Nr. 1.

Brevis apostolici de fine X. sec. fragmentum; in quo fundatio archiepiscopatus de Magdeburg pro metropoli episcopatuum in partibus Slavorum constitutorum refertur et confirmatur.

Magdeburg. Königl. Staats Arch. Lib. privil. s. Mauritii fol. 3. (Kodeks pergaminowy pisany w połowie XII. w.) (Riedel, Cod. diplomatic. Brandenburgens. VIII. p. 96.)

Quoniam a Deo eiusque dilecto sectatore sancto Petro principe apostolorum cuius sede et vice indigni fungimur, ante alios fratres nostros, nostri scilicet nominis episcopos, potestatem accepimus roborandi et defendendi ecclesias per totum orbem longe lateque diffusas, maxime autem eas que Sedis Romane, scilicet Ecclesie mundiburdio specialiter subiacent, idcirco omnibus fidelibus Christi notum esse volumus, qualiter primus et maximus Ottonum, Otto videlicet bone memorie imperator augustus Magadeburg ecclesie civitatem super ripam Albie fluminis in parrochia Halverstadensis ecclesie sitam, propter totius ultramontane ecclesie utilitatem a fundamento construxit eamque eo usque promovit, ut inibi congregata maxima multitudine clericorum et laicorum, ecclesiam in honore beati principis apostolorum Petri et sanctorum martirum Mauricii et Innocencii, quorum corpora cum maxima parte legionis eiusdem illuc transtulit, consecrari preciperet. Crescente autem in his finibus Cristiana religione cum promocione supradicte civitatis, a piissimo Ottone decretum est, ut ultra fluvios Albiam et Salam et Odoram, in civitatibus in quibus olim barbarici ritus maxima ingruit superstitio, quarum nomina sunt hec: Citizi, Misni, Merseburg, Brandeburg, Havelbergan, Poznani, in honore sancti Salvatoris domini nostri Ihesu Christi episcopia fundarentur, quod et divina favente clementia ita peractum est. Pastoribus ergo predictarum civitatum non habentibus metropolitanum ad quem secundum canonicam auctoritatem cum suis causis confluerent, serenissimo imperatori magno videlicet Ottoni cum omnium suorum optimatum consensu placuit, quatenus in civitate Magadaburg, quia in pacatioribus partibus sita divine et humane municionis copia cingebatur, si ullo modo parrochie pertinentia ab Hilliwardo Halberstadensis episcopo ecclesie eiusque metropolitano Hattone acquirere posset, archiepiscopatum construeret. Unde factum est, ut post aliquot temporum intervalla gloriosissimo imperatore in palatio Ravenatis ecclesie pro communi fidelium statu feliciter gubernando morante, Hatto Moguntine ecclesie archipresul et Hillivuardus

