Laboranti mihi lippitudine oculorum et ofthalmia (sic) malo, beatissime sanctorum, Pactavine Antoni, quod is morbus invalescebat, humore ob intemperiem Ceperanensis arcis a capite mihi profluvio descendente, revocavi meam in mentem tua, quæ in multis et in me ipso præcipue, miracula coruscant: aggredi statuens Philonis scripturam, voluminis ejus scilicet, quod nostro labore tertium, ordine secundum fuerat: cum de fine dubitarem afflictus ægritudine, supplex, quod imploravi abs te suffragium, compos voti factus accepi, atque tuis innixus, quando meis meritis diffidebam, libros proinde munusque istud meum Pontifici Xysto devotus exegi: iccirco quod nunc valeo, subjectis versiculis, tibi quas semper habeo gratias, insuper utcumque recognovi, obnoxius admodum sanctitati tuæ.

In me conversi nunc surgitis, anticatones!
Et censura modum vix habet ista suum.
Non sumus insontes,nec quid peccare remissum2),
Hic peto, sis lenis qui mihi censor ades.
Livor, abi: subeat bonitas, sit mente quieta
Censorum scriptis addita lima novis.
Obtrectare nefas: censor quoque desinit esse,

1) f. ἦχα ab άγω.

Cedit ab ingenua qui gravitate Cato. Qui valet illæsum vitæ servare decorum, Quod volet, hoc studiis quærat in alterius. Vos ego doctrinis pollentes alloquor: inde Fructum carpetis, quem mihi quisque cupit. Jam totiens igitur nostris infensa libellis Lingua, suum teneat-facta benigna modum.

Επειδή τισιν ἔδοξεν ὁ ψαλμὸς καὶ εἰς Χριστὸν ἀναφέρεσθαι, λεγέσθω καὶ τὰ ἐκεί

νων.

Πρῶτον μὲν οὖν ἡ ἐπιγραφὴ εἰς ἀνάμνησιν ἡμᾶς ἄγει τοῦ Σαββάτου ἐκείνου τοῦ μετ γάλου, ἐν ᾧ ὁ Χριστὸς ὑπὸ γῆν ἐκρύπτετο.

Εἶτα, αὐτὸς τὸ τῆς ἀνθρωπότητος ἀναδεξάμενος πρόσωπον, ἐλεγχθῆναι τὴν φύσιν βούλεται, ἀλλ ̓ οὐκ ἐν ὀργῇ, πρὸς δὲ ἔλεγχον, τὸν ἐπὶ σωτηρίᾳ, καὶ παιδευθῆναι, ἀλλ ̓ οὐκ ἐν θυμῷ, ἀλλὰ τὴν ἐν εἰρήνῃ καὶ διὰ λόγον παιδείαν.

Ὁ Χριστὸς δὲ καὶ τὸν ἐφ' ἡμᾶς ἔλεγχον καὶ τὴν παιδείαν ἔλαβεν, ὁ αὐτὸς ἐλέγχων μὲν ὡς Θεός, ὡς δὲ ἄνθρωπος ἐλεγχόμενος.

Διό φησι πρὸς τὸν Πατέρα· Οτι τὰ σὰ βέλη καὶ αἱ πλῆγαι, ὅσας οἱ ἄνθρωποι ὤφειλον, ἐμοὶ ἐνεπάγησαν. Ἐπειδὴ γὰρ ἐγὼ τὰς

I. Ex unico Vat. 14 insigne hoc κειμήλιον acceptum referamus, quo primum monemur, Origenem inter primos attigisse et commentariis ornavisse titulos psalmorum ; quin immo ad hasce ambiguas epigraphas explanandas eumdem præ manibus habuisse veterum magistrorum sermones: quorum verba ne an sententias tantum proferat, lectori committo. Sane illud: λεγέσθω καὶ τὰ ἐκείνων, spectare solet ad relata αὐτολεξεί; tum sermonis τὸ ὕψος ac sacra quædam illa prosopopa, qua Christus patiens totum psalmum decurrit, Patrem allocutus, ea longo tractu Ori

Quandoquidem nonnullis visum est, illum etiam psalmum in Christum referri, horum quoque interpretum verba recitentur:

Primum igitur inscriptio ipsa nos in memoriam ducit magni illius Sabbati, in quo Christus sub terra tumulatus est.

Deinde, ipse humanitatis personam præ se ferens, statuit ut natura hæc redarguatur, sed non in ira, ea autem increpatione, quæ sit ad salutem et documentum; et ut corripiatur, non vero in furore, sed ea correptione, quæ in pace fit et secundum rationem.

