صور الصفحة
PDF
النشر الإلكتروني

noster, cum fratre_suo Bertholdo de Gruninbach1) coram Campidunensi abbate Lantfrido et advocato duce Welfone partem se contingentem.

Anno domini 1189 Bertholdus illustris de Druchburg cum matre sua Hiltruda tradiderunt nobis et sanctis nostris curtem in Isinboltis 2), dimidiam scilicet partem eiusdem villae, coram multis tam liberis quam servis, coram sacerdotibus, clericis, conversis et laicis in die scilicet Pentecostes [Mai 28.], sepulto eodem die optimae indolis Henrico adolescentulo fratre eius.

Eodem anno liber et nobilis homo de Sadirliniswilare 3) dedit nobis praedium suum cum uxore sua, recipiunt autem a nobis mansionem et quartam partem mansi, insuper 5 maltra frumenti in villa nostra Thaldorf3), et ipse de vestimento singulis annis tunicam et in secundo anno pelles et tunicam, si vero unus eorum obierit..

2. Jahrtagsaufzeichnung.

Anno incarnationis domini 1187 ea, quae scripta sunt, hoc sunt ordine: Venerabilis presbyter Adilbertus ecclesiarum nostrarum Rordorf), Friesinhofen et Engilhalmishofen 5), qui scilicet fuit frater illustrium virorum Bertholdi et Henrici de Druchburg, divinitus, ut confidimus, de morte ante mortem suam sic est praemonitus; sanus enim et incolumis audivit vocem sibi dicentem: 'Scias te hoc anno esse moriturum'. Qui non negligens praemonita oracula satagebat circa plurima sibi ad viaticum necessaria inter quae etiam collegit 20 talenta. Et haec sunt, ut ipse voluit, in coemptione praedii in Dürenbach 4) distracta. Alia rursus 20 de rebus suis dare in eodem praedio disponens praeventus est morte, decem tamen de promissis persolvens. Dederat autem antea quoddam praediolum in Engilheris ) cum praedictis fratribus suis Bertholdo et Henrico atque cum eisdem sepultus est apud nos IX. Calendas Septembris [Aug. 24.]. Nos autem, ut ipse postulaverat, anniversalem diem eius celebrare solemniter instituentes, idem praediolum in Engilheris ad dandam praebendam fratribus in eadem die constituimus. Si quid verò minus in hoc habuerit cellerarius, de rebus nostris suppleat.

Notum sit omnibus hoc scire volentibus, quod Irmingardis vidua et Philippus ), filius ipsius, atque Henricus dictus Harnaiz quoddam pomerium et adiacens (sic) hortum cum agro, quod vulgariter buindt dicitur, sanctis Jacobo et Georgio in Ysnin

1) Grönenbach, bair. BA. Memmingen. 2) Eisenbolz bei Weitnau, bair. BA. Kempten. 3) Sederlitz, Thaldorf, wirt. OA. Regensburg. 4) Rohrdorf, Dürrenbach, wirt. OA. Wangen. 5) Friesenhofen, Engerazhofen, wirt. OA. Leutkirch. 6) Engelhirsch, bair. BA. Kempten. 7) In Oberschwaben sind solche Fremdnamen noch im 13. Jhdt. grosse Seltenheiten.

coenobio sito pro remedio animae huius dictae viduae mariti et aliorum parentum ipsorum libere contradiderunt, ita quod annuatim in anniversario dicti mariti conventui clericorum et monialium) vinum et triticeus panis ministretur.

3. Notae Isnenses.

Anno domini millesimo quadragesimo secundo XVIII. Kal. Januarii [Dec. 15.] dedicata est ecclesia nostra ab Eberhardo, episcopo Constantiensi, domino Wolfrado, comite de Veringen, impetrante cum Hiltruda coniuge sua veneranda in anniversario filii eorum Luipaldi infantis.

