ν. 1, 2. Μακάριος ἀνὴρ, ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν, καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη, καὶ ἐπὶ καθέδρᾳ λοιμῶν οὐκ ἐκάθισεν. ̓Αλλ ̓ ἢ ἐν τῷ νόμῳ Κυρίου τὸ θέλημα αύτοῦ, καὶ ἐν τῷ νόμῳ αὐτοῦ μελετήσει ἡμέρας καὶ νυκτός. Vat. Β. p. 625, Ι.

Μακάριος οὖν ὁ τὰ ὄντως ὄντα ποθῶν. ̓Αλλὰ πῶς ἐν ἀναιρέσει κακῶν ὁ μακαρισ μός; κοινὸν γὰρ καὶ τῶν ἀψύχων καὶ τῶν ἀλόγων ἡ τῶν κακῶν ἀποχή· διὰ τοῦτο τοίνυν ἐπήγαγεν· ̓Αλλ ̓ ἢ ἐν τῷ νόμῳ Κυρίου τὸ θέλημα αὐτοῦ. Τοῦτο γὰρ οὐ μόνον πέφυκεν λογικοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς τῶν καλῶν ἀναλήψεως καταρχὴ, τῶν κακῶν ἡ φυγή. Εκκλινον γάρ, φησὶν, ἀπὸ κακοῦ, καὶ ποίησον ἀγαθόν. Ὡς γὰρ ἐπὶ τῆς κλίμακος πρώτη ἀνάβασις ἡ τῆς γῆς ἀναχώρησις, οὕ τως ἐπὶ τῆς κατὰ Θεὸν προκοπῆς, ὁ χωρισμὸς τοῦ κακοῦ. ̓Αλλὰ καὶ ὅλως δὲ πᾶσα ἀργία καὶ τῆς τυχούσης πράξεώς ἐστιν εὐ μαρεστέρα, ὅποιον τό· Οὐ μοιχεύσεις, οὐ

Ps. I. Satis erit codd. Vaticanos summatim revocare ad singulos versiculos, omissis necessariæ brevitatis causa foliis infinitis, quæ satis ab ipso psalmorum numero, seriem cuique morosius investiganti innotescunt. Codicum vero numeri ad superiorem indicem p. 407 referantur.

v. 1, 2. Vat. 1, 4, 6, 10, 17. Initium nostrum palam Theodoretus respicit, partim rescribit Basilius, cuncta pone sequitur pseudo-Theodorus Heracleota. Erit qui de Basilio ambigens, suspicetur ejus homiliam in ps. I, aperte mutilam, etiam esse interpolatam, Vix enim tanto do

v. 1, 2. Bealus vir, qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stelit, et in cathedra pestilentiae non sedit. Sed in lege Domini voluntas ejus, et in lege ejus meditabitur die ac nocte.

Beatus igitur, qui bona optat quæ vere sunt. Sed cur in tollendis malis beatitudinis encomium? Id enim commune est etiam rebus anima ac sensu vacuis, abstinere se a malis. Quocirca subinde addit: Sed in lege Domini voluntas ejus. Namque non solum rationalis naturæ est, sed ad bona quoque capessenda exordium est fuga malorum. « Declina, inquit, a malo, et fac bonum. » Etenim, sicut scalam ascendenti primus gradus est a terra recessus, ita proficientis in vita juxta Deum instituta initium est a malo discedere. Quin immo et generatim omnis actus cessatio facilior est quam opus pro re nata coeptum, ut illud: « Non mæchaberis, ctore dignum tulerint, inter alia, illud scholium tum anonymo apud Corderium, tum Origeni datum in Vat. 17: Διὰ τί δὲ μὴ τὸν κατορθοῦντα τὴν ἀρετὴν μακαρίζει, ἀλλὰ τὸν μὴ πεποιηκότα τὴν ἁμαρτ τίαν; οὕτω γὰρ καὶ ἵππος καὶ βοῦς μακαρισθήσεται καὶ λίθος. Μικρὸν ἀναμείνας, εὑρήσεις τὸ ἴαμα· ἐπάγει γάρ, et cætera. Hæccine Basilius Magnus? cf. ejus opp. 1, 93 BB, Corder. Cat. I p. 17. XXXVI, 27. Matth. v, 27, 41, 43; xix, Breve lemma ἐν τῷ νόμῳ ad Athanasium Montefalconius transtulit, haud sine hoc sphalmate véμῳ τῷ ἀγγελικῷ, statim recipe εὐαγγελικῷ.

