Sigurð prest. viia. (firi) Aso Bærgþors dottor. viiia, firi þorlak a Læðom. ixa. firi Guðrunv a Stangalande. xa. firi Einar a Riodom. xia. firi Guðriði a Riodom .xiia. firi Ingri a Sande .xiiia. firi Halkotlu a Some .xiiija, firi pore a Roynibiorgom .xva. firi Þorgils Skæggia .xvia. firi Skvla prest .xviia. firi porkel Skeggia sun .xviii. firi Egil a Grannese. half kyr firi Guðþorm.

En Kolbeinn prestr greidi vpp. atian kyr i bufe. 7. kyr i buðargognom. Sveini presti en ein kyr kom til meðan Sveinn prestr var firi saal Ingiriðar a Sande.

En .xv. kyr greide Sveinn prestr aptr Kolbeine presti.

En Kolbinn greidi Jone presti .ix. kyrlog i kvikv fe. en iiii. j buðargognum 7 mato þatta fe Arnbiorn prestr 7 Ingimundr a piorom. posteini baug1 hia uerande.

En Jon prestr greide Styrkare presti fiorar kyr gangande. 7 oxastut tuevætran. firi kv ena fimtu. 7 par mg vet korns skildi ek haft hafva 7 fæk ek ei.

Nv hefi ek greit .v. vetter firi stutenn. Nv er þat a yoro valde minn herra. huart ek skal nokot hafa i leigurnar af þi eno kvika fene sem ek mista. eða nokot luka méra firi stutenn. en kyrnar ero til reiðo þeim sem taka skal.

(1) Eller: batig, bang.

Overenskomst mellem Kong Magnus Haakonsson og Erkebiskop Jon om Grændserne for den verdslige og geistlige Myndighed.

64. a.

Indtaget i det fölgende Pavebrev (No. 65).

1 August 1273.

Bergen.

In nomine patris et filii et spiritus sancti amen. Ut certitudo presentium det veram in perpetuum et evidentem memoriam preteritorum, sciendum est, quod, cum venerabilis pater Johannes dei gratia Nidrosiensis archiepiscopus fuisset ad regimen Nidrosiensis ecclesie superna dispositione vocatus, reversus a sede apostolica, munere consecrationis recepto, tamquam sponse Christi in parte sollicitudinis fidelis procurator effectus incepit inquirere, prout scivit et debuit, de iuribus et libertatibus et privilegiis ad eam pertinentibus, et cognovit sibi fuisse in predictis omnibus per obreptiones contrarias multipliciter derogatum iuri comuni, videlicet quia cause fere omnes ad ecclesiam pertinentes per exactores et balivos laicos ex parte regni secundum leges patrie scriptas vel consuetudines, (pretermissis) iure canonico et ecclesiasticis, iudiciis tractabantur, libertatibus, quia nullos homines liberos obtinebat Nidrosiensis

ecclesia, exceptis illis, qui in curia archiepiscopi, et in fabrica ipsius ecclesie continue laborabant. Privilegiis siquidem omnibus sibi a quibuscumque concessis detractum fuerat multipliciter ut creditur non utendo, et precipue privilegio a Magno quondam, ut dicitur, rege Norwagie in ea parte, qua continebatur, quod prefatus rex devovit se et regnum suum beato Olavo regi et martiri, et in signum perpetue subiectionis precepit, coronam suam post decessum suum et omnium in regno sibi succedentium offerri prefato martiri Nidrosie in ecclesia cathedrali, nec non et cuidam constitutioni antique patrie, forte per eumdem Magnum edite, que innuit reges Norwagie debere eligi, et in electione archiepiscopum et episcopos regni inter ceteros electores vocem precipuam obtinere. Tandem receptis litteris apostolicis pro congregatione concilii generalis inter cetera continentibus, quod unusquisque prelatus notaret articulos, quos in sibi commisso regimine reformatione, correctione perpenderet indigere, deliberavit predictus pater archiepiscopus prefatos articulos quamquam correctione dignos Romano pontifici presentare. Verumtamen quia ex hiis posset discordia inter regnum et ecclesiam provenire multis animabus et corporibus nocitura, prefatus pater archiepiscopus prius ipsos domino Magno dei gratia illustri regi Norwagie explicavit, supplicans, ut inter se de predictis taliter ordinarent, quod cederet ad honorem dei omnipotentis et utilitatem ecclesie animarum ipsorum et totius sibi commissi populi ad salutem. Verum licet predictus dominus rex assereret sufficientes rationes ad respondendum prefatis articulis se habere, si super hiis coram iusto iudice duceret contendendum, et maxime contra electionem et oblationem corone, de quibus vix posset probari Nidrosiensem ecclesiam possessionem pacificam habuisse, et novum genus exactionis videri poterat illud ab eo exigi, quod non fuerat hactenus attemptatum vel consuetum, et precipue quia de subiectione regni sui agebatur, quod ipse post patrem et antecessores suos asserebat se iure hereditario liberum suscepisse, et sic illud proponit per dei gratiam suis heredibus et successoribus dimittere liberum et quietum. Verumtamen ex solite benignitatis affectu, quem ad honesta queque et maxime circa matrem Nidrosiensem ecclesiam hactenus habuit et habere dinoscitur, volens eam fore sibi pacatam et amplioribus libertatibus et privilegiis suis temporibus decorari, tamquam pacis amator et cultor iustitie, post multos tractatus hinc inde habitos super predictis, interveniente consilio et assensu episcoporum baronum et canonicorum Nidrosiensium et aliorum plurium, duxit componendum predictus rex illustris cum domino archiepiscopo anno do

