreto Breviario Romano, non ex nostri animi sententia se interpretatum esse:,,Ce travail jusqu'à présent est donc presque en entier une oeuvre de patience, de critique et de confrontation des manuscrits et des leçons diverses. Nous croyons que sur ces points nous aurions encore à louer; seulement, nous nous demanderons pourquoi l'éditeur professe un dédain si complet, et un dédain qui s'exprime si laconiquement pour le Bréviaire romain. Spreto Breviario romano est une excellente raison et concluante dans ses yeux sans doute; mais nous eussions désiré qu'il en exprimât au moins les motifs. Nous n'avons pas intention de transformer en articles de foi les décisions littéraires des commissions romaines, et nous savons qu'elles se peuvent tromper tout autant que d'autres, lorsqu'il s'agit de la correction de textes qui n'ont rien de sacré que l'usage auquel l'Eglise les a appliqués et la pieuse intention des auteurs; mais nous l'avouons, nous avons toujours remarqué au sein de ces commissions tant de science et tant de sagesse, une étude si approfondie et une connaissance si parfaite des matières qu'elles décidaient, que nous aurons toujours de la peine à leur préférer d'autres témoignages, et surtout des témoignages exprimés d'une certaine façon. Nous engageons donc notre éditeur à vouloir nous bien éclairer sur les motifs de sa réprobation, et à se persuader qu'une telle autorité a assez de valeur pour mériter d'être discuté de ceux qui la re

Hactenus de hymnorum delectu. Quod ad dispositionem attinet, traditionem ecclesiae in Thesauro secuti sumus, minime tamen id habentes propositum, ut eius vindicem ubique ageremus Ea de re in praefatione tomi I. sententiam meam ita exposuisse mihi videbar, ut dubitationi aut errori focus non relinqueretur, p. VII sq. *), praesertim quum ipse non semel in adnotationibus traditionem in dubium vocavissem. Verum tamen Monium, id quod valde doleo, plus uno loco vidi opinari, me de nominum, quae hymnis praefixa sunt, veritate plane certum esse, et e. g. nihil unquam dubitare, quin Carolus Magnus hymnum Veni creator panxerit. Quam Monii iniquitatem ea de causa commemoro, ut novos errores praevertam. Nunc enim hymni dispositi sunt ex antiquitate codicum, vel ex aetate eorum scriptorum, apud quos certa est illorum eaque prima mentio, quo iuxta illam, quam Thesaurus ducem sumpsit ecclesiae traditionem, persequeremur aliam viam, et eam in re hymnologica haud inopportunam. Si commemoro, saeculi adscripto numero aetatem primae sedis, non poetae indicari, ea supervacanea diligentia videri potest; sed venia sit experto improvisum de sereno coelo nimbum, si iam cautus sudo non audet deambulare, nisi secum ferat quo pluviam defendat. In Sequentiis ordinis chronologici observatio non obscuris de causis minus necespoussent." Nihil enim voluimus aliud quam significare, in diiudicando de antiquis hymnorum formis Breviariis Romani, quale nunc est, parcum vel nullum esse usum.

[ocr errors]

*) ,,Hymni quomodo disponendi essent diu multumque mecum reputavi, eoque in negotio animus (libere enim fatendum est) saepe diversissimas in partes distractus est. Quum ad liquidum perduci non posset quaestio, quo quisque hymnus tempore compositus esset, temporum rationem sequi nobis non licuit. Quare tutissimum atque optimum duximus, prout napádoσis ecclesiastica, suum cuique poetae tempus assignare, ita hymnos disponere idque duabus de causis. Primum quod homines critici clamitare solent, quae illa traditione ad nostram aetatem pervenerint, ea fere omnia a vero plus minusve abhorrere, id ipsum si quidquam aliud in controversiam vocandum est. Iam addamus alteram causam, cur in adornandis carminibus eam quam diximus instituti rationem secuti simus. Nam omnes qui in studiis hymnologicis versantur non possunt quin inquirant, quae cuique poetae carmina traditione tribuantur.“

« السابقةمتابعة »