q) Buskow, r) Opatkowo brak, s) Biała, t) Beszen, u) Branachia, v) Siluanus, w) Maximil, x) Quaecoslaus, y) Kylslaus, z) eiusdem ecclesie brak, aa) Rudolphus, bb) zam. Bozwiwos jest dominus, cc) Gonozinici, dd) Camiena. Wedle Starowolskiego przedrukował ten dokument Helcel w cytowanej już rozprawie: O klasztorze jędrzejowskim, poczyniwszy pewne sprostowania wedle uznania własnego.

Wątpi Ossoliński w autentyczność powyższego przywileju (Wiadomości historyczno-krytyczne, Kraków 1819, tom II, str. 449), również Röpell (Monumenta Germaniae, tom XIX, str. 591), Helcel nie i słusznie; to co niżej powiemy, świadczy najlepiej za trafnością zdania Helcla i autentycznością dokumentu. W tem tylko Helcel się myli, gdy przypuszcza, iż Kadłubek miał rzeczywiście przywileje Maura i Radosta, biskupów krakowskich, przed sobą. Tak nie jest, i owszem jednym z głównych celów wznowienia Kadłubkowego z r. 1210 było, zastąpić brak rzeczywisty nadań tych biskupów fikcyją, że one istniały i że je Kadłubek widział, lecz już w stanie bardzo zniszczonym, aby klasztór mógł w danym razie brak tych dokumentów usprawiedliwić zniszczeniem ich przez starość. Że bowiem wszystkie przywileje klasztoru jędrzejowskiego za czasów Kadłubka w bardzo dobrym musiały się znajdować stanie, świadczy najlepiej ta okoliczność, iż je w czterysta lat potem kopista jędrzejowski znalazł wszystkie jeszcze w tak dobrym stanie, że mógł takowe dosłownie skopijować, nie natrafiając nigdzie ani na ustępy, ani na wyrazy, któreby przez starość nieczytelnemi się stały. A jednak nie da się pomyślać, aby zniszczony już na początku XIII wieku dokument przez następnych lat 400 w tak dobrym przechował się stanie.

Gdyby zresztą Kadłubek miał nadania Maura i Radosta przed sobą, to przecież byłby z nich tak jak z przywileji Iana arcybiskupa i biskupa Gedki poprzejmował w swoją innowacyję odnośne ustępy, tymczasem z owych rzekomych przywileji Maura i Radosta nie weszło nic zgoła w innowacyję Kadłubkową, tylko to, co jest o nich w przywileju arcybiskupa Iana z r. 1154 powiedziane, tak dalece, że nawet datę i świadków wyjętych żywcem z tegoż przywileju mimo rażącego anachronizmu podstawił pod biskupów Maura i Radosta. Helcel twierdzi, że ten dziwny zlewek powstał ze skrócenia czterech przywileji; ale jeśli istotnie Kadłubek miał zamiar dla oszczędzenia pargaminu skracać przywileje aż do niedorzeczności, dlaczegoż przywilej Gedki biskupa krakowskiego nie jest nietylko skróconym, ale nadto rozszerzony znacznie ponad oryginał, przytoczeniem szczegółowem wsi, które w oryginale ze względu, iż są wyliczone w poprzedzającem go na tejże samej karcie pargaminu nadaniu arcybiskupa Iana, powołane są tylko jako suprascriptae bez szczegółowego wyliczenia. Rzeczywiście w innowacyi Kadłubka jest tylko tekst cały przywileju biskupa Gedki i tekst skrócony przywileju arcybiskupa Iana z datą i świadkami podszyty w niezgrabny sposób pod Maura i Radosta, którzy w przywileju występują, jakoby równocześnie obecnymi byli.

