Ab hoc proœmio non discedam, quin merita laude prosequar honestos Patrum Ante-Nicaenorum Scotos curatores, eo præsertim nomine, quod, Hippolytum dum eleganti sermone vernaculo tum primum induerent, missa fecerint Pλosopoúueva, tanto cum strepitu exaggerata. Quæ ut sancto Hippolyto adjudicarem, nullo unquam pacto adduci potui. Sacratissimus enim doctor totus imbuitur illa theologica et symbolica grandiloquentia, lepore haud destituta, quæ ab Ignatio, Polycarpo et Melitone traducta ad Irenæum ejusque alumnos, eam palæstram, quam dixerim Ephesinam aut Joanneam, discernit et commendat. Tum omnium Hippolyti operum, quæ certo jure supersunt, ex compagine, indole, pondere, tum ex perpetua Romani doctoris fama et celebritate ac sanctimonia, toto cœlo distat grandis antistes martyr ab illo pulvereo et obscuro sophista, invidia livido, lurido ira, qui male philosophans, plus errorum coacervavit et fabularum quam verba effutiit. Doctus quidem est, neque indisertus: sed ab ipsa librorum mole, quos excussit fere solus, quos neque Irenæus, neque Tertullianus, neque ullus Occidentalium attulit, videre hominem videor magis in Alexandrino museo quam in latina palæstra, plus in Niliacis, Eoisque membranis versatum quam in Romanis tabulis. Adde quod remotas ab ultimo Oriente sectas exagitat, Elchasaitas, Brachmanes, Naassenos, Peratas, Assyrios, Indos, quorum nullum est in toto orbe occiduo vestigium. Scripsit quidem Hippolytus contra XXX hæreses libellum Photio lectum, 1) principio sumpto a Dositheis usque ad Noetum sed in Illo άvεnippάpo, ubi exordium a Dositheo? De Noeto ubi clausula? ubi terdenus catalogus? Ubi loca ex vero Hippolyti libello adducta apud Gelasium, apud Petrum Alexandrinum? Duplex-ne erit aut triplex, ut voluere quidam, ejusdem scriptoris liber, otiose recoctus ab otioso, bis aut ter a se dissentiente? Scripsit autem fortasse larvatus homo περl Tavτòs, sicut verus Hippolytus. Sed quid inde, quum idem dicatur de tot aliis, Irenæo, Caio, Justino, Origene, Meletio? Scripsisset ergo idem librum De Verbo, memoratum in eodem loco ερi αvτos; neque omisisset vir ventosus jactare sua omnia opera, si innumera condidisset, quæ jure ascribuntur Hippolyto, Origeni, Tertulliano; quorum magna nomina censeo non esse Tots piλocopouμévors inurenda. Tota illa disputatio, quam hic sumτοῖς φιλοσοφουμένοις mis tantum labris attingere vacat, somnium, ut candide loquar, mihi revocavit, quo viri docti illud in cathedra sculptum intuentes : ...ΔΑΙ ΕΙΣ ΠΑΣΑΣ ΓΡΑΦΑΣ, quæ nemo non legit: ᾠδαι εἰς πάσας γραφάς, legere tamen maluerunt εἰς πάσας αἱρέσεις. « Sed, inquiebat olim Caveus, hac ratione quidlibet in quodlibet nullo negotio exsculpi, et quadrata rotundis permutari facillime queunt. 2) »

Obiter appellare nequeo Hippolyti ds, et cyclica illa in omnes Scripturas carmina, quin salutare gestiam principem Melodorum et antiquiorem. At ubinam gentium reperire illas nascentis Ecclesiæ cantilenas, succo omnium librorum conveÚGтov inolitas? Quales esse solent vetustissimæ preces, qualia apud Græcos et Orientales resonant rerum sacrarum incunabula, qualia demum quæ perpetua dici carmina possunt, liturgica poemata veterum Galliarum et Hispaniarum, græca, ut opinor, primitus, et ab ipsis repetunda Asianæ Ecclesiæ crepundiis, quum adhuc florerent vates, Irenæi magistri et alumni. Quos tandem audi statim.

1) Bibl. cod. cxxi. - 2) Cave Hist. litter. t. 1, 102.

ANN. II. 15.

I.

Beati Hippolyti Bostrorum Episcopi, 1)

ex commentario in Evangelium Joannis et in resurrectionem Lazari.

