Verum Vivificator, qui suam virtutem cognoscebat, ait: « Et hoc a vobis etiam discere volo. Dicite et clamitate quod dixistis, quia jam fætet, ut vere resurrectio prædicetur.» Pluries mortem testatus est, ut semel 1) veritas resurrectionis astrueretur. Sed si tunc aliud quid ordinavit Vivificator, cœlum suspicit, Patremque invocat. sepulcrum, veritatemque judicis loco instituit: ingratos circumposuit, ut oculis viderent, et auribus audirent ii qui dicebant: Blasphemas, quoniam te Filium Dei vocas, et [Deum] vocas tibi Patrem 6). Ac si dixisset eis: << Ecce vos coram statuo: si crimen est, a me vocari Deum Patrem, et blasphemia, ut vos reputatis, profecto non audiet [me Deus]. VII. Pater, ait, gratias ego tibi, quoniam Quod si audierit me, manifestum tunc erit, audisti me (XI, 41). Hic hæreticorum discipuli sibi quoddam juvamen reperire videntur, qui clamitant: « Vide, quomodo res se habeat: unus rogat, et alter rogatur; unus supplex orat, et alter supplicationes audit 2). Vides quomodo Pater fons est mirabilium, eaque faciendi potestatem dat Filio. »> Verum, quemadmodum antea dixi, [ita agunt], qui Vivificatoris opera nolunt cum gratiarum actione suscipere. Semel blasphemiis coactus [Christus], occurrit illis, quia nolebant veritatem accipere. Sed tu qui hæc gesta legis, debes hoc addiscere: dixit eis Vivificator: Multa opera bona ostendi vobis a Patre meo: propter quod opus ex eis lapidatis me? Dicunt ei Judaei: Non propter opus bonum lapidamus te, sed propter blasphemiam, quia tu quum homo sis, te facis Deum, et vocas tibi Patrem Deum 3). Qua de re valde tristabantur Judæi, nempe quod vocaret sibi Patrem Deum. Irascebantur Judaei [inquit] non solum quia solvebat sabbatum, sed quia vocabat sibi Patrem Deum, et faciebat se aequalem Deo 4). VIII. Quapropter, quum [Judæi] blasphemiam id reputaverint 5) quod Patrem sibi vocaret Deum, [Christus] tribunal erexit juxta ipsum re ipsa esse Patrem meum. »> Pater, ait, gratias ago tibi, quoniam audisti me, et semper me audis (X, 41). Dixit illis qui circumastabant: « Si crimen est, quod eum vocavi Patrem, si blasphemia habendum illud est, ut vos opinamini, certe non erit [Deus] cooperator blasphemi hominis. Quod si vocavero mortuum, mortuusque præcepto obediens surrexerit, pro certo hoc opus non erit blasphematoris, sed Dei et Filii Dei jussum. » Quod talis fuerit sensus orationis, et quod! non oraverit [Christus] propter necessitatem, sed pro auditorum utilitate et institutione usus oratione fuerit, ipse testatus est, quum dixit: Gratias ago tibi, quoniam audisti me; ego quidem sciebam quia semper me audis, sed propter populum qui circumstat, [dixi], ut credant quia tu me misisti. (v. XI, 42). Nemo deinceps veritatem deneget, nemo pietatem erga Deum impugnet, nemo descen sum [Christi] pro nostra salute ad inimici ho norem deflectat 7). Propter te homo factus est, qui homines amat, non ut naturam suam ad extra manifestaret, sed ut lapsum excitaret. Dixit Jesus: Ubi posuistis eum, etc. Supra vide p. 230. SANCTUS JUSTINUS MARTYR. I. Extra seriem temporum et extra locum, inter hæc Anecdota, paucis dicam de sancto martyre Romano, quem omnino silentio prætermittere statueram, quum nihil novi præsto sit. Sed unum me sollicitum tenet, ac dolentem, ideo quod ultimi editores, Jenensis unus, alter Parisiensis, missa prorsus