Halberstadensis ecclesie venerabilis episcopus illuc cum suis omnibus pervenirent. Quos sanctissimus cesar Otto, quia prius secundum ecclesiasticum morem pio predecessore nostro Iohanne qui summi pontificatus monarchiam in his temporibus obtinebat Magadaburgensis loci archiepiscopatum per consensum synodalis decreti statuente atque confirmante subscriptione episcoporum Italie, Gallie, Germanie, cum omni caritate suscepit, ea videlicet ratione, si parrochiam imminentem a Halberstadensis ecclesie episcopo accipere potuisset, cum Petro Ravennatis archiepiscopo omnibusque conprovincialibus episcopis pro hoc placito finiendo convenit. Itaque Hilliuvardus episcopus cum consensu sui metropolitani Hattonis iustis petitionibus annuens, bannum, decimationes totamque parrochiam suam que inter fluvios Aram, Albiam, Salam et Bodam, et occidentales partes Burguvardiorum ad has civitates pertinentium sita est, hoc est Undesburg, Wanzleva, Haldesleva, in manus imperatoris et episcoporum ad edificationem Magdaburgensi archiepiscopatus tradidit atque concessit. Quo finito imperator cum omni maturitate Romam veniens ac Athelbertum episcopum inprimis Rugorum provincie destinatum, non sua autem ignavia sed illorum nequia depulsum, quam quidem scientia, sanctitate vite morumque probitate nullum prorsus ei similem invenire potuit, a summo pontifice ad Magadaburgensem archiepiscopatum ordinari precepit; ea videlicet ratione, ut idem archiepiscopus cum suis successoribus et cum loco sibi commisso mundiburdio sancti Petri suique vicarii perpetuo subiectus, potestatem haberet supra dictarum civitatum episcopos ordinare, itidem suis successoribus, vicissitudine exigente, manibus suffraganeorum consecrandis. Ex hac igitur concessione Adalbertus primus sancte Magadaburgensis ecclesie archipresul Iordanem episcopum Poznanensis, Hugonem Ciciensis, Burchardum Misnensis, Bosonem Merseburgensis, Dodilonem Brandeburgensis, Tudonem Havelbergensis ecclesie consecravit. Ad hec predecessor noster, videlicet apostolicus, Adelberto archiepiscopo tribuit potestatem suisque successoribus, ut non nisi a Romane Sedis nuntio intronizandi, ipsi tam in sua ecclesia quam in aliis pro necessitate itineris statutis diebus palium portent, crucis signaculum ante se ferant, cardinales presbiteros in sua ecclesia ordinent quorum numerus duodenario compleatur, qui ad maximum altare ministrantes cotidie dalmaticis, et festis diebus sandaliis induantur; similiter et diaconos septem cardinales habere concessit, dalmaticis omnibus diebus excepto ieiunio, festis autem utentes sandaliis. Insuper archiepiscopum Magadaburgensem inter cardinales episcopos nostre Sedis consortium habere, et per omnia archiepiscopis Treverensi, Coloniensi, Moguntiensi equalem esse permisit. Quo facto imperator desiderio, potius Adelbertum archiepiscopum cum privilegio et nichilominus preceptis sue imaginis, in omnibus tam proprietatibus quam comitatibus eorum roboraturum archiepiscopatum direxit. Unde oportet, ut nos divina inspiratione et tanta gemine confirmationis auctoritate commoniti, loco nostro mundiburdio subiecto provideamus nunc et in posterum. Exinde et apostolica auctoritate eundem archiepiscopum cum omnibus pertinentiis suis que sunt in quesitis seu etiam in quirendis, sigillo nostre imaginis ac banni nostri preceptione firmamus atque roboramus. Et si aliquis temerarius archiepiscopum eius loci inquietaverit seu proprietates distraxerit nostra preceptione violata, in die iudicii sciat se divine ultioni subiacere.

Magadeburg, Magdeburg. Albia flum., Elbe rz. Halverstadensis, de Halberstadt. Sala fluv., Saale rz. Odora fluv., Odra rz. Citizi, Zeitz. Misni, Meissen. Merseburg, Brandenburg, dziś tak samo. Havelberga, Havelberg: Poznani, Poznań. Raven

natis, de Ravenna. Ara fluv., Elster rz. Boda fluv., Bode rz. Undesburg, Hundisburg. Wanzleva, Wanzleben. Haldesleva, Haldensleben. Rugorum provincia, Rugia wyspa.

Nr. 2.

Dagome iudex et Ote senatrix filiique eorum 994-996; beato

Petro Poloniam conferunt.

Streszczenie zaginionego diplomatu, istniejącego jeszcze w XVIII. n.

Muratori, Antiquitates Italicae V. p. 831. (Bielowski, Monum. Poloniae historica I. p. 148.) Hasselbach und Kosegarten. Cod. Pomeraniae diplom. Nr, 503. (Aus der Canonen-Sammlung des Cardinals Deusdedit von 1086.)

Item in alio tomo, sub Iohanne XV Papa Dagome iudex et Ote senatrix et filii eorum Misica et Lambertus leguntur beato Petro contulisse unam civitatem in integrum, que est Schinesghe, cum omnibus suis pertinentiis infra hos affines: sicuti incipit a primo latere longum mare fine Pruzze usque in locum qui dicitur Russe, et fine Russe extendente usque in Craccoa, et ab ipsa Craccoa usque ad flumen Oddere recte in locum qui dicitur Alemure, et ab ipsa Alemura usque in terram Milze, et a fine Milze recte intra Oddere, et exinde ducente iuxta flumen Oddere usque in predictam civitatem Schinesghe.

Schinesghe, podług Bielowskiego i Perlbacha Gniezno; podług Hasselbacha Szczecin. Locus Alemure, nie odgadnione. Terra Milze, Ziemia Łużyczan, sięgająca na wschód do miasta Zgorzelice.

