πολλοῖς πεφιλοσόφηται, ἐξετάζουσι τὰ περὶ ἀληθείας· ἀλλ ̓ ἐπεὶ χρὴ προοίμιον εἶναι τῆς συνέσεως τῶν τοῦ Θεοῦ τὴν εἰς Θεὸν πίστιν, οἱ μὲν πολλοὶ οὔτ ̓ ἀληθῆ εἰρήκασιν, ἐγὼ δὲ διὰ τοῦτο ἐλάλησα, ἐπεὶ πρότερον ἐπίστευσα· εἶτα λαλήσας καὶ θεωρήσας καὶ τιμηθεὶς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, ᾧ πεπίστευκα τῷ λόγῳ αὐτοῦ, κατανοήσας τε τὴν ἀληθῆ σου φίαν, καὶ θαυμάσας εἰ ἡ βραχεῖα οὕτως ἀνθρώπου φύσις, τοσούτων ἀξιοῦται δογμάτων καὶ νοημάτων· καὶ συνεὶς ὅσων λογικῶν ἐστιν ζώων ταπεινώτερος ἄνθρωπος, καὶ τὴν αἰτίαν γεγονέναι με ἄνθρωπον, μετὰ τὸ πιστεῦσαι καὶ λαλῆσαι, ἐταπεινώθην· οὐχ ὡς ἔτυχον, ἀλλὰ σφόδρα, αὐτοῦ τοῦ ἀποκαλυφθέντος μοι λόγου πείσαντός με έπι πλέον ταπεινωθῆναι. Εἶτα εἰδὼς, μετὰ τὸν τοῦ Θεοῦ δοῦλον, τοὺς πολλοὺς τῶν ἀνθρώπων λόγους, ἐν οἷς πρότερον ἐδόκουν τι εἶναι σοφὸν καὶ ἀληθὲς, καταπλαγείς καὶ ἐκστὰς ἐπὶ τοῖς παθήμασιν, ἀπεφηνάμην περὶ τῶν ἀνθρωπίνων, αὐτῇ προσβαλὼν ἀληθείᾳ, ὅτι οὐ τινὲς μὲν ἀνθρώπων ἀληθεύουσιν, ἕτεροι δὲ ψεύδονται, ἀλλὰ πάντες ψεύδονται.

Τί οὖν ἀντὶ τούτων δωρεῶν κἀγὼ τῷ Κυ ρίῳ, ὡς εὐχάριστος, κατὰ δύναμίν μου ἀποδώσω; καὶ ποίᾳ προαιρέσει καὶ τηλικαύτην εἰς ἐμὲ χάριν ἀμείψομαι; Ζητῶν δὴ, ὁδὸν μίαν εὗρον, ὡς χρή με ἀμείψασθαι τὸν Θεόν· ἑκὼν γὰρ λήψομαι, μὴ παραιτησάμενος διὰ τὸ ὀχληρόν, τῶν ἐν τῷ μαρτυρίῳ πόνων τὸ που τήριον, ὅπερ σωτήριον τυγχάνει· καὶ τοῦτο λαβὼν, καὶ ὁρῶν ὅτι δέομαι δυνάμεως πρὸς τὸ πιεῖν αὐτὸ, ἐπικαλέσομαι τὸ τοῦ Κυρίου ὄνομα, ἵνα δυναμωθῶ· πείθομαι γὰρ τὸν ὑπὲρ εὐσεβείας καὶ ὁσιότητος θάνατον τίμιον εἶναι ἐν ὀφθαλμοῖς Κυρίου.

imposuimus. » Hæc vero tam anonymus quam Origenes a senioribus et a prisco martyrum ævo, ni fallor, repetierunt, quæ omnino gemina

losophari solent, dum excutiunt de veritate quæstiones. Sed quum oporteat procmium ad intelligendas de Deo sententias exordiri a fide in Deum, multi autem non vera dixerint, ego quidem propterea locutus sum, quia primum credidi; dein locutus sum, et speculatus sum, et fui honoratus a Deo, quia ejus verbo credidi, et percipiens animo veram sapientiam, et demirans cur, adeo brevis quum sit hominum natura, tantis ea nobilitetur dogmatibus et consiliis: tum intelligens, ex omnibus quæ sunt creaturæ spirituales, hominem esse humillimum, causam tamen tantæ rei esse me hominem, postquam credidi et locutus sum, humiliatus sum, nec perfunctorie, sed valde: si quidem ipso mihi revelato sermone persuadebar amplius hnmiliari. Deinde comperiens, post hunc Dei servum, quales sint multi hominum sermones, in quibus primum suspicabar esse aliquid sapiens et verum, attonito similis, nec mei compos præ angoribus mentis, hoc de mortalium rebus judicium feci, dum eas cum ipsa veritate conferrem, non aliquot homines veridicos esse, alios autem mendaces, at omnes omnino mentiri.

