صور الصفحة
PDF
النشر الإلكتروني

volo, vt si quis prepositorum succedencium, vel fratrum domus prelibate predictam donacionem in alios vsus conuertere voluerit, vel lumen, quod continuum haberi die ac nocte in ecclesia volo, temararie presumpserit extinguere, in extremi iudicij examine cum fatuarum virginum lampadibus eius lucerna a Domino, qui omnem mundum illuminat, extinguatur. Factam autem a me hanc collacionem vniuersitas fidelium nouerit anno dominice incarnacionis millesimo CC. XVII, sub presencia istorum, quorum nomina sunt hec: predictus Vincencius Cracouiensis episcopus, Boguphalus 2) prepositus, Andreas archidiaconus eiusdem ecclesie, Gubertus prepositus Scarbimiriensis, Iacobus palatinus Sudumiriensis, Marcus palatinus Cracouiensis, Venceslaus Cracouiensis, Sulislaus Sudumiriensis, Ostasius Visliciensis, Phalizlaus (de) Ospenchin, Iacobus de Bresech, Symil de Woynicze Castellani, Gothymirus iudex curie predeuore 3).

Nakielski: Miechovia, str. 135.

Cyrzyny, wieś w pow. i par. Mogiła.

2) U Nakielskiego mylnie »Boguslaus«.

3) Ieśli to nie jest myłka zamiast »Predborie«, natenczas odnosi się ten wyraz do Gotymira i znaczy: Gotymir (raczej Chocimir) sędzia przydworny, czyli ́nadworny lub zadworny.

CCCLXXXV. 1220. die 25. mensis Decembris, Cracoviae.

Ivo episcopus Cracoviensis donationem decimarum quarundam ab antecessoribus suis monasterio Mstoviensi canonicorum regularium ordinis b. Augustini factam, ratam esse iubet.

In nomine Domini Amen. Quoniam gestis hominum solet nouercari processus temporum, eapropter nos Ivo Dei gracia Cracouiensis episcopus, notum facimus tam presentibus, quam futuris, quia de consensu capituli Cracouiensis omnes decimas domus Msthouiensis, quam in nostra diocesi sitam canonici possident regulares, quas decimas ab antecessoribus nostris legitime sunt adepti, prout ex eorum priuilegijs comperimus, ipsis et eorum successoribus presenti pagina duximus confirmandas, et vocabulis proprijs exprimendas. Sunt autem iste: ipsum Msthow cum syluis, agris et villis, que intra terminos eius continentur, quarum villarum vocabula sunt: Zawada, Usczyno, Sroczsko, Iaskrow, Kunyno. Item in villis militum circumadiacentibus, quarum nomina sunt ista: Clobukowycze, Irzandze, cuius eciam partem dicta domus iure hereditario possidet; item in villis istis: Cobylczycze, Matrzessa, Zoraw, Zagorze, Myrow, Szyedlcze, Czanstochowa, Czanstochowka, Randzyny, Kuchary; in duabus villis ducis Wlodowycze, Mokrsko, Zirkowycze, Wylkogeczsko; in his omnibus hereditatibus siue in villis nunc constructis, siue in futuris temporibus construendis, in terminis ipsarum hereditatum, dicte domui Msthouiensi in perpetuum decimas persoluere statuimus, sicut eciam nostri antecessores statuerunt. Prohibemus ergo sub pena anathematis, ne quelibet ecclesiastica

secularisue persona, dictos fratres et eorum successores in dictis decimis audeat impedire. Nullus eciam in dicto loco Msthouiensi ordinem et regulam sancti Augustini valeat permutare, prout per sedem apostolicam fratribus ecclesie sancte Marie virginis in Vratislauia est indultum, sub quorum dicta domus Msthouiensis cura fuisse a sue fundacionis exordio comprobatur; et ne quis dictos fratres Msthouienses audeat et possit quocumque modo in predictis molestare, presentem paginam sigillo meo et sigillo capituli Cracouiensis fecimus sigillari. Acta sunt hec anno ab incarnacione Domini millesimo ducentesimo vigesimo, in die Natiuitatis Domini, ante altare beati Floriani martyris in Cracouia. Presentibus his: Wyslao decano, Andrea archidiacono, Benedicto magistro scholastico, Laurencio cantore, Paczslauo custode, et alijs canonicis ecclesie, videlicet Woykone, Iohanne, Domano, Stephano, Iohanne Cruszuycziensi decano, Gregorio decano sancti Floriani, Vito, Nicolao, Gozwino, et capellanis nostris Hieronymo, Stephano, Gozyko, Sybrethko, Ierando et alijs quam plurimis.