Երանելոյն * իպողիտայ ոստրացւոյ եպիսկոպոսի ՚ի մեկնութենէ լւետարանին ՅոՀաննու, եւ ՚ի Յարութիւն Ղազարու •

Օոր օրինակ մայր որդեսէր՝ տուեալ զստինսն ցմանուկն, խնդալով մանկանն, եւ ձգելով_զկակուղ կերակուրն . իսկ յորժամ` ոլորունք կաթինն պանրացեալ՝ խնուցու զցնցուխ ստեանն, յայնժամ` մանուկն լայ . եւ մայրն վշտանայ, զյօժարութիւն կերակրոյ տարածեալ ունելով, բայց զկերակուրն ոչ ի ձեռն տուեալ տեսանելով . նոյնպէս եւ մեք յերկրէ յառաջագոյն զստինս մտացն ընդ ձեւք եդեալ խնդասցուք, ձեր ձգելով զկաթն բանին : ակ յորժամ՝ մոռացմամբ ՚ի ներքս ընթացեալ մտաց մերոց՝ զբանն կտրեաց, յայնժամ` եւ դուք բարկանայք իբրեւ զըկեալք յաւետարանական մտաց ուսման . եւ մեք իսկ վշտանամք զյօժարութիւն ասելոյն տարածեալ ունելով, բայց զմիտս արգելեալ 'ի մոռացմանէ տեսանելով . այլ թերեւս այս պատաՀեաց, զի ծանիցուք եթէ ոչ ընթացողին, եւ ոչ ըստ այնմ` որ զհետ ընթանայ, այլ ըստ լԱստուծոյ ողորմելոյն : իսկ եկայք այսուհետեւ, զի լստուած տացէ բան լսողացդ . ոչ եթէ վասն արժանաւորու թեան

այժմու

ասողացս, այլ վասն լսողացդ պիտոյ, զնա աղաչեսցուք . եւ առ ընթերցելոցս ըստ կարի մերում`ըմպելի վարդապետութեան աղբեր բղխումն առեալ ըմպիցեմք : Էր ոմն Հիւանդացեալ 'ի Րեթանիա՝ Ղազար անուն, ՛ի գեղջէ Մարեմայ եւ Մարթայի քերց նորա • բայց էր Մարիամս այս որ օծ զտէրն իւղով, որոյ եղբայրն Ղ ազար Հիւանդացեալ էր : Առաքեցին առ նա քորքն նորա ասելով . Հաւասիկ զոր սիրեսն խօթացեալ է: սկ Յիսուս ասէ . Ոչ է այն Հիւանդութիւն 'ի մահ, այլ վասն փառացն Աստուծոյ • ոչ է այն Հիւանդութիւն ՚ի մահ, այլ աւետիք, ոչ է Հիւանդութիւն, այլ վրիպութիւն : Ո՜ Հիւանդութիւն, Հիւանդացելոց բժիշկ, Հաւատացելոց առաջնորդ, մահու ընդդիմամարտիկ, բանսարկուին ոսոխ, փրկութեան առաջնորդ • ո՜ Հիւանդութիւն, ոգւոց Հիմն, անգայթ Հա ւատոց վարդապետ , բարեպաշտութեան յօրինիչ . ո Հիւանդութիւն ջերմայութեան - անձանց ողջացուցիչ, քրտունս մկրտութեան ցօղես, եւ սպիտակ պատմուճան նիւթես : Ո՜ Հիւանդութիւն, երկնաւոր Հացին տուօղ Հաւատոց լապտերակալ առաքինի, որոգայթ սատանայի եւ մարդկան կնիք :

իբրեւ լուաւ ասէ Յիսուս, յայնժամ` մնաց յորում` էրնի տեղւոջն՝ զերկուս աւուրս : Ւսկ զինչ Հարկ էր անսալ տեառն յորժամ` լուաւն, եւ ոչ նոյնժամայն երթալ Հաւատացեալն . այլ թերեւս հնայի մաս

vobis audientibus, non quod aliquid nos loquentes meremur, sed quia id vobis audientibus necessarium est. Supplices illi simus, et juxta lectiones quas nunc exigimus, ebibamus ex fonte doctrinæ, ad mensuram nostram scaturientis.