Christus vero suscepit increpationem et correctionem nobis dandam, ipse quidem arguens ut Deus, ut homo vero redargutus.

Unde dicit ad Patrem: « Sagittae et plagæ » tuae, quotquot hominibus solvenda erant, infixae sunt mihi. Quoniam enim ego pec

genis morem transgrediuntur. Tum interim adverte antiquissimam de Sabbato magno memoriam. Dolendum multa excidisse post v. 5 usque ad 10. Pars posterior a v. 12 in cod. a priore multis interpositis separatur, præfixo utrique nomine Origenis, cujus tamen alius alias editur commentarius. Inter priscos interpretes, solus Hesychius nostra leviter respicit et parce ad Christum refert. Corder. 1, 504. — Subinde cf. Ps. CXXIX, 3. - Joan. XII, 27. - Phil. 1, 8. . Matth. v, 14. · Luc. xxIII, 2. Tum quære infra ad Origenem in psalmos codd. Vatic. 1, 2, 3, 4 etc.

τοῦ γένους ἁμαρτίας ἔλαβον, ἀναγκαίως καὶ τὰς ὑπὲρ αὐτῶν ὑφίσταμαι μάστιγας, καὶ τὴν χεῖρά σου τὴν παιδευτικὴν ἐπ ̓ ἐμὲ ἐπεστηριγμένην παραιτοῦμαι, καὶ τὴν σὴν, ὦ Πάτερ, ὀργήν.

Ἐὰν γὰρ ἀνομίας παρατηρήσῃς, τίς ὑποστήσεται; τί δὲ τῆς σῆς ὀργῆς ἔσται φάρμακον; Διὰ δὲ τούτων ἀνθρώπων, ἁμαρτίας τὰς πολλὰς καὶ φορτίου παντὸς βαρυτέρας. ἐβάστασα· διὰ ταύτας καὶ τετάραγμαι, ὥστε εἰπεῖν· Νῦν ἡ ψυχή μου τετάρακται.

Καὶ ἡ ἐπιθυμία δὲ πᾶσα ἡ ἁγία ἐνώπιόν σου ἐστι, καὶ σὺ ἐκτήσω τοὺς νεφρούς μου, ἤγουν τοὺς λογισμούς, οἷς τοῦ χρησίμου τὸ περιττὸν ἀποκρίνουσιν.

Οἰκειοῦμαι δὲ καὶ τὸ τοῦ Ἰούδα πταῖσμα, ὡς διδάσκαλος μαθητοῦ· καὶ σαπῆναί φημι τοὺς μόλωπάς μου διὰ τὴν ἀγχόνην καὶ τὴν ἀπόγνωσιν.

Καὶ μέντοι ἐταπεινώθην μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ· καὶ ἐστέναζον ἐπὶ τῇ τῶν Ἰουδαίων ἀπωλείᾳ, ὑφ ̓ ὧν ἐνεπαιζό μην καὶ ἐκολαφιζόμην, καὶ ἡ καρδία πάν τως ἐταράχθη, ὅτι σάρξ μου ὄντες καὶ συγγενεῖς κατὰ σάρκα.

Οἱ φίλοι μου καὶ οἱ πλησίον μου ἐξέναντί μου ἤγγισαν καὶ ἔστησαν· καὶ οἱ ἔγγιστά μου ἀπὸ μακρόθεν ἔστησαν.

Οὕτω περὶ ἐμὲ διετέθησαν, ὅτε καὶ ἡ ἰσχύς μου, ὁ στεῤῥὸς Πέτρος ἐγκατέλιπεν ἀρνησάμενός με, καὶ οἱ ἄλλοι μαθηταί, πρὸς οὓς ἔλεγον· Ὑμεῖς ἐστὲ τὸ φῶς τοῦ κόσμου, οὐκ ἦσαν μετ ̓ ἐμοῦ.

̓Αλλὰ καὶ οἱ φιλούμενοί μοι Ἰουδαῖοι, οἱ πλησίον μου, διὰ τὴν πίστιν ἀπόστολοι, ἀπὸ μακρόθεν ἔστησαν, τοὺς ἐπιβουλεύοντας εὐλαβούμενοι.

Καὶ οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχήν μου ἐξεβιάζοντο, τὴν περὶ ἐμοῦ δόξαν διὰ φθόνου ὑπορύττοντες. Ἐβούλοντο γὰρ δοκεῖν ὑπὲρ τοῦ νόμου ζηλοῦν.

