SANCTUS CLEMENS

ROMANUS

Angelus Maius vir ille summus, quem nemo hominum non salutabit a limine cujuscumque studii Vaticani, a. 1825, statim ut Romam accessit, favente fortuna quæ indoctis tantum ingrata est, inciderat in codicem inscriptum Leontii presbyteri et Joannis T isp, statimque Rerum sacrarum elenchum primo tomo Collectionis novae veterum scriptorum inseruit 1); codicem vero tacitus seposuit, eoque diligentius secundis curis reservavit, quo uberiora et minus exspectata anecdota vix alius codex Vaticanus indefesso Angelo præstitisset.

Vestigia igitur cæteris, non sibi suppressa relegit, et a. 1833, ad Leontii Res sacras reversus, messem maturam secuit, sed græce tantum in tomo VII stravit manipulos novos quinquaginta circiter scriptorum, de Clemente Romano subdens, ad calcem p. 84, notulam quasi cito calamo brevissime excussam, in hunc modum:

<< Clementis Romani non exstat nisi prima ad Corinthios epistola, et pars secundæ. Et quidem in codice (?) exstat locus ex prima ad Corinthios, cap. 33, quem exscribere supersedeo, quamquam variat a lectione quæ est edita apud Cotelerium, nec non apud Damascenum, Parall. p. 310. »

Nec plura, omisso loco et tacito iterum codicis indiculo, manente spe tertio cestum depositum versandi. Sed inde longum est desiderium et frequens eruditorum querela, mirantium cur nam ille nobis inviderit locum illum Clementis, varietate insignem, immo fere dolentium Leontii codicem Tov lepov, vel amissum esse, vel ignotum.

Ita enim post alios Jacobsonius apud Higenfeldium: « In codice quodam bibliothecæ Vaticanæ, e quo Leontii et Joannis Sacrarum rerum librum edidit Maius, hujus capitis 33 partem exstare testatur. Equidem satis mirari non possum, quid causæ fuerit, quare vir ille doctissimus totum non exscripserit locum, præsertim quum lectionem a textu Cotelerii, nec non a Damasceni Parallelis variare fassus sit. » Ibidem pergit Adolphus Harnackius: « Summe reverendum Vercellone, qui rogatu Dresselii schedas Angeli Maii diligenter perquisivit, nihil de hoc capite invenisse, Dresselius mecum Romæ a. 1874 communicavit. » Hactenus hæc, a. 1876, apud Hilgenfeldium 2).

Quæ vix ad me pervenerant, quum accessi ad schedas meas, ante viginti circiter annos tumultuario opere congestas, in quibus notaveram cod. Vaticanum 1553, mihi inscriptum : Leontii v lepá. Tum accepi in Vaticana tomum III haud ita recentem inventarii codd. græcor. in quo legitur: 1553. Cod. monasterii Cryptoferr. - Λεοντίου πρεσβυτέρου καὶ Ἰωάννου Tov ispov Bibhíov Scúrepov. Quo accersito, in folii 22 utraque pagina, locum tamdiu quæsitum legi, cum nota in margine apposita manu ipsius Maii: « Damasceni p. 310, sed corrupte, ut etiam apud Cotelerium PP. Apost. t. 1, p. 154. »

1) Eumdem tomum Maius dum prælo restituit a. 1831, τà ipà sustulit, utpote in tomum vII

ANAL. II. 1.

-

Quæ omnia stimulum mihi et calcar addiderunt, ut quam cito data opportunitate, illum Clementis locum, prout jacet, eruditorum tandem curiositati traderem, tum ut invidiam tollerem præstantissimo antecessori inustam, tum ut musei Vaticani toties in causam haud sine injuria adducti patrocinio, pro munere meo, defungi studerem.

At nil fere novum præter unam alteramve dictionem. Quid vero opportunius quam Clementis Romani vel unam syllabam insculpere hisce propylæis Patrum Antenicænorum ? Accedant solummodo fragmenta quædam ex codd. orientalibus, quæ tomo nostro IV præfiguntur; haud sine periculo severioris censuræ, tum maxime quum hisce temporibus alia Clementis κειμήλια multo ampliora e tenebris eruuntur.

Τοῦ ἁγίου Κλήμεντος Ῥώμης ἐκ τῆς πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῆς.
Ex epistola S. Clementis Romani ad Corinthios.