Że Radost nadał dziesięciny klasztorowi jędrzejowskiemu, to można uważać za pewne, skoro za jego biskupowania w r. 1140 klasztór jędrzejowski budować się począł; że zaś biskup Maurus poprzednio już nadał pewne dziesięciny kościołowi w Jędrzejowie, w to wierzyć możemy, skoro tak podaje w swym przywileju fundacyjnym fan arcybiskup, który fakt konsekracyi kościoła jędrzejowskiego przez biskupa Maura mógł nawet osobiście zapamiętać. Natomiast mniej prawdopodobnem jest, iżby Maurus i Radost wystawili co do tych nadań swych jakie przywileje. W owych czasach nader rzadko i tylko przy bardzo doniosłych okolicznościach wystawiano dokumenta; przy fundacyjach klasztornych zazwyczaj dopiero, gdy fundacyja przez poszczególne nadania książąt oraz dostojników duchownych i magnatów świeckich, przez zgromadzenie się odpowiedniej liczby zakonników i urządzenie klasztornej hierarchii dojźrzała już zupełnie, co czasem kilkanaście a nawet kilkadziesiąt lat trwało, jak n. p. fundacyja miechowska. Otóż z całą pewnością niemal przypuścić możemy, iż ani Maurus ani Radost przywileju nie wydali, ten ostatni tem mniej, gdy klasztor jędrzejowski za jego czasów był dopiero w samych zawiązkach. Lecz gdy przywilej fundacyjny Iana arcybiskupa wyraźnie wspomina o nadaniach dziesięcin pewnych wsi przez Maura i Radosta, to brak przywileji

tychże biskupów mógłby się klasztorowi jędrzejowskiemu dać dotkliwie uczuć, w razie gdyby o dziesięciny te spór kiedy powstał. Tej ewentualności chciał zapobiedz Kadłubek, a poświadczając że widział przywileje Maura i Radosta lecz już bardzo zniszczone, dawał zarazem klasztorowi i tytuł prawny do owych nadanych dziesięcin i słuszny sposób wytłumaczenia zaguby nadań Maura i Radosta przez zniszczenie onychże.

Zwracamy tutaj uwagę na inny podobny fakt, mianowicie na przywilej kapituły katedralnej krakowskiej z r. 1166, podrobiony przez Kadłubka również dla dostarczenia kapitule dowodu co do zamiany wsi Złota i Łojowice za wieś Skotniki i Świężycę, co do której zamiany żaden dokument pierwotnie wystawiony nie był. (kodeks katedry krakowskiej św. Wacława, tom I, str. i uwaga 2).

Wedle treści niniejszego przywileju i dwóch poprzednich, podanych pod NN. 372 i 374 niniejszego zbioru, oraz zapisek rocznikarskich, tak się przedstawia przebieg fundacyi kościoła i klasztoru jędrzejowskiego.

Za świadectwem przywileju arcybiskupa Iana z r. 1154 poświęcił kościół w Iędrzejowie biskup krakowski Maurus, i uposażył go dziesięcinami. Gdy biskup Maurus umiera w r. 1118, przeto pierwsza fundacyja kościoła jędrzejowskiego przypada na początek XII wieku. Pod rokiem 1140 kładzie rocznik polski założenie klasztoru w Jędrzejowie; przypada to na czasy biskupowania Radosta, który w r. 1142 umiera. A gdy Ian arcybiskup w przywileju z r. 1154 wyraźnie wspomina, iż także biskup Radost kościół w Iędrzejowie dziesięcinami uposażył, przeto uposażenie to odnieść wypada właśnie do r. 1140, kiedy nasz Ian późniejszy arcybiskup gnieźnieński, podówczas proboszcz wrocławski, po raz pierwszy Cystersów do Iędrzejowa sprowadził. Śmierć biskupa krakowskiego Radosta, przeniesienie wrocławskiego biskupa Roberta na stolicę biskupią krakowską i powołanie naszego Iana na katedrę biskupią wrocławską w r. 1143, spowodowało pewną przerwę w doprowadzeniu fundacyi klasztoru jędrzejowskiego do ostatecznego urządzenia. Wszelako gdy już w sześć lat potem, mianowicie w r. 1149 nasz Ian katedrę biskupią wrocławską na stolicę arcybiskupią gnieźnieńską zamienił, przystąpił zaraz do ostatecznego uporządkowania fundacyi jędrzejowskiej, a roczniki polskie zapisują pod tym rokiem założenie opactwa w Iędrzejowie. W r. 1153 czy też 1154 wydaje nasz Ian już jako arcybiskup gnieźnieński, przywilej fundacyjny dla klasztoru jędrzejowskiego; snać jednak dawny kościół założony za biskupa Maura, już nie odpowiadał nowemu swemu przeznaczeniu jako kościół klasztorny, gdyż między latami 1174 a 1176 następuje poświęcenie nowego kościoła przez arcybiskupa Iana i krakowskiego biskupa Gedkę oraz ponowne uposażenie onegoż. Atoli i ten nowy kościół nie na długo wystarczył, skoro wedle treści niniejszego przywileju Wincenty Kadłubek w r. 1210 poświęca znowu kościół w Iędrzejowie, a ów kościół niegdyś przez arcybiskupa Iana i biskupa Giedkę poświęcony, zowie starym.