Anno domini 1096, VII. Id. Febr. (Febr. 7.) comes Manigoldus 2) et uxor eius Lietphilda et filii eorum Waltherus et Wolfradus et Irmingard, soror Manigoldi, cum filio suo Manigoldo, quicquid proprietatis iure habere visi sunt in ecclesia, quae sita est in villa Ysininensi, tradiderunt cum omnibus, quae pertinebant ad eam prius, insuper dotem augendo cum dimidia parte eiusdem villae cum silvis, pratis, pascuis, molendinis, aquis et omnibus ad eam pertinentibus, quae usui eorum serviebant, absque eo, quod clientes eorum possidebant, insuper locum, qui dicitur Mechinsowe 3), quam soror eius Irmingardis

filio suo Manigoldo contradidit, et locum, qui Cella +) nuncupatur, quem ipse comes addidit, cum his, quae clientum eorum erant in pago Herigzur 5) in Tussin, in Watte, in Waldu) et in Stainowe 7), cum his omnibus abbatiam construentes. Et ut firmius stabiliretur, domino Ottakero de Tanchilishofen) ea conditione tradiderunt, ut ipse apostolicae dignitati et principali libertati donaret, ut locus ipse ab apostolica auctoritate defensus [sit et] liceat ipsius monasterii monachis in futuro pacifice residere et dei servitium peragere atque abbatem vel inter se vel ubicumque eis placuerit secundum dei timorem eligere. Et tali modo definierunt, ut, si quis ex ipsis vel ex haeredibus eorum hanc traditionis firmitatem

1) Isny war im 12. und 13. Jhdt. ein sog. Doppelkloster. 2) Von Altshausen oder Veringen. Sein wohl erst bei Kirchenumbau 1757 vernichtetes Grabmal im Kloster Isny beschreibt die Klostergeschichte (A 16) also: 'In medio navis ecclesiae tumba eius lapide quadrangulari oblongo a terra et pavimento aliquantisper elevato tecta est, qui eius imaginem armatam, insignia et haec in limine verba sculpta referebat: Anno millesimo centesimo IV. Mangoldus nobilis comes de Veringen fundator huius monasterii Ysni'. Nach dieser Beschreibung aber stammte dieses Grabmal nicht aus dem 12, sondern erst aus dem 14. oder 15. Jhdt., einer Zeit, welche derartige prachtvolle Sarkophage besonders liebte. Der Verlust dieses Monumentes, das jedenfalls ein treffliches Kunstwerk war, ist sehr zu bedauern. 3) Das jetzige Neutrauchburg, OA. Wangen. 4) Zell, Dengeltshofen, bei Isny, wirt. OA. Wangen. 5) Verschrieben für Eritgow. 6) Gross-Kleintissen, Watt bei Hüttenreute, Königseggwald, wirt. OA. Saulgau. 7) Abgegangener, im Eritgau zu suchender Ort.

corrumpere voluerit, divina illum ultio subsequatur et conatus sui privetur effectu et pro ausu temerario persolvat monasterio duplum tantum, quantum mala sua cupiditate distrahere voluit, fisco quoque persolvat auri libras tres, et ista traditio firma et stabilis omni tempore permaneat. Confirmata est haec fundatio et dotatio a Paschali II, papa anno 1106, Henrico IV. imperatore regnante.

Eundem religiosum abbatem [Marquardum] Henricus, marchio de Rumsperge1), ad se in Ursen 2) vocatum devota rogavit postulatione, ut propter divinam caritatem in suam susciperet provisionem et locum et conventum suum supradictum, id est novellam constructionem religiosorum fratrum in silva Hiberg 3) dicta. Qui petentis bonae consentiens voluntati ex fratribus sui monasterii discretum ipsi loco priorem) praefecit et tali provisione illam gubernavit congregationem et cum in praedicto nemore adhuc habitaret et cum (sic) ad locum, qui vocatur Ursin, per divinam providentiam est translata anno incarnationis domini 1185.

