CARMEN XXXIII.

IN VIBENNIOS.

Petulanter stringit calamum in Vibennios, patrem et filium, quorum alter furto, alter impuro amore innotuerat, eosque in malam rem abire iubet.

CARMEN XXXIV.

AD DIANAM.

De tempore et consilio, quo hoc carmen a poëta hostro compositum sit, magna inter viros doctos agitata est controversia. Iosephus Scaliger, haud dubie ab aliena manu huic carmini praefixa inscriptione Seculare carmen ad Dianam illusus et praeoccupatus, in Eusebianis animadversionibus ad annum MDCCCCLX ipsis Ludis Secularibus anno V. C. 737 celebratis hoc carmen scriptum fuisse operose adstruere conatus est; cuius quidem ab omni veritatis specie alienam sententiam recte iam impugnavit Vossius, dum longe ante hoc tempus diem supremum obiisse poëtam ostendit; sed idem non magis probabilem in constituenda aetate Catulli rationem sequitur, dum nimis severa manu decurtat et resecat eius vitae filum, quod nimis benigna ille produxerat et extenderat. Hanc utriusque viri nimiam in definiendo vitae Catulli termino aberrationem egregie examinavit et vindicavit Bayle in Dict. historique et critique T. I, p. 864-866., qui medium tenens inter utrumque, concedit quidem, non amplius in vita fuisse Catullum, cum Ludi Seculares Augusti celebrarentur, sed eumdem ad provectiorem aetatem pervenisse quam Vossius putabat, idoneis argumentis evincit. Quod autem ad nostrum carmen attinet, id eo fortasse consilio ante Ludos Seculares a poëta nostro scriptum fuisse Vir doctus autumat, ut, vel paratum iam ederet ipsis Ludis Secularibus instantibus, vel pucros puellasque ad illos rite celebrandos hoc carmine evocaret et praepararet. Sed quis tam angustis magni poëtae ingenium circumscribat finibus, ut, tamquam praesens praeteritumque tempus graviora argumenta non suppeditet, eum res futuras in usum futurum carmine descripturum esse existimet? Profecto hoc est poëtas veteres comparare cum poëtis aetatis nostrae mercenariis, qui pro parata pecunia quovis tempore in quaevis futura tam tristia quam laeta hominum fata, in promtu habent, et parata iam sua carmina emtori offerunt. Rectius igitur hoc carmen (nisi hymnum vocare malis) vel cum Bentleio, qui pessime illud a viris doctis Seculare inscriptum esse

iudicat in Sententia de temporibus libror. Horat. ad festum Dianae, quod singulis annis mense Augusto celebrabatur, vel ad quemcumque sacrum et peculiarem in Dianae honorem usum, referendum videtur, praecipue cum eiusmodi hymni amoebaei saepius a choro puerorum puellarumque nobilium in Dianam et Apollinem decantati fuerint, qualis e. c. est hymnus Horatii in Dianam et Apollinem Od. I, 22. qui omnino cum nostro comparandus est. In nostro quidem hymno uterque puerorum puellarumque chorus solius Dianae laudes celebrat, eiusque praesidio totius populi Romani salutem committit; sed apud Horatium pueri seiunctim Apollinis, et puellae Dianae laudes alternis canunt. Denique ex multis locis veterum constat, non solum Dianae et Apollinis, sed etiam aliorum Deorum laudes a nobilium puerorum puellarumque choris decantatas fuisse. cf. Hor. Od. IV, I, 25. seqq. et quae ibi notavit Cl. Iani.

Dianae sumus in fide
Puellae et pueri integri:
Dianam pueri integri
Puellaeque canamus.

O Latonia, maximi

Magna progenies Iovis,

Quam mater prope Deliam

Deposivit olivam;

5

V. 3. Dianam pueri integri, cum hic versus deesset in MSS. et edit. velt. felicissime a viris doctis revocatus et primum ab Aldo impressus est.

V. 1. in fide, h. e. clientela et patrocinio, ut sexcenties alibi. integri casti et indelibali. Diana enim et ipsa servabat castitatem et a castis coli volebat. cf. Spanhem. ad Callim. Hymn. in Dian. v. 5. hinc ipsa quoque ab Horatio vocatur integra III, 70. Ceterum hanc et ultimam huius carminis stropien uterque chorus coniunctis vocibus cecinisse videtur.