-

21.

Ps.

πορνεύσεις, καὶ τὰ ἑξῆς, ἀργίας ἑκάστου καὶ ἀκινησίας δεῖται. Τὸ δέ· ̓Αγαπήσεις τὸν πλησίον σου, καί· Πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα, καὶ δὸς πτωχοῖς, καί· Ἐάν τίς σε ἀγγαρεύσῃ μίλιον ἐν, ὕπαγε μετ' αὐτοῦ δύο, ψυχῆς ἤδη νεανικῆς καὶ ἀθλητῶν ἐνεργή ματα. Εἰ γὰρ εὐθὺς προέβαλέ σοι τὰ τέλεια, ἀπώκνησας ἂν πρὸς τὴν ἐγχείρησιν· νῦν δὲ τοῖς εὐληπτωτέροις σε προεθίζει, ἵνα κατατολμήσῃς τῶν ἐφεξῆς· ὥσπερ ἐνεργήματά ἐστιν ἀθληταῖς πρέποντα, ψυχῆς ἤδη νεανικῆς δεόμεθα πρὸς κατόρθωσιν· ὥστε θαύμασον τὴν σοφίαν τοῦ διὰ τῶν εὐμαρεστέρων καὶ εὐληπτοτέρων ενάγοντος ἡμᾶς πρὸς τὴν τελείωσιν. — Ἔστιν ἁμαρτωλῶν ὁδὸν, τὸν διάβολον εἰπεῖν· ἐν ᾗ ὁ γενόμενος, μὴ ἐμμενέτω, κατὰ τό· ̓Αντίστητε τῷ δικ βόλῳ, καὶ φεύξεται ἀφ ̓ ὑμῶν. Ὁ γὰρ μὴ στήσας ἐν αὐτῇ, πρὸς Κύριον ἥξει, τὸν εἰπόντα· Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς, ἐν ᾗ γινόμενος, καὶ κατὰ σκοπὸν δραμών, τεύξεται τῶν βραβείων.

·

non fornicaberis » et cætera porro, quæ otiari tantum quemque et quiescere postulant. Illud autem : « Diliges proximum tuum, » et: « Vende quæ possides, et da pauperibus, » et: «Si quis te angariaverit mille passus, perge cum illo ad duo millia, » hic sunt juvenis animæ ausus, hæc athletarum exercilamenta. - Quod si statim illa quæ perfecta sunt, psalmus tibi proposuerit, segnior te ad moliendum opus accinxeris: nunc vero te levioribus assuefacit, ut cætera deinceps audeas. Ut enim athletas decent exercitia, ita anima adhuc juvenili opus est, ut ad facinora recta enitamur. Unde illius mirare sapientiam, qui nos per magis obvia et expeditiora inducit ad absolutum vitæ profe ctum. — Licet vero viam peccatorum appellare Diabolum. In eam si quis inciderit, ne immoretur, juxta illud: « Resistite Diabolo, et fugiet a vobis.» Nam qui ibi non steterit, ad Dominum ibit aientem: «Ego sum via.» In qua versatus, si ad metam cucurrerit, bravium consequetur.

Impiorum, eorum qui Deum ignorant. In cathedra, in nefario flagitio, per traditionem exacto.

Sed in lege, evangelica videlicet.

βανομένης, ἢ καὶ διὰ τὴν ψυχὴν εἴρηται τοῦ Σωτῆρος μεταφυτευθεῖσα ἔνθεν εἰς τὸν παράδεισον. Ἔφη γὰρ τῷ ληστῇ· Σήμερον μετ ̓ ἐμοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παραδείσῳ τοῦ Θεοῦ. Διεξόδους δὲ ὑδάτων, τὰς θείας γραφάς, ἐν αἷς ἁπανταχοῦ ἔστιν εὑρεῖν Χριστὸν κηρυσσόμενον.

Τὸν καρπὸν τοῦ ξύλου νοήσεις τὴν ὀρθὴν πίστιν.

Φύλλα δὲ αὐτοῦ, τὴν πλήρωσιν τῶν ἐν τολῶν. Ἔλεγε δέ τις τῶν ἁγίων, φύλλα εἶκαι τῶν ἀσκητῶν τὴν ταπεινοφροσύνην, σκέπουσαν αὐτῶν τοὺς καρποὺς, καὶ μηδέποτε πίπτουσαν. — Κατευδωθήσεται· οὐ γὰρ ἔστι πρᾶξις τῶν κατὰ Θεὸν γενομένων ἀνωφελής.