Illae sunt civitates et oppida, quae nos in constructione novi monasterii specialiter elemosynis suis adiuverunt. His et nos fraternitatis et orationum nostrarum debitam devotionem recompensantes, nomina eorum coram deo et sanctis nostris, Jacobo scilicet apostolo ac Georgio martyre, in hac praesenti pagina subscribimus, indulgentiam specialiter illis optantes et animas eorum deinceps in perpetuum in hoc Ysininensi monasterio commendantes deo et sanctis omnibus: Primi Aleshusenses). Deinde domini et fratres nostri Campidonenses) cum omni populo et presbyteris plebem regentibus. Ottenburenses) frequenter et multa solatia [tribuentes] Isingrin piae memoriae abbas, sed et Bernoldus 8) et fratres ipsorum.

1) Ronsberg, bair. BA. Oberdorf. 2) Irsee, bair. BA. Kaufbeuren. 3) In Eiberg unweit Irsee bildete sich eine Einsiedlerniederlassung, welche den genannten Markgrafen zur Gründuug eines neuen Klosters veranlasste, s. Brunner, Die Markgrafen von Ronsberg, Programm des Gymnasiums St. Stephan in Augsburg 1860, 25-26. 4) Er hiess Wernher. Sein Grabmal in Irsee hatte nach der Isnyer Klostergeschichte (A. 41) die Inschrift:

Qui prior occurrit Wernherus ferreus audit,
Ferreus est heros, Isnia stemma dedit,
A solea sola prior hic sua stemmata duxit
Ferreus a solis, aureus ore prior,

Iste monasterium fundans in vertice montis
Aedificat cellas aedificatque scholas.
Qui prior in sacra luxit Wernerus eremo
Clarior ex alto splenduit Ursinio.

5) Die Stifter des Klosters, die Grafen von Altshausen oder Veringen.

6) Kloster Kempten. 7) Kloster Ottenbeuren. 8) Hs. Bertholdus,

s. oben S. 151.

Dominus abbas Sancti Galli1) dedit sanctis nostris maximam fenestram, dominus . . . dedit duas superiores, decanus unam, plebs vero civitatis alias quasdam. In vicino plebanus de Wangen) cum populo suo. In Buchorn) N. praepositus cum sanctimonialibus. Plebanus Sigibandus piae memoriae de Grüninbach). Nicolaus presbyter de Dürinhaim 5) cum plebe. Plebanus et decanus [de] Gastraze) cum plebe sua. Decanus Heinricus de Essindorff) cum universa plebe sua. Plebanus Henricus de Lutchilche") cum plebe sua. Plebanus Martinus de Wittingisbach) cum plebe sua. Plebanus Conradus de Christanishovn9) cum plebe sua. Plebanus Rudolphus de Isinhartis) cum plebe sua. Plebanus Fridericus de civitate Mamingin 10) cum populo suo. Plebanus Adilbertus de Haisterkilchn) cum populo suo. In Erigow 12) domina abbatissa et dominus plebanus cum populo suo in Buchow 18). Plebanus Rudolphus de Sulgen 13) cum populo suo. Plebanus Fridericus de Echingen 14). Plebanus de Ertingen 15) cum populo suo. Plebanus de Blaburron 16) cum populo suo et [plebanus] Bergerus de Nawe 17) cum populo suo. Plebanus Waltherus de Wangen 18). [Plebanus] Henricus de Celle 19) cum plebe sua. Vdalricus plebanus et capellanus de Phullindorff 20) cum omni plebe sua. Adilbertus presbyter de Tuingen 21) cum plebe sua. Gottefridus Aquilegiensis patriarcha 22) venerandus, qui dedit propterea tria pallia et 3 libras argenti. Otto palatinus 22) et uxor illius Benedicta et filia eius Euphemia 23) fratres nostri facti sunt. Hugo palatinus 22) et comes et Elisabeth uxor eius et filii. Bertholdus Constantiensis 24) episcopus et fratres eius. Otto Babinbergensis episcopus 22). Henricus comes de Veringen 25) et Idda comittissa.