Nr. 3.

Boleslaus 1065 (sic) Apr. 11, in Ploczk; confert ecclesiae s. Iohannis in Mogilno plurimas possessiones et redditus, quorum numerus adhuc collationibus civium Poloniae augetur.

Transsumpt potwierdzony przez: Mesco dux Polonorum 1202 (?) Sept. 3, in Crusvicia. Dokument następujący Helcel uważa za powtórzenie i wzbogacenie pierwotnej staréj fundacyj, przez Bolesława Kędzierzawego około roku 1155 podjęte, na co już tożsamość występujących osób w nr. 11 i 12 naprowadza. (Confr. Helcel, List otwarty do A. Bielowskiego).

Poznań. Königl. Staats Arch. Mogilno 1. (Bielowski, Monum. Poloniae histor. I. p. 359. Maciejowski, Histor. prawodawstw Słowiańsk. Dodatek do tomu VI.)

In nomine sancte et individue Trinitatis amen. Animadvertat hoc testimonium veritas omnis ecclesia religionis, quod ego Boleslaus exempla fidelium sequtus, quatenus cum defecero recipi merear in thabernaculis iustorum, contuli de omnibus ad me pertinentibus ecclesie Mogilnensi sancti Iohannis Ewangeliste transitus omnes per Vyslam de Camen usque ad mare, transitus Navchre in Wyzna et in Macow, et per totam Mazowiam nonum forum, nonum denarium, nonum porcum, nonum poledrum, nonum piscem sum largitus; quod ne quis ulterius irritum faciat, auctori

tate omnipotentis Dei sit prohibitus. Et hec sunt nomina castrorum: Grudenczch, Zacroczin, Syrozch cum medio theloneo per fluvium Bug; Ripin, Scechin, Seprch, Nowum Radcez, Oszelzch, Zyremdzco, Cechonow, Stolpsco, Grebezco, Nasylsco, Wyszegrod, Ploczch, Dobrzin, Wlodislaw, Przypusth, Plonzch; in Llonzin decem marcas, in Sbuczimir septem marcas, in Sarnow duas marcas et dimidiam, in Rospir septem marcas. Hec sunt nomina villarum quas contulimus cum omni libertate et iure supradicte ecclesie sancti Iohannis Ewangeliste in Mogilna: Czirwyenzch, Crzechnow, Bolino, Welerych, Tossowo, (2 litt. delet.).. romnow, Golumbino, ecclesiam sancti Llaurencii in Ploczch. Item in Byelsco ecclesiam sancti Iohannis Babtiste cum ipsa villa prenotata, foro, tabernis, targowe, et cum omni libertate. Ecclesiam sancti Iohannis in Wladislaw. In Culmine nonum forum cum thabernario. Clestitarw, Czechre, Dalachowo, Opathowo, Woyuczino, Ffaleczino, Maczewo, Llubessowo cum medio lacu, Radzencze cum fluvio ex utraque rippa, Czarnothil per medium, Olsze, Bystrzicza, Zabno, Chelpsco, Sedno, Wyeczanowa, Llezno, Sceglino, Domanino, Subino, Bogdanowo, Sczibersco, Czycharowo; ecclesiam sancti Iacobi in Mogilna quam fundavit Sbyluth miles, addens eidem ecclesie hereditatem Bogussino cum consensu amicorum suorum. Item aliam ecclesiam in honore sancti Clementis miles magnus Dobrogostius, addens eidem ecclesie hereditatem Padnyewo cum consensu amicorum suorum, edificavit. Item Paulus et Zemwa fratres dederunt duas villas, Llizecz et Rypin. Item Odolan dedit Socolowo. Item Andreas Gocunowo. Item ego Boleslaus addiciens predictis notum esse volo concambium villarum quod feci cum Mogilnensi abbate Mengosio: villam enim Raniglow ab ipso accepi et homini meo Nanzlav petenti contuli; pro qua villam Krzithe cum medio lacu et fluvio per medium, eidem abbati et ecclesie Mogilnensi tradidi. Sed quia hec recompensacio sufficiens esse non videbatur, sortem Curani cum eodem Curano et filiis suis addidi et in nomine virtutis Ihesu Christi confirmavi. Item hec sunt nomina servorum ascripticiorum quos eidem contuli ecclesie cum omni iure: Wigan cum tota consanguinitate sua, Radecz, Sulentha cum cognacione sua, Zavisch, Radith cum cognacione sua, Wolis, Zabor, Radeg, Zandan, Doman, Damamir, Syla, Nesul, Sulim cum fratre suo, Neszda cum cognacione sua, Malsa cum fratribus, Godes cum fratre suo, Calik, Sulimir, Milon, Wesan cum filiis, Poznomir, Czychon, Belen, Sulen cum fratre suo, Cyrneg, Sciza, Zelistrig, Targossa, Gromiss, Zdema cum fratre suo, Pozar, Golandin, Gudes, Gonen, Riben cum fratre, Unimir, Zabos, Radosth, Zemir, Zyra, Vitosch cum fratre suo, Rucanca, Stepan, Sulimir, Wyscan, Domasul cum fratribus suis, Nedamir cum filiis suis, Sdan cum filiis, Przibislav cum filiis suis, Bogdan, Michal, Stanecz cum fratre suo, Rados. Item homicidia tam inter duos ascripticios quam inter duos liberos, vel ex una parte liberi ex alia parte ascripticii villarum supradicte domus, per totum eidem ecclesie cedant. Ne ergo hec nostra liberalis et salubris donacio, ad honorem omnipotentis Dei et sancti Iohannis Ewangeliste ex intimo affectu collata, aliqua temeritate infringatur, sed ut a me et a meis posteris inviolabiliter observetur, presentem litteram precepi mei sigilli munimine et subscripcione testium confirmari. Actum et datum anno Incarnacionis dominice millesimo sexagesimo quinto, tercio Idus Aprilis in Ploczk, presentibus: venerabili patre Allexandro Plocensis ecclesie episcopo, principe milicie Weszborio, Iohanne cancellario, procuratore Troyano; Wysna, Iohanne canonico Plocensis ecclesie, Valtero eiusdem ecclesie canonico et aliis quam pluribus fide dignis et honestis.