Długosz: Liber beneficiorum, III, str. 157.

Przytoczone w niniejszym przywileju miejscowości leżą prawie wszystkie w woj. kaliskiem, obw. wieluńskim, pow. częstochowskim, i tak: Mstów, jest miasteczkiem w tymże powiecie,

Zawada, Łuszczyn, Srocko, łaskrów, Konin i Kłobukowice, należą do par.

Mstów,

Irządze są wsią parafialną w woj. krakowskiem, pow. pileckim, lecz widocznie nie o tych w przywileju mowa, gdyż nie leżą w pobliżu Mstowa. Snać istniała niegdyś w bliskości Mstowa druga wieś tej nazwy, która swą nazwę zatraciła. Żóraw, jest wieś paraf. w pow. częstochowskim,

Kobylczyce, Mokrzesz czyli Mokrosz i Zagorze należą do par. Żóraw,
Mirów, w tymże powiecie, par. Rędziny,

Siedlec leży w par. Mstów,

Częstochowa, miasto powiatowe woj. kaliskiego,

Częstochówka, przysiołek pod Częstochową,

Rędziny, wieś par. w pow. częstochowskim,

Kuchary, wieś w tymże pow. par. Mstów,

Włodowice, wieś par. w woj. krakowskiem, obw. olkuskim, pow. lelowskim,
Mokrsko, wieś paraf. w obw. i pow. wieluńskim,

Żerkowice, wieś w obw. olkuskim, pow. pileckim, par. Kroczyce,
Wilkowiecko, wieś paraf. w obw. wieluńskim, pow. częstochowskim.

Mogłaby zachodzić wątpliwość, czy datę niniejszego dokumentu nie przenieść na r. 1219, skoro takowy wystawiony jest w dniu Narodzenia Pańskiego, a w wielu krajach w wiekach średnich liczono rok nowy od tegoż święta. Usuwa tę wątpliwość świadek Pęcław kustosz, który ze względu, iż jeszcze w r. 1220 Herman jest kustoszem katedralnym krakowskim (Kod. Mogilski N. 1), niewcześniej jak dopiero w tymże roku mógł po Hermanie na kustodyję postąpić.

CCCLXXXVI. 1221. die 24. mensis Aprilis.

Vincentius archiepiscopus Gnesnensis renovat donationem quarundam decimarum a Ioanne archiepiscopo Gnesnensi monasterio Cisterciensium Andreoviensi factam.

In nomine sancte et indiuidue Trinitatis. Ego Vincencius Dei

prouidencia archiepiscopus Gnesnensis, notum facio presentibus et futuris, me roborando et innouando confirmasse ecclesie s. Marie sanctique Adalberti in Andreow decimas villarum suprascriptarum : Zlotniki, Skotniki, Zdanowici, Rakowici, Brzezno, Breghe ). Quarum villarum decimas bone memorie Iohannes quondam archiepiscopus ecclesie, cui Deo annuente nunc presideo, contulerat in consecracione ecclesie eiusdem loci, perpetua donacione possidendas. Hoc autem feci de beneplacito et assensu capituli nostri Gnesnensis. Sunt autem isti testes ego Vincencius Gnesnensis archiepiscopus, Hugo decanus eiusdem ecclesie, Lupoldus prepositus, Christianus archidiaconus, Nicolaus custos, Balduinus decanus de Lanchicia, Salomon archidiaconus eiusdem ecclesie, Bozo prepositus de Kalis, Sangiuoy, Goslaus, Andreas, Mutina, Boguphalus, canonici predicte ecclesie Gnesnensis, et alij quam plures. Quicunque igitur aliquid de istis omnibus abstulerit vel dempserit preter voluntatem abbatis et fratrum, anathema sit. Facta est autem ista innouacio siue confirmacio anno Verbi incarnati M. CC. XXI, VIII kal. Maij, archiepiscopatus vero nostri anno primo.