Wznowienie wszakże rzekomo zniszczonych przywileji jędrzejowskich, nie nastąpiło w chwili wystawienia niniejszego dokumentu, to jest w r. 1210, lecz jak treść samegoż dokumentu wskazuje, znacznie wcześniej. Autor artykułu »>Dwie elekcye« (Ateneum, rok III, Warszawa 1878, tom II, str. 11) kładzie to wznowienie na lata 1206 lub 1207, a to ze względu na przytoczonego w tym dokumencie Wawrzyńca kantora, który w r. 1206 jest jeszcze kustoszem, i na Henryka podkustoszego, który znowu w r. 1207 już godność kustosza piastuje. Wynikałoby stąd, że końcowy ustęp »Ego postea Vincentius« jest dopiskiem położonym dopiero w r. 1210 na dokumencie, który już w r. 1206 lub 1207 był wygotowany. Proponowana atoli przez autora »Dwóch elekcyj« data roku 1206/1207 nie da się utrzymać; wszakże Kadłubek czynił to wznowienie przywileji jędrzejowskich już jako biskup krakowski, a został biskupem dopiero w początkach r. 1208. Autor »Dwóch elekcyj« powołuje się na przywilej Pełki biskupa krakowskiego, wydany dla klasztoru buskiego (Rzyszcz. Muczk. I, N. 7), który wprawdzie nie jest datowany, lecz ze względu, iż biskuy Pełka d. 11 września 1207 umiera, nie może być oczywiście późniejszym nad rok 1207, i w tym to właśnie, zresztą niepodejźrzanym przywileju, wspomniany w naszym dokumencie Henryk podkustoszy już

jako kustosz występuje. Ale już pobieżny rzut oka na oryginalny przywilej biskupa Pełki dostatecznie wykazuje, iż właśnie ów końcowy ustęp przywileju, obejmujący szczegółowe zezwolenie prałatów kapituły krakowskiej na ustąpienie dziesięcin klasztorowi buskiemu, a między innemi także Henryka kustosza, jest później i odmiennem drobnem pismem dopisany, i że w chwili spisania przywileju nie liczono się wcale, że podobne zezwolenie będzie na samym dokumencie zamieszczone, i nie zostawiono odpowiedniego nań miejsca. Ieśli więc ten dopisek jest późniejszy, tedy data samegoż przywileju może być dlań obowiązującą jako terminus a quo, lecz nie jako terminus ad quem.

W żadnym razie nie mogło wznowienie przywileji jędrzejowskich przez Kadłubka nastąpić kiedy indziej jak między rokiem 1208 a 1210.

Z przytoczonych w przywileju Kadłubkowym miejscowości, oznaczone zostały niektóre przy dokumencie N. 372, inne przy dokumencie N. 374, pozostają zaś tylko następujące:

Preneslawe, jest Przącław, wieś w pow. i par. Iędrzejów,

Michowici, zdaniem Helcla Mniszek, wieś w obw. i pow. kieleckim, par.

Złotniki,

Opatkowo, może Opatkowice w pow. jędrzejowskim, par. Mierzwin,
Grębałów, wieś w pow. mogilskim, par. Pleszów,

Branichia, jest Brynica, wieś w pow. jędrzejowskim, par. Cierno,
Zdanowice, wieś w tejże par. Cierno,

Vilchici, czyli Wilczyce, dziś nigdzie w pobliżu Iędrzejowa nie istnieją.