ν. 4. Οὐχ οὕτως οἱ ἀσεβεῖς, οὐχ οὕτως. Τίνες προτιθέασιν δεύτερον τὸ οὐχ οὕ τως· οὔτε δὲ τὸ ἑβραϊκὸν ἀνεδίπλωσε τὴν λέξιν, οὔτε τις τῶν ἑρμηνευσάντων ἐχρήσατο ἐπαναλήψει τῆς χρήσεως.

ν. 5. Διὰ τοῦτο οὐκ ἀναστήσονται οἱ ἀσεβεῖς ἐν κρίσει.

Εἰπὼν, οὐκ ἀναστήσονται οἱ ἀσεβεῖς, εἰς κρίσιν φησίν, οὐκ εἰς ἐρώτησιν.

ν. 6. Οτι γινώσκει Κύριος ὁδὸν δικαίων, καὶ ὁδὸς ἀσεβῶν ἀπολεῖται.

Τὸ γινώσκει, ἀντὶ τοῦ τιμᾷ, κατὰ τὸ εἰρημένον ὑπὸ Θεοῦ πρὸς Μωϋσῆν· Γινώσκω σὲ παρὰ πάντας, καὶ ηὗρες χάριν παρ' ἐμοί.

Σημειωτέον καθολικῶς ὅτι καλὸν μόνον γινώσκεται ὑπὸ Κυρίου· καλὸν γὰρ ὁδὸς δι

(α) BILARIUS. Illic enim plantatum hoc lignum est, quo latronem illum, se Dominum confitentem, Dominus qui sapientia est introduxit, dicens : « Amen dico tibi, hodie etc.» -PSEUDO-HIERONYMUS. Pro plantatum, transplantatum Aquila transtulit. Lignum autem... sapientiam puto. Sapientia autem per Apo

v. 4. Vat. 16. Frustra Gennadio plura hic dedit Corderius, quæ per se Origeni vindicantur, et partim recipiuntur apud BB. - Vetus ille Pseudo-Hieronymus, qui testatur Origenis se tenuisse Enchiridion et codices, haud immerito in censum identidem revocabitur. Tam vetus Va

καίων· ἀλλὰ καὶ ἔγνω Κύριος τοὺς ὄντας αὐτοῦ καὶ ὁδὸν δικαίων, εἰπών· Ἐγώ εἰμι ὁδός. — ὁδὸς δὲ ἀσεβῶν, ἣν ὁδεύουσιν οἱ κακολογοῦντες δημιουργόν, ὁμοιούμενοι χνῷ ἀπὸ ἀνέμου ἐκριπτομένῳ· διὸ τῆς ἐν κρίσει ἀναστάσεως οὐκ ἀξιοῦνται, ὡς οὐδὲ οἱ ἁμαρτολοὶ δικαίων βουλῆς. Δικαίων μὲν γὰρ ὁδὸς ἀξία γνώσεως οὖσα Θεοῦ, γινώσκεται ὑπ ̓ αὖ τοῦ· ὁδὸς δὲ ἀσεβῶν ἀπολεῖται, ὡς οὐ για νωσκομένη ὑπὸ Κυρίου. Εἰπὼν δὲ τὴν ὁδὸν τῶν ἀσεβῶν ἀπόλλυσθαι, διωρθώσατο τὰς τῶν αἱρετικῶν ὑπονοίας, οἰηθέντων τὰς οὐσίας αὐτῶν εἰς τὸ μὴ ὂν ἀφανίζεσθαι, ἐκ τοῦ εἰρῆσθαι· ἀλλ ̓ ἢ ὡσεὶ ὁ χνοῦς, ὃν ἐκρίπ τει ὁ ἄνεμος ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς· ἀπολομένης γὰρ τῆς ὁδοῦ, ἀνύπαρκτος ἡ ἀσε βεία γίνεται, τῶν οἷς συμβέβηκε καταλει πομένων.