Z kopijarza jędrzejowskiego, karty 12, stronicy odwrotnej.

lest ten dokument ogłoszony drukiem w Damalewicza: Series archiepiscoporum Gnesnensium, Varsaviae 1649, na str. 132. Ważniejszych odmianek tekstu nie ma żadnych.

1) Iędrzejów, miasteczko pow. w woj. krakowskiem,
Złotniki, wieś paraf. w pow. kieleckim,

Skotniki, któreby były, oznaczyć nie można,

Zdanowice, wieś w pow. jędrzejowskim, par. Cierno,
Rakowice, dziś Raków, w pow. i par. Iędrzejów,

Brzeźno, wieś w pow. jędrzejowskim, par. Brzegi,
Brzegi, wieś paraf. w tymże powiecie.

CCCLXXXVII. (1223).

Lestco dux Poloniae Christiano episcopo Prussiae praedium Małyninow confert.

Ego Lestico Dei gracia dux Polonie, notum facio presentibus et posteris, quod venerabili episcopo Pruscie Christiano et suis successoribus predium Malininov) cum omnibus attinenciis suis ob remissionem meorum peccaminum contuli, et colonis, quos memoratus episcopus vel sui successores ibidem locaverint, dans omnimodam libertatem, videlicet, ut liberum inibi forum instituant et a quibuslibet exactionibus extranei habeantur. Ne autem aliquis huiusce donationis libertatem convellere aliquatenus presumat, hanc paginam sigilli nostri appensione fecimus roborari, testibus subnotatis: Iuo episcopus Cracoviensis, Cunradus dux Mazouie, Paccozlaus palatinus, Ostassius castellanus Cracoviensis, Strez pincerna.

Oryginał pargaminowy, przechowany w archiwum dyecezalnem chełmińskiem, opatrzony był jedną pieczęcią, dziś już nie istniejącą. Transumpt z r. 1514 tak

opisuje tę pieczęć: Quarum quidem literarum sigillum unum duntaxat habebat hominem equestrem conversum et retrorsum insilientem ursum lancea arcentem, scriptura propter vetustatem illegibili. Była to więc znana pieczęć Leszka Białego, której rysunek podał Vossberg: Siegel des Mittelalters von Polen, Lithauen, Schlesien, Pommern und Preussen, Berlin 1854, str. 1, c), tab. I, oraz Żebrawski: O pieczęciach dawnej Polski i Litwy, Kraków 1865, str. 23, tab. I, N. 6. Iest ten dokument ogłoszony drukiem z powyższego oryginału w Philippiego i Wölkyego: Preussisches Urkundenbuch, Band I, Königsberg 1882, N. 51, zaś poprzednio w Acta Borussica, tom I, str. 273.

Ani rok ani miejsce wystawienia niniejszego dokumentu nie są wiadome. Watterich (Die Gründung des deutschen Ordensstaates in Preussen, Leipzig 1857, str. 192) odnosi go do pierwszej połowy r. 1223, Perlbach (Die ältesten preussischen Urkunden, Altpreussische Monatsschrift, X Band, str. 609-649) do wyprawy krzyżowej przeciw Prusakom, odbytej w lecie r. 1223, mianowicie do czasu po dniu 6 sierpnia tegoż roku, Philippi wreszcie (Preussisches Urkundenbuch) do r. 1224. Że niniejszy dokument zostaje w ścisłym związku z dwoma innemi dokumentami datowanemi z wyprawy krzyżowej przeciw Prusakom, z Brzeźna 23 i 30 lipca 1223 i z drugiemi dwoma niedatowanemi, nie ulega wątpliwości. Wszystkie te dokumenta dotyczą uposażenia biskupa pruskiego Chrystyjana różnemi posiadłościami, który uzyskawszy zabiegami swemi wyprawę krzyżową przeciw pogańskim Prusakom, rokował nadzieje, iż zdoła ochronić ziemie polskie, a zwłaszcza Mazowsze, przeciw krwawym tychże napadom. Przyglądnijmy się chronologii tej wyprawy krzyżowej.