Quid ergo ego, horum munerum memor, Domino pro viribus meis retribuam? et qua demum cum voluntate pro tanta erga me gratia respondeam? Inquirens igitur, unam tantum repperi viam, quacum oporteat me Deo quod debeo solvere. Lubens scilicet accipiam, nec refugiens ob molestiam, calicem laboriosi martyrii, qui calix salutaris est. Eumque sumens, atque considerans mihi opus esse virtute ad eum bibendum, invocabo nomen Domini, ut viribus augear. Etenim persuasum habeo, mortem pro religione et sanctitate pretiosam esse in oculis Domini.

sunt et similia archaico in ps. xxxvI commentario superiori. Clementem potius sapiunt, et ad ea vetus respexit Theod. Her. Cord. 11, 325, 330.

ν. 1. Μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ, οἱ που ρευόμενοι ἐν νόμῳ Κυρίου.

Οὕτω γε στίχος ἐστίν· οἱ γὰρ παρ ̓ Ἑβραί οις στίχοι, ὡς ἔλεγέ τις, ἔμμετροί εἰσιν· ἐν ἑξαμέτρῳ μὲν ἡ ἐν τῷ Δευτερονομίῳ ᾠδή· ἐν τριμέτρῳ δὲ καὶ τετραμέτρῳ οἱ ψαλμοί. Οἱ στίχοι οὖν, οἱ παρ ̓ Ἑβραίοις, ἕτεροί εἰσιν παρὰ τοὺς παρ' ἡμῖν. Ἐὰν θέλωμεν ἐνθάδε τηρῆσαι, τοὺς στίχους ποιοῦμεν· Μακάριοι οἱ ἄμωμοι ἐν ὁδῷ, οἱ πορευόμενοι ἐν νόμῳ Κυρίου. Καὶ οὕτως ἀρχόμεθα δευτέρου τοῦ ἑξῆς. Ιστέον τοίνυν ὅτι οἱ Ἕλληνες οἱ έρμηνεύσαντες πεποιήκασι τὸν παρ ̓ Ἑβραίοις στίχον ἐν τούτοις δύο (ὡς [5] τοῦτο ἀντίγραφον γράψας οἱονεὶ πεποίηκε τὴν ἀρχὴν τοῦ στίχου μετ' ἐκθέσεως)· τὸν δὲ δοκοῦντες δεύτερον, μὴ ὄντα δεύτερον, ἀλλὰ λεῖμμα τοῦ προτέρου μετ ̓ αἰσθήσεως· καὶ τοῦτο πεποίηκεν ἐπὶ ὅλου τοῦ ῥητοῦ.

VII. Ex Vat. 11. Vix putem antiquius esse testimonium de re metrica Hebræorum, ac etsi arioletur interpres conferens metra classica cum biblicis, notatu dignissimum est, eum suspicionem de parallelismo stichorum satis apertam ha

v. 1. Beati immaculati in via, qui ambu lant in lege Domini.

Sic se versus habet. Quos enim habent stichos Hebræi, ut quidam dixit, metrici sunt, et quidem in hexametro canticum Deuteronomii; psalmi vero senarii aut octonarii. Στίχοι igitur qui existunt apud Hebræos, alii sunt quam apud nos. Si volumus eos servare, hos versus facimus: Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. Et eodem modo incipimus secundum : Beati etc. Sciendum interea quod Græci, qui fuerunt interpretes, στίχον Hebræorum in duos diviserunt (fere sicut fecit ille qui hoc exemplar transcripsit, ac si στίχον exorsus esset a clausula propositionis), ita ut pro secundo illum habuerint, qui secundus non erat, sed residuum primi cum eodem sensu. Et sic factum est pro quacumque sententia.