fecerint quæcumque Justino ascripta fuere, sive in Catena Lipsiensi edita a. 1778, sive in Maii collectaneis, quæ ipse ego Parisiensi curatori revocanda diligenter curaveram. Haud negandum, ea fere omnia esse spuria, immo recocta ex libris jam vulgatis. Sed quum, ut recte habet Otto, valde sit dolendum, quod pauci tantum supersunt codices operum Justinianorum manu scripti, quorum plerique suppositos tractatus continent, abs re non erat sollicitius inquirere quid impiger Maius e Vaticanis thesauris eduxisset, quidve ex Moldavia tabulis attulisset monachus Nicephorus. II. Maium, ut arbitror, decantata codicum penuria movit, ut septem fragmenta haud sine improbo labore erueret ex illo stribliginoso codice Vaticano 2200, de quo supra ex abundantia scripsi, p. 128, quæ idem in VII tomum Collectionis novae velerum Patrum inseruit. Profitetur quidem se tantum anecdota ex illo codice selegisse; ac dum hæc græce dedit, siluit penitus de indole et auctoritate horum analectorum, quamvis semel in prima et suppressa tomi I editione, iterumque in tomo VII eadem tractaverit. At ex notula in schedis relicta constat indefessum virum statuisse, fore ut tertiis curis, quas immatura mors intercepit, excuteret hos codices nunquam exhaustos. Operi quamvis impar, opus interruptum, quod spectat ad Justinum, tandem aggredi juvat, novas saltem ut lectiones, si quæ fuerint, exhibeam. Sunt igitur septem loca quæ Maius accepit ex cod. 2200, quorum sex reperiuntur in altero simili cod. Vat. 1201; quibuscum cohæret mirum in modum vetustissimus codex Bodleianus olim Claromontanus, nunc signatus Auct. T. 1, 6, vix non sæculi X. Quem ego venerabundus tenui olim ac versavi, multam, sed inanem mihi spem nutriens plurima ibi anecdota expiscandi, etiam Justino ascribenda. Equidem noveram septem Maii fragmenta; quæ et in hoc singula quum reperissem, octavum cito rescripsi, qui et Maio et Vaticano codici deest. Sed re attentius explorata, octo quæcumque loca nec nova, nec Justini erant; cuncta vero, nullo excepto, leguntur inter spuria, in Expositione rectae confessionis (BB. p. 420), de qua sic exorditur Maranus: « Longe ab ætate Justini, sed longius multo a S. Martyris animo distat Nestoriana hæc fidei professio, » quæ tamen clam prodierit ante Nestorium. Aliquando pseudepigrapha apud Maurinos asperius vapulant. Nestorii tamen anguem hac sub herba latere, vix dissimulandum. At mirari subit, cur doctissimi horum locorum collectores, Anastasius nempe, Sophronius et Helias, lolium pro tritico habuerint. Eos enim esse conditores collectaneorum fidem facit indubiam vetus Bodleianus, qui Anastasii et aliorum nomina præfixit singulis scholiis apud Maium anepigraphis. Quod etiam magis mirandum, Leontius ille, acerrimus Nestorii profligator, eadem fere recepit incaute, uti duo vetusti codd. testantur, Vaticanus unus, alter Genuensis, de quo mox. Cæterum adeo subtilis est, tantamque præfert antiquitatem illa expositio Nestoriana, ut Ephesino Concilio, teste Marano, sit antiquior; ac si conjicere me licet, Apolinario facile ascribenda, aut illius scholæ, quæ Orientem falsis scriptis cumulavit. Haud igitur supervacaneum sit, ex ordine octo loca breviter recensere, interjectis varietatibus trium codicum, quibus identidem accedet quartus codex, fere ignotus, Genuensis ex Bibliotheca urbanorum