Αὐτὸς γὰρ ὁ δημιουργὸς καὶ δεσπότης τῶν ἁπάντων ἐπὶ τοῖς ἔργοις αὐτοῦ ἀγάλλεται 4)· τῷ γὰρ παμμεγεστάτῳ αὑτοῦ κράτει οὐρανοὺς ἐστήριξεν 3, καὶ τῇ ἀκαταλήπτῳ αὑτοῦ συνέσει διεσκόσμησεν αὐτούς· γῆν τε διεχώρισεν 3) ἀπὸ τοῦ περιέχοντος αὐτὴν ὕδατος, καὶ ἔδρασεν [1. ἥδρασεν] ἐπὶ τὸν ἀσφαλῆ τοῦ ἰδίου θελήματος 4) θεμέλιον. Ἐπὶ τούτοις τὸν ἐξότατον [1. ἐξώτατον] καὶ παμμεγέθη ἄνθρωπον ταῖς ἰδίκις αὐτοῦ καὶ ἀμώμοις χερσὶν ἔπλασε, τῆς ἑαυτοῦ εἰ κόνος χαρακτῆρα. Οὕτω γὰρ φησὶν ὁ Θεός· Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ' εἰκόνα καὶ καθ' ὁμοίωσιν ἡμετέραν. Καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, ἄρσεν καὶ θήλυ ἐποίησεν αὐτούς. Ταῦτα οὖν πάντα τελειώσας, ἐπαίνει σεν [1. ἐπήνεσεν] αὐτὰ, καὶ ηὐλόγησε, καὶ εἶπεν· Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε.

Ipse namque opifex et Dominus omnium in operibus suis oblectatur. Colos enim sua longe maxima potestate firmavit, et incomprehensibili sua iudustria eos adornavit. Terram etiam ab aqua eam ambiente distinxit, et super tuto voluntatis suæ stabilivit fundamento. Ea præter ultimum porro atque illum maximum hominem suis met propriis et intaminatis manibus finxit, imaginis suæ effigiem. Ita enim ait Deus: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Et fecit Deus hominem: masculum et feminam fecit eos. Hæc igitur omnia cum absolvisset, ea laudavit, et benedixit, subdiditque: Crescite et multiplicamini.

SANCTUS MELITO

SARDENSIS

3

Alius et multiplex locus erit, sive in hujus tomi prolegomenis et appendicibus, sive in proœmio fragmentorum orientalium, fuse et affatim disserendi de sancti Melitonis operibus, quorum nonnulla nondum primam in lucem venerunt. Ac primum spem fortasse omnem et expectationem superat, manere ad hunc usque diem novum opus, aperto Sardensium episcopi nomine a fronte insculptum, et ex iis quæ certissima sunt; recensita nimirum in classico illo Eusebii catalogo, quem dudum nos græce, syriace et latine edendum curavimus; idque opus non latere in obscuro angulo, sed obvium esse omnibus, in pluteis Vaticanis, inter Columnenses libros, quos post tot alios anecdotorum venatores, diligentiori cura lustravit, et diu noctuque versavit acerrimus Maius, quin tamen, vel in copiosis ejus schedis superstitibus, nullum quod sciam, vestigium subodoratæ operæ liquerit.

Sane jam viginti anni sunt, quum recens in urbem advectus, licet ad alia totus, mirabundus offendi in cod. Vatican. 2022, f. 238, ubi diserte legebam: Mekárovo; èπiGXÓTOV Expoéшv Tepi λovtpot. Quod totum uno calami tractu descripsi, conscio tantum ejusdem tunc studii socio, Anselmo Nickes O. S. B. quem dulcis memoriæ gratia appello. Nullus exinde dubitavi, quin schedis meis tenerem ipsum libellum, quem decimo in loco posuit Eusebius: Kxió Tepi λouтpo, Hieronymus autem cum Syris in loco IX: De baptismate

librum unum.

Sane Clavi Melitonianæ novam in lucem edendæ prooemium vix potuissem excogitare aptius et honestius. Cur autem jubear, vel inter Analecta iterum facere locum spisso illi operi, quod jam fere duos Spicilegii mei tomos implevit, satis alibi et superius dixi. Uno verbo noverit benignus lector, Claromontanum Clavis codicem, quem per viginti annos frustra in Bibliothecis Galliarum, Angliæ, utriusque Belgii et alio persequebar, Romæ tandem invenisse me, collatoque cum cæteris vetusto illo exemplari, in illo reperisse me effigiem primigenii archetypi, quod dubio procul a fonte græco derivabat. Hactenus haec. Melitonem ipsum et græcum jam lector excipiat.

ΜΕΛΙΤΩΝΟΣ 1) ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΣΑΡΔΕΩΝ
περί λουτροῦ.

Melitonis, episcopi Sardensium, de Baptismo.

Ποῖος δὲ χρυσός, ἢ ἄργυρος, ἢ χαλκός 2), ἢ σιδηρὸς πυρωθεὶς οὐ βαπτίζεται ὕδατι; ὁ où ó

1) Makrovos cod. Vatic. An vero integer sit is libellus, dubitare licet, quum exordio et clau

Jam quale aurum, vel argentum, vel æs, vel ignitum ferrum non tingitur aqua? horum qui

sula careat. 2) zakou V. nec fort. male, quo significetur aeris numisma, ut et nummus au