Cæterum de Topazio lapide hæc narrata invenimus in libro qui inscribitur: Xenocratis brosius primus nobis dedit latine legendum (Ambros. in ps. 118, hom. 16, n. 41, 42, t. 11, p. 690 novæ edit. Mediolan. 1877). Cito tamen notandum jam græca præpropere cecidisse sepelienda in notulam Maii, Bibl. N. PP. t. 11,

νοκράτους Λιθογνώμων. Ὅτι γίνεται τῆς Θηβαΐδος περὶ πόλιν ̓Αλαβάστρων, καὶ προσαγορεύεται ἀπὸ τοῦ φέροντος αὐτὸν τόπου, Τόπαζον. Τὸ χρῶ[μα] δὲ τοῦ Τοπαζίου πρασοειδὲς καὶ χρυσόχρουν, χρυσοπράσῳ παραπλησίως· κατάμφω δὲ ἐπιτέταται τὰς χρόας κατακορέστερον. Εστι δὲ καὶ πυρίχρουν και καθαρὸν ἄγαν καὶ χρυσόχρουν· τῷ δὲ μεγέθει καὶ πάντας ὑπεραίρει τοὺς χρυσοπράσους. Ἔστι δὲ καὶ τὸ εἶδος λιπαρός, ἑοικώς και ταφλεγομένῳ ὑπὸ ἡλίου. Ἔστι δὲ καὶ ὡραιότατος καθεστηκὼς, καὶ νῦν ἐστιν οὐ πάνυ περισπούδαστος, καὶ ἔλαττον θαυμαζόμενος διὰ τὸ πλῆθος· καίτοι κατὰ τὴν πρώτην εὕρεσιν αγαστός τε νενόμισται καὶ περισπούδαστος· φύσιν δὲ ἔχει λιαινόμενον τὸ Τοπάζιον τραχύνεσθαι, καὶ ἐν ταῖς χρείαις μειοῦσθαι· ἔστι δὲ καὶ τῶν λίθων εὔγλυφος.

De Doctrina Lapidum. Nascitur in Thebaide juxta urbem Alabastrorum, et appellatur ex loco ubi fertur, Topason. Color autem Topasii vergit ad porraceum et aureum, affinis chrysopraso. Utrobique habet colores intensiores. Εxislit etiam species porracea et purissima et auro similis; quæ etiam magnitudine superat omnes lapides chrysoprasos. Exstat insuper species nitore pinguis, quæ apparet uti a sole ac censa. Est etiam præterea species quæ splendidissima admittebatur, sed nunc minus exquiritur, ac pauciorem movet admirationem ob abundantiam, quamvis ab initio inventionis eximia reputata fuerit et exquisitissima. Naturam autem habet Topazion, ut, si levigetur, asperetur et usu minuatur. Omnium vero lapidum est sculpturæ aptior.

Nunc de Topazio lapide exprimamus historiam. De quo invenimus scriptum in historia Xenocratis, qui scripsit quasi Lithognomon (al. male Lithosnomon): « Nasci eum vel veniri circa Thebaidis civitatem Alabastrum vel To

p. 438, nulla face accensa, sine ullo ad Ambrosium respectu, quod miror in Angelo fere Mediolanensi. Locus, quem Origeni non damus omnino, nullum nomen præ se fert in codd. Sed ipse Ambrosius monere videtur haud procul abesse Origenem, qui statim sequitur in codd.

Xenocrates porro idem est atque Ephesius ille quem Plinius senior dicit « de gemmis egisse, et nuperrime scripsisse (lib. XXXVII, 2). » Alius videtur quam Xenocrates Aphrodisiensis medicus, qui teste Galenio floruit sub Tiberio, cujus plura apud Oribasium et alios exstant. Sed citra quodcumque dubium noster is prorsus est, quem legit vertitque S. Ambrosius, neque aliunde recepit quam ex Origene, ut tot alia. Inde prima nobis ansa datur multa Origenis inter Ambrosiana reperiundi, quod postea investigandum. Cf. Fabric. Bibl. gr. t. III, p. 193 Harl. - Quam Maurini olfecerant, proba sola lectio est Lithognomon, male neglecta ab editoribus usque ad no

pazion, ut aliqui putant; unde et nominatus est ab eo, in quo gigneretur loco.... Duorum colorum est in hoc lapide κρᾶσις (al. colorum est similitudo in hoc lapide κρασις), hoc est quædam temperata permixtio. Πρασοειδής et