missionariorum, sub n. XXVII, in optimæ notæ membrana XII sæculi. Quatuor codices porro erunt in eodem ordine 1, 2, 3, 4. Maius secundum constanter secutus est. Maurini autem versarunt Claromontanum, nunc Bodleianum. Sed prænotandum, inesse præcipuam varietatem in titulo. Quum enim edd. habeant: Ἰουστίνου ἔκθεσις τῆς ὀρθῆς ὁμολογίας, nostri codd. respicere videntur σύνταγμα tripertitum de Trinitate. Sed acute notavit Maranus, non cogitandum esse de tractatione in tres partes divisa, sed de tertio Justini opere, cujus primum est adversus Græcos sive apologiae, alterum adversus Judæos, scilicet Dialogus cum Tryphone. Poterit ergo dici tertia pars, sive tertius liber illa expositio quæ dicitur rectae confessionis. Si quæ alia in his titulis obstant, ea neque scriptori neque collectori, sed amanuensibus, quorum aperta additamenta crescunt, tribuere satius est. Ι. Τότε δὴ τῶν οὐρανῶν — ἐπλήρωσεν. Maii p. 29. BB p. 427, Mign. col. 1224 C. Exstat in cod. 1 Ρ. 202, in 2 f. 400, in 3 f. 109, in 4 f 344. — 'Iousτίνου φιλοσόφου καὶ μάρτυρος ἐκ τοῦ περὶ Τριάδος ί λόγου κεφ. ι 1 et 2. Habet 4: ἐκ τοῦ τρίτου βιβλίου αὐτοῦ περὶ τῆς ἁγίας τριάδος συντάγματος κεφ. γ ́. — post ἀποστὰς inserunt 1, 2: ὁ θεὸς δηλόνοτι καὶ υἱός. σώματος κατάβασις 1, 4. * βούλησις 1. μεσιτείᾳ παρθένῳ sic 1. καταγομένη γένους τῇ νηδύϊ 1. · ἑαυτοῦ τέλειον. Pergit 4 usque ad ἐπλήρωσεν cum hac varietate: υἱὸς θεοῦ ἄμφω προελθὼν τὰς φύσεις. In hoc loco oritur Nestoriana labes, sed adhuc arcana. ΙΙ. Οταν οὖν ἀκούσης — ὁμολογήσεις. Mali p. 21, BB. 427, Mign. col. 1225 A. Exstat in 1 p. 129, in 2 f. 379, in 3 f. 46, in 4 f. 345: Ἰουστίνου 2 add. ἐκ τοῦ περὶ Τριάδος φιλ. καὶ μάρτ. 1. βιβλίου τρίτου κεφαλαίου ἕπτα καὶ δεκάτου. τοῦ αὐτοῦ συντάγματος κεφ. ιζ' 4. Locus tamen in edd. proxime sequitur præcedentia. - ἂν μέν τι μέγα 1, 4. τῇ ἀνθρωπίᾳ φύσει 4. τῶν αἰώνων 4. φυσικῶς. Maii 1 p. 146, in 2 f. ΙΙΙ. Τίνες μὲν οὖν τὴν ἕνωσιν p. 24, BB. 428, Mign. col. 1225 B. Exstat in 384, in 3 f. 86. Ἰουστίνου φ. κ. μ. ἐκ τοῦ γ' βιβλίου τοῦ περὶ τῆς Τριάδος 1. Idem fere 2 περὶ τῆς ἁγίας Τριάδος κεφ. ιζ. ὥσπερ εἰς inde usque ad παρεδέχετο eadem habet 4 et Vat. 5 sive 790 f. 156. ἐν ἑαυτῷ om. 4. χερσὶ δὲ 1, 4. ψυχῇ μὲν νοηρᾷ 1, 4, 5. εἰς πέρας ἄγων, οὕτως ὁ Χριστὸς 1. IV. ̔Ο δὲ Χριστὸς - ὁμοιοπαθείᾳ. Maii p. 22, BB. 429, Mign. col. 1228 B. Exstat in 1 p. 138, V. Ωσπερ γὰρ μετὰ τὴν ἕνωσιν ἡ δὲ ἡμετέρα. BB. 430, Mign. col. 1229 C, D, 1223 A. Exstat apud Leontium in 4 f. 345. Qui post παρεδέχετο tantum habet καὶ μεθ ̓ ἕτερα. · καὶ ἓν τὸ φῶς λέγεται. τὸ μὲν κεχωρισμένον υἱὸν οἷον τὸν θεῖον λόγον, τὸ δὲ υἱὸν τὸν ἄνθρωπων, οὐχ υἱὸν, ἀλλ ̓ ἕνα, VI. "Ωσπερ ἐπὶ τοῦ φωτὸς — γνωρίσεις. Maii p. 24, ΒΒ. 430, Mign. col. 1232 A. Exstat in I p. 138, in 2 f. 384, in 3 f. 86, in 4 f. 345. ὥσπερ τοῦ φωτὸς ᾖ φῶς ἐστιν ἕν, τὴν ἐνέργειαν οὐκ ἄν τις χωρίσεις 4. λόγῳ δὲ διαιρῶν 4. ᾗ ἐστιν ἰδία ἡ ἐνέργεια 1 post corr. Male 2: τῆς ἢ φύσεως ᾗ ἐστιν. — om. μονογένους 4. Duo loca V, VI eorumque varietates theologo cuique commendantur. VII. Εἴπατε ἡμῖν οὐσιωθῆναι. ΒΒ. 431, Mign. col. 1233 B. Ex allatis codd. solus habet 4 f. 46. Ἰουστίνου φιλ. καὶ μάρτυρος, ἐκ τοῦ περὶ πίστεως λόγου, nec plura solet Bodleianus. φύσεων τοῦ Χριστοῦ. ἵνα κρατῆτε ut in nota BB. οἱ ποτὲ μὲν τὴν σάρκα εἰς λόγον οὐσιωθῆναι λέγοντες, ποτὲ δὲ τὸν λόγον εἰς σάρκα γεγενῆσθαι. Miror