Διὸ καὶ δολιότητος ἐμελέτησαν, λέγοντες· Τοῦτον εὕρομεν διαστρέφοντα ἔθνος ἡμῶν καὶ κωλύοντα φόρους διδόναι Καίσαρι. Ἐγὼ

>> cata stirpis hujus assumpsi, necesse etiam » mihi erat propter illos sustinere verbera. » Et deprecor, ne castigans manus tua in me » aggravetur, neque, o Pater, ira tua.

» Si enim iniquitates observaveris, quis >> sustinebit? Quale vero erit adversus iram >> tuam remedium? At enim propter hos homi» nes, peccata innumera et quocumque onere » graviora sustinui: ea propter turbatus sum, » ut dixerim : « Nunc anima mea turbata est. » v. 10. » Et omne desiderium meum, quod » sanctum est, coram te est, ac tu possedisti >> renes meos, sensus nempe illos quibus utile » a superfluo discernitur.

» Mihi quoque assumo vel peccatum Judae, » uti magister discipuli, et aio putrescere ci» catrices meas præ angustia et mentis de» liquio.

» Et interea humiliatus sum usque ad mor» tem, mortem autem crucis. Et ingemui su>> per Judæorum perditionem, a quibus illusus >> sum et colaphis cæsus, et cor meum omnino » turbatum est, quia caro mea sunt et cognati » secundum carnem.

v. 12. » Amici mei et proximi mei adver» sum me appropinquarunt et steterunt et qui » juxta me erant de longe stabant.

» Ita prorsus mecum disposuerunt, quando » fortitudo mea, Petrus ille validus, deseruit » me abnegando; ac cæteri discipuli, quibus » aiebam : « Vos estis lux mundi, » neque ipsi

» erant mecum.

» Sed et dilecti mei inter Judaeos, qui pro» ximi mei erant, apostoli ad fidem missi, a longe steterunt, eos qui mihi insidiabantur, » timentes.

v. 13. » Et qui quaerebant animam meam, » vim faciebant, gloriam quamcumque meam >> per invidiam subfodientes. Avebant enim » jactare se Legis æmulatores.

» Idcirco fraudem meditati sunt, dicentes: << Istum invenimus subvertentem gentem no» stram, et prohibentem censum solvere Cæ

δὲ καὶ συκοφαντούμενος ἐσιώπων, καὶ λόγους μὲν πολλοὺς εἶχον εἰς ἔλεγχον.

Οὐκ ἐφρόντιζον δὲ τῶν ψευδομαρτυρούν των. Σοί, Πάτερ, θαῤῥῶ ὡς ἀληθινῷ καὶ ἀδεκάστῳ μάρτυρι, καί γε πρὸς σὲ βοῶ. Τήρησον τοὺς μαθητὰς ἐν τῷ ὀνόματί σου, μήποτε ἐπιχαρῶσιν οἱ ἐχθροί μου δαί μονες, τοῦ χοροῦ μὴ φυλαχθέντος τῶν ἀποστόλων· μηδὲ μεγαλοῤῥημονήσωσιν Ἰουδαϊ οι, ὁρῶντες ἐμοῦ τοὺς πόδας, τοὺς μαθητάς, πρὸς μικρὸν διὰ τὸν σταυρὸν σαλευθέντας, καὶ ἀγνοοῦντας τὸ μυστήριον.

Ὅτι ἐγὼ εἰς μάστιγας ἕτοιμος διὰ τὴν πρὸς ἀνθρώπους συμπάθειαν· ἧς ἕνεκα καὶ τοῦ οἰκείου πάθους ἔχω διὰ παντὸς τὴν ἀνάμνησιν, ἐξ ὧν πέπονθα καὶ τοῖς πειραζομένοις δυνάμενος βοηθεῖν. Ἐγὼ μὲν οὖν τὴν τοῦ γένους ἀνομίαν λογιζόμενος, μετ ριμνῶ τίνα τρόπον αὐτὴν καθαρῶ.

Οἱ δὲ ἐχθροί μου Ἰουδαῖοι ζῶσιν, ἐν και κίᾳ δηλονότι καὶ ἀπιστίᾳ, καὶ κατὰ ταύτην κραταιοῦνται, καὶ πληθύνονται οἱ μισοῦντές με ἀδίκως, εἰ καὶ οὐδεμίαν τοῦ μίσους εὔ λογον ἔχουσι πρόφασιν.

Καὶ διαβάλλουσί με, διότι ἀγαθωσύνης εἰς αὐτοὺς ἐποίησα τὸ παράδοξον· αἰτιῶνται γὰρ ὅτι τοὺς αὐτῶν ἀῤῥώστους ἐν σαββάτῳ ἐθεράπευσα.