(c) PSEUDO-HIERONYMUS. Nihil aliud cognoscit Dominus, nisi quod notitia ejus dignum

ut honoret illud; bona namque via justorum est. Novit Dominus eos qui sunt illius et viam justorum, ut qui dixit: « Ego sum via (c). Iter autem impiorum, quod terunt qui blasphemant in Creatorem, simile est pulveri quem projicit ventus. Ideo digni non censentur qui resurgant in judicio, perinde ac peccatores sunt consilio justorum indigni. Justorum vero semita quum digna sit scientia Dei, ab eo cognoscitur; sed iter impiorum peribit, utpote Deo incognitum. - Dum autem asseverat iter impiorum pessum esse dandum, illa hæreticorum opinamenta, reputantium substantias suas in nihilum esse abolendas, emendavit hoc verbo: Sed tanquam pulvis quem projicit ventus a facie terrae; abolito enim tramite, fit impietas non existens amplius, iis licet in quos concidit, adhuc superstitibus.

est... Viam autem justorum illum puto esse qui loquitur: « Ego sum via.»

Υπόθεσις. Αλλ' ἐπειδὴ τὸ μὴ δεῖν ἀσεβεῖν ἐν τῇ ἀρχῇ τοῦ μακαρισμοῦ προετάχθη, τὸ δεύτερον ἔπος [τὰ] ἔξω τῆς ἀσεβείας γενόμενα ὑποτίθεται, τὸ εὐαγγελικὸν προαναφωνῆσαν μυστήριον· ὥστε τρόπον τινὰ ἐπιγραφὴν τοῦ δευτέρου ψαλμοῦ τὸν πρῶτον εἶναι· λέγει γὰρ τὴν διὰ σαρκὸς ἐκεῖ γέννησιν τοῦ σήμερον μὲν γεννηθέντος δι ̓ ἡμᾶς Χριστοῦ (χρόνου δὲ μέρος ἐστὶ τὸ σήμερον), ἀεὶ δὲ ἐκ τοῦ Πατρὸς καὶ ἐν τῷ Πατρὶ ὄντος Υἱοῦ καὶ Θεοῦ· τήν τε βασίλειαν [λέγει] ἐπὶ τῶν ἀβασιλεύτων, οἱ διὰ τὸ μὴ δουλεύειν Θεῷ ἐπ ̓ ἔθνεσιν ἦσαν κατειλεγμένοι. Vatic. p. 625, I.

Ps. II. Argumentum. Vat. 14. Post Basilium incidimus in ejus fratrem Nyssenum, qui, paucis mutatis, hæc habet in lib. II De Inscriptione psalmorum cap. vIII (Patrol. XLIV, col. 515). Nec suspicio deest, egregium Origenis librum

Ex argumento. Sed postquam in exordio de beatitudinis encomio prius statutum est, non oportere quemquam impium esse, altero carmine subjungit ea quæ citra impietatem fiunt, ubi evangelii mysterium proclamat in antecessum : adeo ut primus psalmus videatur sequentis inscriptio. Enarrat enim illic factam secundum carnem generationem ejus, qui pro nobis quidem hodie Christus natus est (Hodie pars temporis est), semper autem ex Patre et in Patre est Filius et Deus. Regnumque ostendit super eos qui sine rege sunt: hi nempe qui quum Deo non obedirent, gentibus fuere annumerati.

De Titulis psalmorum, quorum subinde plura e tenebris eruemus, transiisse plus minus integrum in simile et subtilissimum opus illius Gregorii, quem scimus Origenis amantissimum. — Cf. Ο δεύτερος, ὅπως ἂν ἔξω τῆς ἀσεβείας γινώμεθα Nyss.