apud BB. hanc varietatem omissam. πάλιν ἡμῖν ἐρωτητεόν 1. προσθήκην οὐσίᾳ παρέσχον 1. Ε superioribus plurima, sed brevius resumpsit Maius p. 130 cum Leontio. Auctiora sunt, sed brevius perstringenda, in Catena Lipsiensi, quæ octo et decem capita nomine Justini ornavit, ac fere omnia excepit ex Quaestionibus ad orthodoxos, quas Pelagiani scriptoris esse omnino vult Maranus, ex illo nempe Syrorum numero, qui ante Nestorianas turbas ab Ecclesia ejecti sunt. Haud ineptus scriptor est, immo vaferrimus æque ac eruditissimus, interdumque haud inelegans: ut illud etiam Maranus concesserit, haud ab ipso, sed a librariis ementitum Justini nomen esse. Quid si hoc nomen, quibusdam veri Justini fragmentis in margine allitum, toti operi perperam accesserit? Sane plura sunt, ut quæstio de Apollonio Tyanensi, quæ annosam sapiunt vetustatem. Qualis nunc scriptor ille prostat, misere in multis mutilatur. Nec parvi momenti fuisset codicem integriorem invenire, quo quatuor supra viginti laceræ quæstiones tutius quam ex conjecturis resarcirentur. Statim ut vidi multas ex illis in Catena Lipsiensi frequentari, haud exiguum inde speravi emolumentum, sed frustra. Dato quasi consilio, consarcinator sicco pede lacunosa transilivit, et adeo dextere saniora seposuit, adeo juxta editiones omnia sine varietate rescripsit, ut facile crederem Moldavos ipsius codices nihil de Justino tenuisse, neque alia quam pura edita in Catenam fuisse clanculum inserta. Ut ut est, illic habentur sequentia: Quæstiones XXV, XXVI, XXVII (omisso loco hiulco) LXXX, XCIX, CXLV in Cat. Lips. t. I, col. 663, 633, 702, 826, 1075, 1484, et pro parte posteriore quæst. XCIX in t. II, col. 196. Tum et sinceriora ex Dialogo cum Triphone leguntur, nempe num. 39, 45, 55, 86, 111, 113, 114 in Cat. t. I, col. 786, 750, 1472, t. II, col. 852, 14, 29, 322. Quibus adde: I. Διὰ τοῦ ἐφ ̓ ὕδατι · ἁμαρτιῶν. Cat. Lips. I, 1146. Hoc vero et sequens fragmentum exstat BB. 597, Mign. col. 1596, ad calcem Justini inter deperdita opera ex unico cod. Coisliniano 5, cui adde consentientem Vaticanum 748, f. 157. ΙΙΙ. Τὸ σύμβολον τοῦ κοκκίνου ἁμαρτάνοντες. Cat. II, col. 14, BB. 207, Mign. 733 A. IV. Tandem in Cat. t. I, col. 1452, latet brevis locus sequens qui alio me fugit, fortasse ob exiguitatem ejus: Ο γὰρ ἐξ ὅλης τῆς καρδίας καὶ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς ἀγαπῶν τὸν Θεὸν, πλήρης θεοσεβοῦς γνώμης ὑπάρχων, οὐδένα ἄλλον τιμήσει Θεόν. Ad Deuteron. VI, 5. Novis Justini editoribus, si qui posthac fuerint, suadere meum est ut Vaticana quæ supersunt excutienda, et diligentius investiganda curent, qualia sunt, præter superius præmissa : I. Vatic. 790 f. 44 et 128, ubi semel et iterum integra repetitur quæstio CXLIV (BB. 504, Mign. 1596), ac tandem feliciter impletur ac restituitur formula theologica gravissimi momenti, Ubi enim editi libri absone legunt: Où yáp σTI κατὰ τὴν κτιστὴν φύσιν ὁ θεὸς, ὥστε τὸ εἶναι αὐτὸν καὶ τὸ ἔχειν, νοηθῇ ἐν συνθέσει, ὥσπερ... ἀλλ ̓ ὥσπερ τὴν φύσιν, οὕτως καὶ αὐτὸν κτλ. Quam lacunam Langus et Sylburgius implent, legendo satis inepte ὡς ἐν ταῖς κτισταῖς φύσεσιν, post quos Maurini ægre vertunt: ut id quod [Deus] sit et id quod habeat per compositionem intelligatur sicut natura creata, verum pro eo atque naturam obtinet!... etc. Recte bis Vaticanus: "Qote tò elval καὶ τὸ ἔχειν νοηθῆναι ἐν συνθέσει, ἀλλ ̓ ὡς ὑπὲρ τὴν φύσιν ἐστὶν, τὸ εἶναι αὐτὸν καὶ τὸ ἔχειν ἐστὶν ὑπὲρ τὴν Gúvosov, id est: Non enim ad instar creatæ naturæ Deus est, ut id quod sit et id quod habeat, per compositionem intelligatur; sed quum supra naturam sit, ita quod est et quod habet est supra compositionem.» II. Vatic. 