V. 7. 8. prope Deliam. de dissensu veterum in Dianae natalitiis vid. Spanh. ad Callim. Hymn. in Del. v. 255. et ad v. 262. deposivit antique pro deposuit. deponere autem sicut Graecorum ἀποτίθεσθαι proprie dicitur de partu, qui tamquam onus deponitur. vid. Ernesti ad Callim. Hymn. in lovem v. 15. et Burmann. ad Phaedr. Fab. I, 18, 5.

Montium domina ut fores, Silvarumque virentium, Saltuumque reconditorum, Amniumque sonantum.

Tu Lucina dolentibus
Juno dicta puerperis:

Tu potens Trivia, et notho es
Dicta lumine Luna.

Tu cursu, Dea, menstruo
Metiens iter annuum,
Rustica agricolae bonis
Tecta frugibus exples.

V. 9. Mont. dom. ut fores etc. Accommode Hor. III, Od. 22. v. 1. Montium custos nemorumque, Virgo, cf. eumdem I, Od. 21. 5. precata enim fuerat Diana a love patre Δὸς δὲ μοι εὔρια άva apud Callim. H. in Dian. v. 18. ubi vid. Spanhem. hinc Graecis dicta οὐράια, ὀρεοκόμος.

V. 12. sonantum pro sonantium, ut fallacum pro fallacium in Carm. XXX, 4.

V. 13-16. Tu Lucina dol. cf. Callim. Hymn. in Dian. v. 20 sqq. Horat. III, Od. 22. v. 2. Eaedem enim saepe sunt, et eodem obstetricis munere apud poëtas funguntur Iuno Lucina, Diana Lucifera et Ilithyia. cf. Cl. Iani ad Horat. cui adde Hemsterhus. ad Lucian. Dial. D. XXVI. T. I, p. 287. et Jablonski Pant. Aegypt. lib. III, c. 3. Pars II, p. 62. Trivia Tires ita vocatur, quia in triviis colebatur Diana triformis τρίμορφος, τριπρόσωπος vidl. Spanh. ad Callim. Hym. in Dian. v. 38. praecipue nota sunt 'Exταῖα, vel δεῖπνον Εκάτης ἐν τῇ τριά

10

15

20

, qua de re disputat erudite et copiose Hemsterhus. ad Lucian. Dial. Mort. T. I, p. 330. notho lumine Luna; ex communi enim iam antiquissimis temporibus veterum opinione, Luna non propria, sed spuria quasi et a sole mutuata luce fulget. Ponam in hanc rem luculentum locum ex Luciano de Astrolog. c. 3. T. II, p. 361. Αιθίοπες — ιδόντες πρῶτα τὴν σεληναίην οὐκ ἐς πάμπαν ὁμοίην φαινομένην, ἀλλὰ πολυειδέα τι γεγνομένην, καὶ ἐν ἄλλοτε ἄλλη μορφὴ τρεπομένην, ἐδόκειν ἀντία σε τὸ χρῆμα θωύματος καὶ ἀπορίας ἄξιον. ἔνθεν δὲ ζητέοντες, εὗρον τουτέων τήν ἀετίην, ὅτι οὐκ ἴδιον τῇ σελινάκη τὸ φέγγος, ἀλλὰ δὲ παρ ̓ ἡιλίου ἔρχεται, et sic Plinius II, 9. Luna in totum mutuata a sole luce fulget. Hinc suaviter Lotichius ad Lunam I, Eleg. 5. v. 77. Hoc quoque quod tecum rutilos communicat ignes Sol oculus mundi, gloria magna tua est. ubi cf. Burmann. Sec. et ad nostrum locum Vulp. et Jan. Dousa.

V. 17. Tu cursu, Dea, menstr.

Sis quocumque placet tibi Sancta nomine, Romulique Antiquam, ut solita es, bona Sospites ope gentem.

V. 22. Romulique Ancique, haec lectio plurimas editiones invasit post Scaligerum, quam ille finxerat ex lectione MS. antique. Sed hanc emendationem ipse loquendi mos respuere videtur, cum nusquam fere Romulus cum Anco ita coniungi soleat. Aliud est Romuli Remique in carm. XXVIII, 15. Huc accedit, quod in nostram lectionem, quae multo magis orationi accommodata et vere poëtica est, ceteri MSS. et libri veteres omnes, teste editore Cantabrigiensi, amice conspirant. antiqui unus MS. Stat.

Amicum suum Caecilium, cui res quasdam de communi quodam amico patefacturus est, quam primum Novo Como ad se Veronam venire iubet, eumque lepide monet, ne pulchrae puellae blanditiis, a qua ex eo tempore, quo cius poëma de Cybele illi lectum sit, multo vehementius eum amari audiverit, se revocari patiatur ab hoc itinere. Suaviter autem