ν. 3. Διαῤῥήξωμεν τοὺς δεσμοὺς αὐτῶν, καὶ ἀποῤῥίψωμεν ἀφ ̓ ἡμῶν τὸν ζυγὸν αὐτῶν. Τὰ γὰρ ἔθνη τοῖς ἰδίοις ἁμαρτήμασι περισφίγγεται οὐκ ὄντα ἐλεύθερα· διό φησιν ὁ Χριστὸς, ἢ πρὸς τοὺς αὐτῷ διακονοῦντας ἀγγέλους, ἢ πρὸς τὸν Πατέρα καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ἢ πρὸς τοὺς ἀποστόλους τους ὑπηρέτας τοῦ εὐαγγελίου, ταῦτα παρακαλῶν, αὐτῶν διασπᾶν τοὺς δεσμούς. Οἱ μὲν λαοὶ σωματικῶς τυγχάνοντες ὑπὸ τὸν τοῦ νόμου ζυγόν, τοῦ δικαιώματα περιέχοντος οὐ καλὰ καὶ προστάγματα οὐ καλὰ, προσα γόμενοι δὲ διὰ τοῦ Χριστοῦ τῷ πνευματικῷ νόμῳ, τῷ τὰ καλὰ δικαιώματα ἔχοντι καὶ προστάγματα, ἀποτίθενται τὸν βαρὺν τοῦ ἀποκτείνοντος γράμματος ζυγόν, τοῦ Σωτῆρος λέγοντος πρὸς τοὺς προειρημένους συνεργούς τό· ̓Αποῤῥίψωμεν ἀφ ̓ ἡμῶν τὸν ζυγὸν αὐτῶν, ἤτοι ἀφ ̓ ἑαυτῶν ποιήσωμεν τοῦτον, μὴ περιμείναντες τῶν βαρουμένων τὴν δέησιν. Ἢ ὡς καὶ αὐτὸς ὑπὸ τὸν νό μον γενόμενος (ἐγράφη γάρ· καὶ περιεττμήθη, καὶ τοῖς σάββασιν αὐτῶν ἠκολούθησεν) τουτέστιν, ἀπ ̓ ἐμοῦ καὶ τῶν πειθομένων, ἤγουν τὸν ζυγὸν αὐτῶν ἡμέτερον βάρος ἡγούμενοι, διὰ τὴν πρὸς αὐτοὺς ἀγάπην, αὐτὸν ἀποῤῥίψωμεν· ταῦτα μὲν οὖν περὶ ἀνθρώπων, τῶν τε ἀπὸ ἐθνῶν καὶ τοῦ λαοῦ.

ν. 4. Ὁ κατοικῶν ἐν οὐρανοῖς ἐκγελάσε ται αὐτοὺς, καὶ ὁ Κύριος ἐκμυκτηριεῖ αὐτούς. Τὸ δέ· Ὁ κατοικῶν ἐν οὐρανοῖς ἐκγελά σεται αὐτοὺς, πρὸς τοὺς βασιλεῖς τῆς γῆς, οὓς ὁ ἐν οὐρανοῖς ἐκγελάσεται Κύριος, φρόνημα γήϊνον ἔχοντας, καὶ μὴ νενομηκότας τὴν περὶ ἐνανθρώπησιν τοῦ Σωτῆρος σου

(α) PSEUDO-HIERONYMUS. Dominus ipse respondit, cohortans populum gentilium et omnes

v. 3. Ex Vat. 10, 13, 16. Sed hic cum Eusebio res habenda, quem deprehendi sexcenties expilasse audacter Origenem, et quoties furem tenui, toties infremui et indolui, quod ex pravi Ariani faucibus omnia nequeam verba filii Leo

v. 3. Dirumpamus vincula eorum, et projiciamus a nobis jugum ipsorum.

Etenim gentes, propriis peccatis constrictæ, nullatenus liberæ sunt. Ideo Christus ait, sive Angelis sibi ministrantibus, sive Patri et Spiritui sancto, sive apostolis præconibus evangelii, eos nempe adhortans, disrumpenda esse illorum vincula. Populi autem corpore sub Legis jugo positi, quæ minus bona instituta et prava continet præcepta, per Christum vero adducti ad legem spiritualem, bonis mandatis et probis judiciis instructam, grave occidentis litteræ pondus deponunt (a), Salvatore ad prædictos dicente comministros: Projiciamus a nobis jugum ipsorum: nimirum a nobismet procul id mittamus, haud exspectatis eorum precibus qui onerantur. Aut velut si dicat (ipse quum sub Lege factus sit, scriptum est enim : « Et circumcisus est, » et sabbata eorum servavit), ea nempe: A me et a fidelibus meis jugum eorum, quod nostrum pondus reputamus, ob nostram erga illos charitatem, projiciamus. Hæc sane dicit pro hominibus tam Gentium quam populi Judæo

rum.

τ. 4. Qui habitat in coelis irridebit eos, et Dominus subsannabit eos.

Hæc sententia: Qui habitat in coelis irridebit eos, ad reges terra spectat. Rex ille qui in cœlis est, eos irridebit, ut qui terrenos sensus habeant, neque intellexerint quanta in incarnatione sit sapientia Salvatoris. Idem

qui sibi ex Judæis credituri sunt, ut legalia vincula dissolvant, et grave onus Legis abjiciant.

nidæ eripere. Sed Analecta vetant; Eusebium vero ἀνέκδοτο suo loco reservamus. Is ergo nostra pone sequitur, aut vexat παραφραστικῶς, utinam et plura ad hæresim non detorserit!

ϋ. 4. Vat. 10, 16. cf. Matth. XIII, 27.