Iuż w sierpniu 1222 zawarty został między Konradem mazowieckim a Chrystyjanem biskupem pruskim układ tej treści, iż biskup zezwolił, aby przeznaczeni do Prus krzyżownicy Henryk Brodaty, tudzież biskupi wrocławski i lubuski wraz z rycerstwem odbudowali napowrót zburzony oddawna przez Prusaków i w gruzach leżący gród Chełmno; w zamian za to otrzymał biskup od Konrada różne posiadłości i grody w ziemi chełmińskiej, a nadto postanowiono, iż ktokolwiek będzie panem ziemi chełmińskiej, dochodami z biskupem po połowie dzielić się winien, tylko gdyby nim był Henryk Brodaty, ułożą się obaj między sobą.

W lecie r. 1223 wyruszyła wyprawa krzyżowa przeciw Prusakom. Zdaje się, iż punktem zbornym krzyżowników była miejscowość zwana w dokumentach Wierdelewem; 2 lipca jest już Henryk Brodaty wraz z biskupami wrocławskim i lubuskim, oraz Chrystyjanem biskupem pruskim i Stefanem kasztelanem chełmińskim w Wierdelewie, skąd wydaje przywilej dla klasztoru trzebnickiego (Grünhagen: Regesten, N. 270). W drugiej połowie lipca tegoż roku znajdują się krzyżownicy już w Brzeźnie) w ziemi chełmińskiej, a między niemi Leszek Biały i Konrad mazowiecki z biskupami i rycerstwem, oraz Świętopełk i Warcisław pomorscy. Z początkiem sierpnia wracają krzyżownicy do domu i są dnia 6 sierpnia znowu w Wierdelewie, gdzie się odbywają wiece między książętami i biskupami biorącymi udział w wyprawie krzyżowej; obecnym jest także Chrystyjan biskup pruski. Przedmiotem narad były zapewne rezultaty świeżej wyprawy i może projekta na przyszłość; zdaje się jednak, że Henryk Brodaty, który żywiąc oddawna plany uzyskania senioratu nad książętami polskimi, mógł chwilowo uważać poskromienie Prusaków i osadzenie się w ziemi chełminskiej i w Prusiech za jeden z ważniejszych środków do dopięcia tego celu, musiał na miejscu nabrać przekonania o całem niebezpieczeństwie i trudnościach takiego przedsięwzięcia i zaniechać myśli czynienia nowych w Prusach zdobyczy. Z Wierdelewa zapewne pożegnał Henryk sprzymierzonych książąt i powrócił do domu; Leszek zaś z Konradem podążyli jeszcze razem również ku domowi, z nimi pozostał także Chrystyjan biskup pruski.

Otóż do epoki temi wypadkami objętej, posiadamy siedm dokumentów.

*) Zapewne Wąbrzeźno, miasteczko w rej. kwidzyńskiej, pow. chełmińskim, którego niemiecka nazwa Briesen świadczy dowodnie, iż ono się pierwotnie Brzeźnem nazywało. Watterich domyśla się wsi Brzyszna w tymże powiecie na północny wschód od Torunia położonej.

Pierwszym jest wzmiankowany już przywilej Henryka Brodatego dla klasztoru trzebnickiego, datowany z Wierdelewa d. 2 lipca 1223. Dwa drugie datowane są z obozu krzyżowników z Brzeźna, noszą daty 23 i 30 lipca (Philippi i Wölky I. c. N. 46 i 47): jeden obejmuje nadanie wsi Tarchomina i Grodkowa biskupowi pruskiemu przez rycerza Krystyna Marcinowicza z Chrosna, drugi nadanie wsi Sarne, Rudki i Tuskino temuż biskupowi przez Konrada mazowieckiego. Czwarty przywilej wydany znowu w Wierdelewie d. 6 sierpnia dotyczy historyi założenia i uposażema klasztoru Cystersów w Mogile przez Iwona biskupa krakowskiego (kod. mogilski N. 3). Na tych ostatnich trzech dokumentach występują jako świadkowie tak szląscy jakoteż małopolscy i mazowieccy krzyżownicy.