Mogilnensis, de Mogilno. Vysla, Wisła. Camen, Kamień. Navrcha, Narew rz. Wyzna, Wizna. Macow, Makow. Grudenczch, Grudziądz. Zacroczin, Zakroczym. Syrozch, Sierock. Bug fluv., dziś tak samo. Ripin, Rypin. Scechin, dziś może Sochocin. Seprch, Sierpć. Nowum Radcez, Raciążek. Oszelzch, Osielsk. Zyremdzco, Szrensk. Cechonow, Ciechanow. Stolpsco, Pułtusk. Grebezco, Grzebsk. Nasylsco, Nasielsk. Wyszegrod, Wyszogrod. Ploczch, Płock. Dobrzyn, dziś t. s. Wlodislaw, Włocławek. Przypusth, dziś tak samo. Plonzch, Płońsk. Llonzin, Łążyń. Sbuczimir, może zam. Spicimirz. Sarnow, Żarnow. Rospir, Rozprza. Czirwyenzch, Czerwieńsk. Crzechnow, Chrzanow. Bolino, Bolimow. Welerych, Tossowo, nie odgadnione. Golumbino, Gołębin. Byelsco, Bielsko. Culmen, Chełmno (tak jeszcze w dokumentach XIV. wieku). Clestitarw, Kwieciszew. Clestitarw, Kwieciszew. Czechre, Ciechrz. Dalachowo, Dalkowo. Opathowo, Opatowiec. Woyuczino, Wojcin. Ffaleczino, osada znikła, p. m. Kwieciszew. Maczewo, t. s. w XIV. wieku, dziś Marczewo. Lubessowo, dziś Strzelce. (Lib. privil. Strzelno). Radzencze, dziś Rzadkwin. Czarnothil, Czarnotul. Olsze, Olsza. Bystrzicza, Bystrzyca. Žabno, dziś tak samo. Chelpsco, Chabsko. Sedno, Wszedzin. Wyeczanowa, Wiecanow. Llezno, dziś może Łężyn. Sceglino, Szczeglin. Subino, Szubin. Domanino, nie odgadnione. Bogdanowo, (p. m. Oborniki?) nie odgadnione. Sczibersco, Szymborze. Czycharowo, Sikorowo. Mogilna, Mogilno. Bogussino, Boguszyn. Padnyewo, Padniewo. Llizecz, Lisiec. Rypin, u Bielowskiego Rypnicz, nie odgadnione. Sokołowo, (jest kilka wsi tego nazwiska w Wielkopolsce i Kujawach) nie odgadnione. Gocunowo, Gocanon. Raniglow, nie odgadnione. Krzite, czyli Kryte, osada znikła, granicząca niegdyś podług późniejszych dokumentów z wsiami Ostrów i Siedlec p. miast. Inowrocław.