CCCLXXXI. 1210. exeunte mense Iulio, in synodo Boricoviae habito. Slavossius quidam donationem praedii Sławoszów monasterio Buscensi iam pridem factam, renovat.

In nomine Domini amen. Quia mundus et ea, que mundi sunt, lubrica sunt, et omnia mundana in abyssum obliuionis euoluuntur, propterea ego Slawosch in remedium anime mee, uxoris mee, paruulorum et omnium propinquorum meorum, predia de Slawoschow 1) et cum omnibus pertinencijs et cum ecclesia monasterio sancte Marie de Buszko 2) offero perpetue hereditanda, usu tamen fructuum eorundem prediorum, quam diu mihi placuerit, retento, preter illa, que ad redditus memorate ecclesie pertinent. Huius deuocionis renouacio facta est in synodo, que fuit celebrata in Borzichow 3), anno incarnacionis Dominice millesimo ducentesimo decimo. Cuius rei testes sunt: Henricus archiepiscopus, Vincencius Cracouiensis, Gethko Mazouiensis, Alnoldus Poznaniensis, Laurencius Vratislauiensis, Ogierius Cuiauiensis, Laurencius Lubuczensis episcopi, Hugo Gneznensis decanus, Gregorius prepositus, Petrus Cracouiensis decanus, Boguphalus prepositus, magister Egidius, magister Petrus et alie quam plures persone, in eadem synodo assistentes. Cuius donacionis confirmacionem quicunque attentare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei se nouerit incursurum.

Długosz: Liber beneficiorum, tom III, str. 87. Iest to trzeci i najpóźniejszy przywilej uposażenia klasztoru buskiego przez Sławosza. Dwa dawniejsze bez daty, ogłoszone zostały drukiem w kodeksie dyplomatycznym polskim Rzyszczewskiego i Muczkowskiego, tomie I pod NN. IX i X z oryginałów; drugi z nich ogłoszony jest także w Liber beneficiorum Długosza, tomie III, na str. 87, lecz w tekscie

bardzo błędnym. Wydawcy kodeksu dyplomatycznego polskiego położyli owe dwa dawniejsze niedatowane przywileje pod rok 1212; niniejszy wszelako dokument, który w sobie już wznowienie poprzednich nadań zawiera, wskazuje, iż owe dawniejsze przywileje przed rok 1210 przenieść należy. Synod borzykowski odbył się ostatnich dni lipca, jak świadczy przywilej Władysława Odonicza dla klasztoru przemętskiego na tymże właśnie synodzie d. 29 lipca 1210 wystawiony, przechowany w oryginale w archiwum głównem w Dreznie, a wydany w kodeksie dyplomatycznym wielkopolskim, tomie I, pod N. 66.

1) Słaboszów, wieś paraf. w woj. krakowskiem, obw. i pow. miechowskim, 2) Busko, wieś paraf. w temże województwie, obw. i pow. stopnickim, 3) Borzykowa, wieś paraf. w woj. kaliskiem, obw. piotrkowskim, pow. radomskim.

CCCLXXXII. 1211. die 10. m. Maii, Laterani.

Innocentius III. P. M. donationem quarumdam decimarum a Fulcone episcopo Cracoviensi monasterio Buscensi factam, ratam esse iubet.

Innocencius episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis in Christo filiabus .. priorisse ac sororibus de Buzc) salutem et apostolicam benediccionem. Cum a nobis petitur, quod iustum est et honestum, tam uigor equitatis, quam ordo exigit racionis, ut id per sollicitudinem officii nostri ad debitum perducatur effectum. Eapropter dilecte in Domino filie, uestris iustis precibus inclinati, decimas a bone memorie Fulcone Cracouiensi episcopo et predecessoribus eius monasterio uestro intuitu pietatis collatas 2), sicut eas iuste ac pacifice possidetis, uobis et per uos eidem cenobio auctoritate apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmacionis infringere uel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se nouerit incursurum. Datum Laterani VI Idus Maij, pontificatus nostri anno quartodecimo.

Dokument oryginalny pargaminowy, bula oderwana.