mini mo. cco. lxxo. iiio. in festo sancti Petri ad vincula in civitate Bergensi in hunc modum.

Videlicet, quod predictus archiepiscopus pro bono pacis et comodo ecclesie et animarum procuranda salute renuntiavit nomine Nidrosiensis ecclesie pro se et successoribus suis canonice intrantibus in perpetuum omni iuri, si quod in predicta electione regum subiectione seu oblatione corone habebat vel habere poterat, tam in petitorio quam in possessorio ratione dicti privilegii seu legis, vel quocumque alio modo sibi competere videretur, omnibus aliis iuribus ad ecclesiam spectantibus, que in legibus patrie continentur, et ecclesiarum privilegiis semper salvis, dummodo supersit aliquis, qui legitime possit et debeat iure hereditario succedere. Si vero nullus inveniatur successor legitimus, archiepiscopus et episcopi inter ceteros nobiliores et discretiores regni electores in electione tantum voces primas et potissimas obtinebunt.

Prefatus autem dominus rex renuntiavit pro se et heredibus et successoribus suis in perpetuum omni iuri, siquod in auditione examinatione determinatione causarum ad ecclesiam spectantium hactenus habuerat. Inhibens firmiter universis exactoribus et legiferis regis tam propinquis quam remotis, tam presentibus quam futuris per totum regnum, ne de ipsis causis presumant iudicare, vel pretextu alicuius consuetudinis, quam retroactis temporibus habuerat predictus dominus rex vel habere visus fuerit, se aliquatenus intromittant, sed per iudices ecclesiasticos tales cause decetero libere dirimantur, ut sunt he. Omnes cause clericorum quum inter se litigant vel a laicis impetuntur, matrimoniorum, natalium, iurispatronatus, decimarum, votorum, testamentorum, maxime cum agitur de legatis ecclesiis et piis locis et religiosis, tuitio peregrinorum visitantium limina beati Olavi, vel aliorum sanctorum, et eorum cause. Item profanationum ecclesiarum, sacrilegii, periurii, usurarum, symonie, heresis, fornicationis, adulterii, et incestus, et omnes alie que ad forum ecclesiasticum possent de iure comuni quoquomodo spectare.

Item denuo concessit dominus rex et firmiter observari precepit, quod a predecessoribus suis est concessum, scilicet ut semper licitum sit archiepiscopo et episcopis in capellis a regibus fundatis vel dotatis, sicut et in aliis capellis sue provincie, instituere ydoneas sine ipsorum et aliorum laicorum assensu vel presentatione personas.

Item concessit, quod in electionibus episcoporum vel abbatum Nidrosiensis provincie nulla vis, nulla potentia, nulla auctoritas regis vel principis interveniat, nec favore ipsorum quisquam officium eccle

siastice prelationis obtineat, sed ille preficiatur, quem ipsi, ad quos electio pertinet, vacanti ecclesie scientia et moribus iudicaverint apti

orem.

Item denuo concessit, quod regibus non liceat approbatas patrie leges et scriptas et penas pecuniarias sive in clericis sive in laicis contra antiquam consuetudinem in ecclesiarum seu clericorum dispendium immutare.

Item quod liceat archiepiscopo et eius successoribus emere aves girofalcones, astures, et griseos, sicut ab antecessoribus suis est hactenus observatum.

Item annuit et concessit, quod in dandis decimis de terris et mansionibus suis reges omnino sequantur canonicas sanctiones.