Następują wreszcie trzy dokumenta bez daty: jeden dotyczy nadania biskupowi pruskiemu wsi Kosobudy przez rycerza Krajkę, drugi sprzedaży wsi Raczyn przez opiekunów dzieci Krystyna Piotrkowicza, trzeci wreszcie, to jest właśnie niniejszy przywilej Leszka Białego, dotyczy nadania wsi Małyninów temuż biskupowi pruskiemu.

Te trzy ostatnie dokumenta są bez daty i bez miejsca wystawienia, świadkują zaś przy ich wystawieniu już tylko kujawsko-mazowieccy i małopolscy dostojnicy. Z czegoby wynikało, iż dokumenta te wydane zostały już po odłączeniu się krzyżowników szląskich, to jest po wiecu wierdelewskim dnia 6 sierpnia 1223 odbytym. Stwierdzają to przypuszczenie świadkowie dokumentu: Pakosław wojewoda (sandomirski) tudzież Ostasz kasztelan krakowski, którzy z temi godnościami już wcześnie w r. 1224 występują, gdy na wiecu wierdelewskim jest jeszcze wojewodą sandomirskim lakub a Pakosław kasztelanem krakowskim. Na samych świadkach opierając się możnaby te przywileje odnieść równie dobrze do roku 1224, gdyby nie to, że treść ich tudzież obecność Chrystyjana biskupa pruskiego wiąże je tak ściśle z wyprawą krzyżową z r. 1223.

Gdzie leżał Wierdelew, ów punkt zborny krzyżowników, trudno dziś dokładnie oznaczyć. Grünhagen domyśla się, że na Szlązku, lecz w takim razie nie dałoby się wytłumaczyć, dlaczego małopolscy i mazowieccy krzyżownicy mieli z wyprawy pruskiej wracać przez Szląsk do domu. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa musiał on leżeć w ziemi sieradzko-łęczyckiej lub na Kujawach, którędy prowadziła droga tak z Małopolski jak ze Szląska do Prus, a dokąd i Konradowi z Mazowsza było blisko, a Kujawy nawet do jego dzielnicy należały.

1) Malyninów, dziś Małyń, wieś parafijalna w obw. sieradzkim, pow. szadkowskim, nad rzeką Nerem, już prawie na granicy ziemi łęczyckiej położona. Ppilippi domyśla się Malinkowa w obw. grudziądzkim, par. Mokrów; atoli temu przypuszczeniu stoji na przeszkodzie, iż kraje pruskie nie należały do dzielnicy Leszka Białego, lecz do Konradowej. Perlbach natomiast raczej w Małopolsce chciałby szukać tej posiadłości, przeciw czemu przemawiałaby znowu zbytnia odległość od dzierżaw Chrystyjanowych. Atoli do dzielnicy Leszka Białego należały także ziemie sieradzka i łęczycka, a nadanie biskupowi pruskiemu Małynia na granicy tych ziem położonego, mogło mieć na celu obok pomnożenia dochodów, także stworzenie dla biskupa bezpiecznego schroniska, gdzieby w razie napadu Prusaków mógł przebywać niezbyt daleko od swej biskupiej siedziby.

CCCLXXXVIII. 1223. die 24. mensis Novembris, Laterani.

Honorius III. P. M. iudicibus mandat, ut de S. canonico Sandomiriensi inquirant.

Honorius episcopus seruus seruorum Dei. Dilectis filijs.. abbati de Andreo, Cracouiensis diocesis, . . decano et .. scolastico Cracouiensibus salutem et apostolicam benedictionem. Dilectus filius S. Sodomiriensis canonicus proposuit coram nobis, quod eo grauissima

« السابقةمتابعة »