746, 747, 748, ubi exstant in Leviticum quatuor fragmenta relata partim in Catena Lips. I, col. 1146, partim in BB. 597, Mign. 1596 A, B, quæ quantumvis paucissima sint, id tamen ostendunt, Justini quoque, ut Irenæi et Hippolyti, plane allegoricam fuisse methodum exponendi paginas sacras. Sed quam dolendum ea esse fere unica quæ supersunt ex magnis commentariis quos Anastasius in suo Hexaemero respicere videtur et commemorare cum simili Clementis Romani opere, ut constaret in Urbe nunquam a Clemente ad Hippolytum defuisse cathedram unde exegetica doctrina auspicata est. SANCTUS CYPRIANUS CARTHAGINENSIS EPISCOPUS Plurima Ecclesiæ Africanæ monumenta apud Orientales veteres migravisse, satis compertum est ex Actis Conciliorum Carthaginensium, quorum etiam gesta Cyprianica serius ociusve ad Græcos pervenerunt. Canones vero Africani vix fuerant a Dionysio Exiguo collecti, quum sive ab ipso, sive ab aliquo interprete proximo latinitate donati, adeo celebrati sunt, ut diu ante Trullanos patres Orientem pervasissent. Jam multo ante, Cyprianus inter præstantissimos fidei magistros insignem sedem habuit in testimoniis Concilii Ephesini; idemque locus græce datus ex libro de Eleemosyna (Labb. L. IV, p. 1087) Πολλαὶ καὶ μέγισται τυγχάνουσι, quem sine ulla fere varietate legi in vetusto Vatic. 1431, f. 179, idem omnino syriace asservatur in museo Britannico, legiturque ex integro in tribus codicibus: 12156 f. 3, col. 1, 12157 f. 202, 14529 f. 5 a tergo. Qui nuper meo nomine hos codd. scrutatus est, cl. P. Martin, egregius rerum orientalium investigator, edocuit me, ibi latere panopliam variorum hæreseon, notatu dignissimam. Et notavi eo lubentius, quod idem iste Vaticanus 1431, inter rarissimos codices habendus, ejusdem generis sit, audacemque servet syllogen testimoniorum adversus Chalcedonense Concilium, id quod significavit dudum A. Maius in tomo VII Collectionis novae veterum scriptorum, p. 165. Præterea in hoc meo tomo, uti spero, S. Petrus Alexandrinus edocebit nos se suis manibus tenuisse synodum de renovando baptismate, quam etiam Severus Antiochenus, mox adducendus, sæculo VI ventilavit. Nec Synodum dumtaxat, sed epistolas, ab Augustino inde ad nos tantopere vexatas, per Orientem antiquitus circumlatas fuisse, clare significant tria fragmenta syriace asservata, et mox latine recitanda ex iisdem codicibus Britannicis. Quibus ego libenter addo particulam ex authentica epistola ad Fidum, a Joanne quodam monacho et presbytero suis insertam collectaneis, quæ facile putem similibus Damasceni stromatibus antiquiora. Ea si quis probe complectitur, facile intulerit, lubricam esse, ne fallacem dicam, quam nuperrimi scriptores Romani viam ineunt, postque alios terunt incaute, ut &c xópaxaç mittant ea omnia quæ de controversia rebaptizantium, maxime Cypriani nomine, ad nos pervenerunt. Non desunt alia et solida argumenta, præter tam desperatam opinionem, quibus, etiamsi recipiantur hæc Cyprianica, vindicetur tam sana sententia quam auctoritas Romanorum Pontificum. |