Z pomiędzy archiwów klasztorów Wielkopolskich, Mogilnickie największemu uległo rozproszeniu a zapewne i zatraceniu, bo zaledwie kilkanaście dyplomatów udało nam się spotkać z liczby blisko 600, które regestr na końcu wieku zeszłego przez jednego z zakonników sporządzony wykazuje. Wypisaliśmy z niego tytuły dyplomatów do r. 1400 sięgających:

1. Boleslaus (rex Poloniae) 1065 Apr. 11, Płock; fundat monasterium. 2. Mesco dux Polonorum 1103 (M. CC. II.?) Sept. 5, in Cruswicia; confirmat monasterio Radziejow stary: Originale in Thorun, in archivo Hypothecae (napróżno go śledziliśmy). 3. Casimirus dux Lanciciae et Cuiav. 1126 (sic); confirmat possessiones monasterii. 4. Alexauder Pp. III. 1179 Jun. 18, Laterani; suscipit monasterium sub protectione b. Petri. 5. Premisl dux Cuiav. 1253 Vladislaviae; confirmat Radzieion, Opatowiec, Ciechrz, Dałachowo, Kryte. 6. Ziemomysl dux Wladizlaw. Wladizlaviae; confirmat privilegia monasterii. 7. Casimirus dux Lancic. et Cuiav. 1267 Sept. 19, Vladislavie 8. Boleslaus dux Poloniae 1268 Apr. 27, Gnezne. 9. Boleslaus et Jolentha duces Poloniae 1277 Mai. 10, Vladislaviae. 10. Premisl dux Poloniae 1282 s. d. in Dlusk. 11. Wladislaus dux regni Poloniae 1229 Jul. 27, in Mogilno; confirmatio privilegiorum. 12. Gerardus episcop. Vladislav. 1315 Mai. 26, in Raciąż. 13. Dobeslaus iudex general. Calissiens. 1348 Apr. 30, Gnezne. 14. Nicolaus iudex Poznaniens. 1352 fer. 2. p. Trinitat., Pyzdry. 15. Stanislaus Kywalicz iudex Cuiaviens. 1356. Crusviciae. 16. Virzbantha capitan. Poloniae 1358 Nov. 22, in Conin. 17. Kazimirus rex Poloniae 1359 Febr. 6, Crusviciae. 18. Jaroslaus archiep. Gneznens. 1359 Nov. 19, in Grzegorzew. 19. Mathias Vladislaviens. episcop. 1360 in octava b. Adalberti, in Raciąż. 20. Dobeslaus iudex Kulissiens. 1361 fer. 2. p. Lelare, in Pyzdry. 21. Stanislaus Kywalicz iudex Cuiaviens. 1362 Oct. 7, in Radzieiow. 22. Kazimirus rex Poloniae 1363 in dominica Conductus Paschae, Sandomiriae. 23. Conventus monasterii Mogilnens. 1367 Mart. 19, Mogilno. 24. Borislaus abbas Mogilnens. 1368 in dominica Invocavit s. l. 25. Kazimirus rex Poloniae 1369 fer. 2. p. Pascham, in Plock. 26. Jacobus preposit. Tremesens. 1377 Jan. 29, in Kwieciszewo. 27. Urbanus Pp. VI. 1379 Apr. 6, Rome, episcopis Pomezanie, Vladislavie et Poznanie. 28. Iohannes archidiacon. Crusvicens. 1379 Nov. 3, Gnezne. 29. Nicolaus iudex Kalisiens. 1387 Nov. 5, Gnezne. 30. Wladislaus rex Poloniae 1398 in crastino Ascensionis, Vladislaviae.

Z tych Nr. 1, 2, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 17, 18, 22, 23, 27, 28, 30, t. j. połowa, częścią w oryginałach, częścią w kopiach i transsumptach nas doszła.