̓Αλλ ̓, ὦ Πάτερ, μὴ ἐγκαταλίπης με· ἐμὲ δὲ λέγων, τὴν τῶν πιστῶν ἐκκλησίαν λέγω, ἧς καὶ τὴν σωτηρίαν οἰκειοῦμαι, ὥσπερ νῦν καὶ τὰ ἁμαρτήματα.

» sari. Ego autem, vel contumeliose impeti

» tus, tacebam; sed multa habebam contra>> dicere. >>

» Nec falsos autem curabam testes. In te, » ο Pater, confido, ut in veridicum et incor» ruptibilem testem, et ad te clamo.

» Conserva discipulos in nomine tuo, ne» quando gaudeant inimici mei dæmones, si » minus custodiatur chorus apostolorum. Ne> que superbiloquentia tumeant Judai, viden» tes pedes meos, discipulos, modico tempore » propter crucem commotos, neque mysterium » intelligentes.

» Quoniam ego in flagella paratus sum, ob » meum pro hominibus compatiendi studium. >> Quamobrem et mei doloris perpetuam teneo » memoriam, ut qui ex eis quæ passus sum, >> valeam tentatis auxiliari. Ego ergo generis » mei iniquitatem tanquam meam considerans, » exquiro quali eam pacto emundem.

>> At inimici mei Judæi vivunt, in pravitate » videlicet et infidelitate; et per eam con» firmantur, et multiplicantur, qui oderunt me » inique, nullam etsi habeant æquam odii

» causam.

» Et calumniantur me, quia cum illis boni» tatem feci ultra omnem opinionem. Reum >> enim me faciunt sanavisse illorum ægros » in sabbato.

» Sed, o Pater, ne derelinquas me; meque » dum aio, dico meorum fidelium Ecclesiam, » cujus salutem, sicut et peccata nunc, in me » suscipio. »

hunc locum, quia non est possibile prius videre visum magnum, id est intueri atque perspicere magna mysteria, stanti in conversatione et actibus mundi hujus; sed transire oportet prius ab his, et transcendere omnia sæcularia, et sensum nostrum ac mentem li

beram fieri, et tunc ad magnarum et spiritalium rerum intuitum pervenire, et ita demum visum magnum videre. Hunc quidem ille explanans locum, quæ supra memoravimus, enarrabat.

v. 9. Mansueti autem haereditabunt terram.

RUFINUS. Adversum Valentinianos et cæteros hæreticos, qui putant Salvatorem meum dicere in evangelio quæ in antiquis litteris non sunt, proferendus est iste versiculus, sicut et nos didicimus a quodam presbytero proferri hæc ad convincendos eos. Quod enim dictum est in evangelio : « Beati mansueti, quoniam ipsi haereditabunt terram, vide quomodo ante jam dictum sit a Spiritu sancto per David. »

et multo integriorem. Doleo græca hiare ubi aderat vetus interpres. · Gall. om. αἱρέσεων. Proferre edd.

ν. 14, 15. Θῦσον τῷ Θεῷ θυσίαν αἰνέσεως, καὶ ἀπόδος τῷ Ὑψίστῳ τὰς εὐχάς σου, καὶ ἐπικάλεσαί με ἐν ἡμέρᾳ θλίψεως. Vat. 654. 2.

Θῦσον τῷ Θεῷ τῷ Πατρί.
Καὶ ἀπόδος Ὑψίστῳ τῷ Υἱῷ.

Καὶ ἐπικάλεσαί με τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον.
Ασω καὶ ψαλῶ τῷ Κυρίῳ τῷ Πατρί.

IV. Ex Vat. 13. Cf. ex ordine Ps. xxvI, 6, 7, 8; cxxIx, 4, 5; xxxII, 6. Concentus adeo placuit, ut diu post insonuerit adhuc apud Theodoretum et Theodorum Heracleotam. Sed præstat paucis Theodoretus adducatur: « Immola etc. Porro tres personas hinc discimus, non

Matth. v, 4.

v. 14, 15. Immola Deo sacrificium laudis et redde Altissimo vota tua, et invoca me in die tribulationis.

Immola Deo Patri.

Et redde Altissimo Filio.

Et invoca me Spiritum sanctum.
Cantabo et psallam Domino Patri.

quod tantum Deus, neque tantum Altissimus, neque laudis hostiam recipiens, petitiones largitur. Quælibet enim proprietas et Deus et Altissimus et bonorum largitor est. « Ad h. psalm. Patr. Lxxxi, col. 1235. Rursus in fine ps. xxxVII, Origenes infra Trinitatem agnoscet.