1) Busko wieś paraf. w woj. krakowskiem, obw. i pow. stopnickim.

2) Niewymienione tu dziesięciny nadane były klasztorowi buskiemu przez Pełkę biskupa krakowskiego przywilejem bez daty z wsi Wojcza, Winiary i Balino. (Rzyszcz. Muczk. I, N. 7).

CCCLXXXIII. 1214. die 15. mensis Augusti, Cracoviae.

Vincentius episcopus Cracoviensis, monasterio Miechoviensi decimam villae dictae Swiniarowo confert.

In nomine sanctę et indiuiduę Trinitatis, patris et filii et spiritus sancti. Quia mundus caducus est et diuersis cotidie casibus uariatur, necesse est actiones legitimas, que memoria indigent, per scripti continentiam transmitti in noticiam posterorum. Eapropter ego Vincentius

miseratione Dei Cracouiensis episcopus, monasterio de Mechouia pietatis intuitu decimam in uilla Budiuogii, quę uocatur Suinarouo '), consensu capituli ecclesie nostre dedi in elemosinam ad loci indigentię succurrendum, iure perpetuo possidendam. Actum est in Cracouia, anno ab incarnatione Domini M°. CC. XIIII°, indicione IIa, XVIII° kalendas Septembris, in ipso die assumptionis gloriose uirginis Marie. Testes huius rei sunt: decanus Cracouiensis Wiseslaus, prepositus Bochuualus, archidiaconus Andreas, magister Benedictus, cantor Laurentius, custos Heinricus, Blaseus, Voico, Radulphus, Petrus, Blasentius, lohannes de Crusuiz, Pantizlaus, Iohannes filius Gostizlaui, Stephanus, Slauos, Martinus, Nicolaus, Gozuinus, Pancratius, Sdizlaus, Boguzlaus, Troianus, Zauissa, Dobegneus, prepositus Wislicensis Nicolaus, Kylicensis decanus Iohannes et prepositus Adalbertus, archidiaconus Sudomiriensis Iohannes, archidiaconus Zauichuostensis Stephanus et alij quam plures.

Oryginał pargaminowy, dobrze dochowany, przechowany w archiwum książąt Czartoryskich, opatrzony był niegdy dwoma pieczęciami, snać na sznurkach zawieszonemi. Dziś sznurków i pieczęci brak. Nakielski: Miechovia, str. 132.

1) Zapewne Świniary, wieś paraf. w woj. krakowskiem, obw. i pow. stopnickim.

CCCLXXXIV. 1217.

Lestco dux Poloniae tabernam quandam in villa Cyrzyny monasterio Miechoviensi confert.

In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Prope est dies finis mundi et adesse festinant tempora maxime caducarum rerum torrente in preceps defluente: idcirco a prudentibus obliuionis incommodo per instrumenta et priuilegia occurritur, vt labentis ac fugientis memorie lubricum per scriptorum habenas refrenetur. Proinde ego Lestco Dei gracia dux Polonie, pietatis ac diuine miseracionis intuitu nolens abscondere lucernam sub modio, sed ponere super candelabrum, vt omnibus domum Dei introeuntibus luceat, tabernam, que in loco, qui dicitur Cyrino 1) sita est, Domino et domui sancti Sepulchri in Miechow ad perpetuum luminare oratorij domus predicte, scilicet diurnum et nocturnum, pro remedio mee anime et meorum parentum salute et tocius posteritatis mee perpetuo contuli. Sed ne vlla malignitatis in posterum interueniat inuidia, que hanc pie collacionis liberalitatem licet modicam, violare vel impedire quolibet modo moliatur, ac ne quantalibet temporis antiquitas huius donacionis robur possit eneruare, sigilli mei authoritate hanc paginam communitam et subscriptorum testimonio cunctis seculorum populis cognoscendam ac valituram transmitto. Si quis autem hanc eleemosyne donacionem irritare attemptauerit, auctoritate Dei omnipotentis excommunicacioni patris mei Vincencij Cracouiensis episcopi, a quo tam pij operis confirmacionem humiliter postulaui et impetraui, subiacere decreui. Hoc autem precauere