vissimos Mediolanenses 1. 1. Statim a prima alterius versionis periodo, Ambrosiana quum solita prorsus desideretur elegantia, incidimus in incomptos græcos interpretes, quos antea jam ad Philonem offendimus. Ambr. legit αλάβαστρον. — Cod. τοπαζίου πρασσοειδές, tam facile purgandum, quam aliud turpe mendum in edito Ambrosio : Πρασοιδής et Chrysopa, pro quo suggerit Solinus Chrysopastus, græca vero Chrysochrus, ut infra; tum etiam ex græco emendavi parichrus; tum dein expuli monstrum amborum codicum πάρυτνον, quod doleo fuisse a Maio tacente receptum, uti supra τὸ χρῶ, sphalma ineptum utriusque codicis, et infra eodem absono consensu καταφθεγγομένῳ. Tum demum apud Ambrosium expunge barbarum Chrysocarus, et lege: Natura hujusmodi est, vel naturam habet, juxta græcum. — Nota figurabilis pro εὔγλυφος, vocabulum vix Ambrosianum, sed facile Græculorum, qui multa rudi latinitati dederunt.

Chrysopa[stus], similis Chrysopraso, secundum utrumque velut quasdam extendens colorum figuras, et plenius quidem a peritis peritis fertur extendere. Est autem purichrus, et satis purus, et Chrysochrus (al. Chrysocarus) et pinguis, resplendenti similis, maxime cum solis splendore percutitur. Est etiam pulcherri

mus et mirabilis super omnes Chrysoprasos (al. Chrysopassus) magnitudine, et ut dixi, visu pinguior. Natura hujusmodi, ut si polire et levigare eum velis, asperetur magis et usu minuitur. Est autem quodam genitali opere naturæ euglyphus, hoc est, bene insignitus (sola ed. Romana figurabilis) atque mirabilis.

ν. 3. Ἱερουσαλήμ ᾠκοδομήθη ὡς πόλις ἧς ἡ μετοχὴ ἐπὶ τὸ αὐτό.

Οὕτω φησίν· Ἦν πάλαι ἡ Ἱερουσαλήμ, ὡς πόλις οὐ διεσπαρμένη ὧδε [καὶ ὧδε], ἀλλ ̓ οὕτως ἦν ἡρμοσμένη, ὡς δόξειεν ἄοικος εἶναι τῇ συναφείᾳ καὶ τῇ ἁρμονίᾳ τῶν oiκοδομημάτων ἢ καὶ λέγει τὸ μέλλον ὡς παρεληλυθὸς, ὡς ἐν τῷ· Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς, καὶ τό· Ἔδωκαν εἰς τὸ βρῶμά μου χολήν.

Ἕτεροί φασιν· ὡς ἤδη τῶν πραγμάτων ἀπολαύοντες, τρόπον τινὰ τὴν πόλιν καὶ τὸν ναὸν περιπλέκονται· ἃ γὰρ ἔχοντες οὐκ ᾐσθάνοντο, νῦν ἀπολαύοντες εὐφραίνονται· δίκῃ μὲν ἀποβαλόντες, θείᾳ φιλανθρωπίᾳ δὲ κομισάμενοι.

IX. Ex Vat. 5. ἢ καὶ λέγει. Revocat in priore scholio Pantani canonem de futuro prophetico in tempore præterito, de quo Clemens in Eclo

Χ.

v. 3. Jerusalem, quae aedificatur ut civitas, cujus participatio ejus in idipsum.

Sic ait: Erat civitas Jerusalem, non sicut urbs huc illuc dispersa, sed ita apte cohærens, ut videretur sine domibus esse ex contigua et harmonica ædium fabrica. Vel etiam futurum dicit pro præterito, ut in hoc : « Diviserunt sibi vestimenta mea, » et in isto: « Dederunt mihi in cibum fel. »

Alii dicunt: Ac si jam voti compotes forent, quodammodo civitatem et templum circumplectuntur: quæ enim habebant, quin ea sentirent, his nunc fruentes, lætantur, ea quæ jure amiserant, divina benignitate recupe

rantes.

gis, §. 56, Potter, 1002. Ubi ἕτεροι cod. interponit τοῦ αὐτοῦ, sive Origenis, etsi habeatur statim ἕτεροι, sive anteriores magistri. Ps. xxi, 19.

ν. 4. Επίστρεψον, Κύριε, τὴν αἰχμαλω σίαν ἡμῶν, ὡς χειμάρρους εν τῷ νότῳ. Ο χείμαρρος οὗτος, περὶ οὗ λέγει ὁ προφή

v. 4. Converte, Domine, captivitatem nostram, sicut torrentes in austro.

Hic torrens, de quo propheta loquitur, in