II. Erat quidam languens, Belhaniae, Lazarus nomine, de castello ubi morabantur Maria et Martha, sorores ejus. Maria autem erat quae unxit Dominum unguento, et ejus frater Lazarus infirmabatur. Miserunt ergo sorores ad Jesum, dicentes: Ecce quem diligis, infirmatur. Dixit autem Jesus: Infirmitas haec non est ad mortem, sed pro gloria Dei. 1)

Infirmitas, non est ad mortem, sed pro gloria Dei; non mortis infirmitas, sed faustus

nuntius; non infirmitas, sed salus est. O infirmitas, quæ medetur ægrotis, quæ præit credentibus, quæ mortem propulsat, quæ diabolo infesta est, quæ ducit ad salutem! O infirmitas, animarum firmamentum, validæ magistra_fidei, schola pietatis ! Oægritudo, quæ reficis febricitantes, rorem instillas baptismatis, 2) candidum contexis vestimentum ! O infirmitas, quæ panem dat cœlestem, fidei proba lampas, diabolo offendiculum, hominis sigillum !

III. Ait: Ut ergo audivit Jesus quod dictum est, mansit in eodem loco duobus diebus (v. 6).

Quid Domino necesse fuit, postquam id audivit, adhuc exspectare, 3) non vero huc pergere illico, ubi fidelis? Nisi quod morabatur, donec

3) Verbum armenum significat: auscultare, aures porrigere, attendere.

Հուանն | ազարու, որպէս զի մահուամբն՝ մեծապէս սքանչելագործու թեան զօրութիւն զառ ի Հաւատ տեսողացն ցուցցէ : Իսկ յետ այսորիկ ասէ Յիսուս ցաշակերտսն . Ղ ազար բարեկամ` մեր ննջեաց, այլ երթամ՝ զի զարթուցից զնա : Այլ ճշմարիտ մաչ մարդկան՝ Աստուծոյ քուն Համարեալ է : իսկ զինչ . մինչ աստ ես՝ ո՞չ կարես զարթուցանել զմեռեալն : Այլ ոչ այսպէս ընդունին * րէայքն զշնորհս իմ` Հեռի գոլով : Քանզի յարուցեալ, կարծեցին ի դիպուածոյ իմիքէ կենդանացեալ զմեռեալն : Բայց ես իսկ երթամ` անդ լինիցիմ`, որպէս զի իմ` անդ լինելով, եւ նոցա ինքնատես եղեալ ու յինէն սքանչելագործութեան եղելոյ, եւ զշնորչն յինէն ընկալեալք՝ ՛ի Հաստատուն Հաւատս Հաւանեալ եկեսցեն : Ղ ազար բարեկամ` մեր ննջէ, այլ երթամ` զի զարթուցից զնա : շակերտքն իրբեւ լուան ասեն . թէ ննջեաց՝ ապա ապրի : Րայց ոչ այնպէս աստուածպաշտութեամբ պատասխանատրեցին, որչափ բժշկապէս • քանզի քուն մոռաց ցողաց վնասէ յորժամ` ձկտի • բայց զտենդն լուծանէ, մանաւանդ քրտան իսկ • վասն զի կարծեցին ասել աշակերտքն տեառն թէ վասն ննջելոյ քնոյ ասէ : Ապա յետ այնորիկ ասէ յայտնապէս . | ազար մեռաւ . եւ ես ուրախ եմ` վասն ձեր . եւ զի Հաւատայցէք . այլ եկայք երթիցուք առ նա կամի զմահ մեղաւորին, խնդայ . ոչ վասն մարդոյն մեռանելոյն խնդամ, եւ ոչ վասն իմ, եւ ոչ վասն մեռելոյն իսկ, այլ վասն ձեր • քանզի առնում` ՚ի պէտս զմաՀ առ ձեր Հաւատոյ Հին: Ո՜ մաչ, Քրիստոսի խնդութիւն

որ ոչ

ut a somno excitem eum. Hoc audientes discipuli dixerunt: Si dormit, igitur vivit (v. 12).

In quo verbo plus medicinæ erat quam pietatis; quippe somnus his qui oblivisci solent, periculo non caret, quando producitur. Febrim tamen, etiam ope sudoris, solvit. Idcirco discipuli æstimarunt, Dominum illis de somno locutum fuisse.

Postea dixit eis manifeste: Lazarus mortuus est: et gaudeo propter vos, ut credatis, [quoniam non eram ibi, sed eamus ad eum]. (v. 14, 15.)

Eamus ergo ad eum qui mortem peccatoris non vult. Et gaudet. — Non gaudeo de morte hominis, nec propter me, nec propter mortuum, sed propter vos. Mortem enim, si opus est, assumo in fidei vestræ fundamentum. O

.

.