Item, quod triginta leste farine mittantur ad Yslandiam ex parte domini archiepiscopi, quum sibi visum fuerit, illis presertim temporibus, quibus id patrie patietur ubertas, propter hoc in aliis rebus portandis ipso archiepiscopo licentia non negata.

Item concessit dicto archiepiscopo vectigalia de una navi singulis annis de Yslandia ad suam diocesim veniente, quia hoc in littera sua continetur.

Item concessit denuo et mandavit, omnes peregrinos limina beati Olavi et aliorum sanctorum visitantes devotionis causa, tam advenas quam indigenas, sive guerre tempus sit sive pacis, in eundo et redeundo firma securitate potiri. Qui vero inventi fuerint ipsos indebite molestare, iuxta quod culpa requirit, per iudicem ecclesiasticum pena debita castigentur, et ad parendum iudici ecclesiastico per regem et eius ballivos seu officiales, si necesse fuerit, compellantur.

Volens autem insuper predictus dominus rex ecclesiam Nidrosiensem amplioribus beneficiis quam huc usque habuerat suis temporibus honorare, domino archiepiscopo et suis successoribus pro se et suis heredibus in perpetuum centum homines ab expeditionibus regiis et vocationibus et a tractione navium et specialiter de tributo, quod vulgariter Leydanger appellatur, concessit liberos et immunes, ita quod quidam ex his centum, qui scutelsvenar appellantur, a predictis sint immunes cum duabus aliis personis, quas ipsi ad hoc de sua familia duxerint eligendas. Ceteri vero cum secunda persona predicta gaudeant libertate. Item cuilibet episcoporum, videlicet Asloensi, Bergensi, Stawangrensi, Hamarensi, secundum modum predictum concessit homines quadraginta, nisi forte domino regi archiepiscopo et episcopis propter gravem rei publice necessitatem et evidentem et manifestam, vel regni defensionem visum fuerit aliter expedire ad tempus, ita quod,

cessante necessitate seu defensione, predicti homines eo ipso predicta gaudeant libertate. Cuilibet etiam plebano dictorum episcopatuum, sive in rure sive in civitatibus morentur, concessit, quod cum duabus personis de sua familia a dicto tributo, quod vulgariter dicitur Leydanger, sint liberi, et unus familiarium, quem sibi plebanus magis noverit necessarium, ab expeditionibus regiis sit quietus.

Item concessit, quod si homines archiepiscopi iniuriati fuerint sibi ad invicem in navibus vel comitatu dicti archiepiscopi existentes, tunc iudicio ipsius archiepiscopi debent stare, ab eo secundum quod culpa poposcerit et sibi videbitur puniendi, et ad ipsum in talibus casibus mulcta pro transgressionibus debita pertinebit, dummodo mors vel membrorum mutilatio de talibus iniuriis non fuerit subsecuta, in quo casu per dominum regem vel suos iudices sunt predicti homines iudicandi. Si vero alibi quam in prefatis locis deliquerint, tunc potest lesus reum, non obstante fori exceptione, sub quo maluerit, regis vel prefati patris, iudicio convenire. Verumtamen de mulcta pro talibus extorta medietas ad regem, et medietas ad archiepiscopum pertinebit.

Item concessit, quod sub prohibitione a se vel successoribus suis aut officialibus eorum facta vel facienda super emptionibus, venditionibus, vel rebus de loco ad locum transferendis non intelligantur episcopi vel clerici, vel etiam laici in eorum negotiis agendis specialiter constituti, sine archiepiscopi et episcoporum assensu, dummodo regno, vel necessitati rei publice mora super requisitione episcoporum dispendium sive periculum evidens vel manifestum non generet in premissis.

Item concessit, quod liceat domino archiepiscopo habere unum hominem in curia sua, qui cudat denarios, prout littera sua super hoc confecta attestabatur.

Hanc autem compositionem inierunt sepenominati dominus rex illustris et reverendus pater archiepiscopus, presentibus venerabilibus patribus domino Trugillo dei gratia episcopo Stawangrensi, Andrea Asloensi, Askatino Bergensi, et istis baronibus regni, Brunulfo, Rognaldo, Andrea Gregorii, Eliwo de Naustdal, Andrea Plut, Aslaco Gus, Bernone Erlingi, et Thoria cancellario regis, Siguatto, Haldano, Siguardo, Torfindo, Odoeno, canonicis Nidrosiensibus, et aliis viris prudentibus et discretis, renuntiantes in hoc facto omni exceptioni doli mali, fraudis actioni in factum, et specialiter restitutioni in integrum, et omnibus litteris inter ipsos vel predecessores suos hactenus habitis et obtentis, et omnibus indulgentiis et privilegiis apostolicis impetratis et impetran