եւ

խնդութեանց . ո մաչ, զկենդանութիւն շնորհելոյ . ո մահ, մահու լուծումն, փրկութեան առաջնորդ • ո՜ մաչ, գլորելոց կանգնում, աշխա տելոց Հանգիստ, Հիւանդացելոց առողջութիւն, առողջաց նորոգումն, մեղաց թողութիւն , արդարոց Հանգիստ : Ո՜ մահ, բանսարկուին լուս ծու, դիւաց քակտուi, նախաստեղծին Ադամայ նորոգումն . ո- մահ, ուրախութեան մատակարար , անապականութեան գուշակ, խնդութեան պարառու : Րայց զի՞ եւս յաճախեցից • գայ ՛ի Բեթանիա, ընդ առաջ ելանեն նմա քորքն Ղազարու, անկանին առաջի տեառն լալով եւ ասե լով. Տէր, եթէ լեալ էիր՝ եղբայր մեր չէր մեռեալ: Իսկ արդ ոչ էր անդ մարմնով, բայց աստուածութեամբն՝ ոչ միայն անդ, այլ եւ յերկինս . քանզի զիարդ ոչ էր անդ՝ յորժամ՝ մեռաւ Ղ ազար • այլ եւ ընդէր իսկ էր, ըստ աներեւոյթ բնութեան եւ տեսանէր : Տէր, ասէ, թէ աստ լեալ էիր, եղբայրն մեր չէր մեռեալ: Ասէ իսկ Յիսուս ցնոսա . Հաւատացէք, եւ տեսջիք զփառսն Աստուծոյ . ուսու սուցանելով, եթէ գործոց բարեաց Հաւատն է առաջնորդ : Եւ- տեսեալ զնոսա զի լային, եւ որ շուրջ զնոքօք *րէայքն, մռնչեաց Հոգւովն, եւ խռովեցոյց զինքն, եւ ասէ . Ո՜ւր եդիք զնա: () ի՞նչ է որ մռնչեաց հոգւովե : նսա, ով սիրելի, եւ յետ փոլր մի ժամու գտցես զխնդրոյդ լուծումն . խռովեցոյց զինքն, ոչ որպէս մեք 'ի տրտմութենէ եւ կամ՝ ՛ի վՀատութենէ խռովիմք , այլ ինքն զինքն խռովեցոյց, եւ ասէ . Ո՞ւր եդիք զնա : Արդեւք ոչ գիտէր ուր եդաւ, որ ծանեաւ եթէ որբ մեռաւ . այլ նշանակէր զմարդկային բանս՝ աստուածային սքանչելագործութեամբն, զի ցուցցէ թէ մարդ էր, որպէս մարգարէն ասէ,

mors, quæ Christo gaudium gaudiorum affert! O mors, quæ vitam donat! O mors, mortis dissolutio, salutis via! O mors, lapsorum erectio, laborantium quies, ægrotantium sanatio, sanorum renovatio, peccatorum venia, justorum requies! O mors, Satanæ desperatio, diaboli ruina, Adami protoplasti_regeneratio! O mors, ministra lætitiæ, incorruptelæ præsaga, gaudii plenitudo!

V. Sed quorsum verba producam? Venit Bethaniam. Occurrerunt ei Lazari sorores, coram Domino procumbunt, flentes et dicentes: Domine,si fuisses hic, frater noster non fuisset mortuus. (v. 21). Corpore licet illic non fuerit, aderat divinitate; neque illic dumtaxat, sed etiam in cœlis. Quomodo illic non erat, quando mortuus est Lazarus? Et quomodo hic erat, nisi

եւ

sua natura invisibili, ipse qui videbat? Domine, inquit, si fuisses hic, frater noster non fuisset mortuus. Jesus dixit illis: Credite! Et gloriam Dei videbitis. Ut doceret eos, ducem bonorum operum fidem esse.

Ut vidit eas plorantes et simul plorantes Judaeos, qui circumstabant illas, infremuit spiritu, et turbavit seipsum, et dixit: Ubi posuistis eum? (v. 33, 34). Quis est qui spiritu fremuit? Paulisper exspecta, o dilecte, et videbis declarari quod quæritur. Turbat seipsum, non quo more turbamur, præ tristitia aut desponso animo. Turbavit seipsum, et dixit: Ubi posuistis eum? An non sciebat ubi poneretur, qui novit quando mortuus sit? Miscebat verba humana cum deificis prodigiis, ut se ostenderet hominem, quemadmodum propheta dicit : « Homo