1) St. Gallen. 2) Stadt Wangen. 3) Gemeint ist das ehemalige Frauenkloster Hofen bei Buchhorn, jetzt Friedrichshafen, wirt. OA. Tettnang. 4) Grünenbach, Gestraz, bair. BA. Lindau. 5) Dürrheim, bad. A. Villingen oder verschrieben für Durinchaim, Türkheim, bair. BA. Mindelheim? 6) Ober- Unteressendorf, wirt. OA. Waldsee. 7) Wirt. OA.-Stadt Leutkirch. 8) Wiggensbach, bair. BA. Kempten. 9) Christazhofen, Eisenharz, wirt. OA. Wangen. 10) Bair. Stadt Memmingen. 11) Heisterkirch, wirt. OA. Waldsee. 12) Ueber den Eritgau s. Baumann, Gaugrafschaften im wirt. Schwaben 75-78. 13) Buchau, Saulgau, wirt. OA. Saulgau. 14) Ehingen a. d. Donau, wirt. OA.-Stadt. 15) Wirt. OA. Riedlingen. 16) Blaubeuren, wirt. OA.-Stadt. 17) Langennau, wirt. OA. Ulm. 18) Ohne Zweifel identisch mit der schon früher genannten Stadt d. N. 19) Alter Name des heutigen Marktes Kislegg, wirt. OA. Wangen. 20) Pfullendorf, bad. Amtsstadt. 21) Tübingen. 22) S. oben S. 151. 23) Bisher war der Name dieser Wittelsbacherin unbekannt, s. Huschberg, Aelteste Geschichte des Hauses Scheiern-Wittelsbach 387. 24) Hs. Augustensis, s. S. 151. 25) Von Locher in den Mittheilungen des Vereins für Geschichte und Alterthumskunde in Hohenzollern III, 76 irrig mit dem um 1308 verstorbenen Grafen Heinrich von

Neues Archiv etc. VIII.

11

II.

Zur Geschichte des Chronicon Ottenburanum.

Bibliothekar Kränzler in Augsburg machte mich auf einen Codex der k. Kreis- und Stadtbibliothek zu Augsburg aufmerksam, der laut einer Angabe auf seinem ersten Blatte ehedem dem Kloster Ottenbeuren angehört hat. Derselbe trägt jetzt die Nummer XII, ist in 8° geschrieben und enthält auf 119 Blättern 50 Homilien des hl. Augustin. Geschrieben wurde er im 12. Jhdt., und zwar wahrscheinlich in der ersten Hälfte desselben. Drei freigebliebene Seiten dieser schönen Handschrift benutzten zwei Schreiber des beginnenden 13. Jhdts., um geschichtliche Notizen aufzuzeichnen. Der eine derselben hat auf der letzten Seite des Codex die Zinse zusammengestellt, welche das Kloster Ottenbeuren zu seiner Zeit aus seinem sonst unbekannten Besitze in Reginhartesret (Reinhardsried bei Obergürzburg, bair. BA. Oberdorf) jährlich zu beziehen hatte. Dieser Eintrag ist bis auf den Namen des Ortes später ausradiert worden. Der zweite Schreiber aber hat auf Bl. 4b die Schenkungen des Hauses Ursin an sein Kloster und auf Bl. 58b die Erwerbungen des letztern in Friesenried und in dem unbekannten, vermuthlich bei diesem Pfarrdorfe zu suchenden Tiufintal verzeichnet. Diese beiden Angaben des zweiten Schreibers stimmen mit Ausnahme zweier Sätze, welche ihnen allein eigen sind, beinahe wörtlich mit Stellen der zweiten und dritten Fortsetzung 1) des Chronicon Ottenburanum überein. Um dies zu beweisen, theile ich hier die beiden Verzeichnisse mit und stelle ihnen die entsprechenden Nachrichten des Chronicon gegenüber, wobei ich das jeder Schrift allein angehörige durch den Druck hervorhebe. 1. Hec sunt predia,

que illustres viri de Vrsin pro remedio anime sue Otinburensi ecclesie contulerunt2):

Reinhardus, filius Ruperti de In ipso dedicacionis die Vrsin, contulit Otinburrensi mo- Rupertus advocatus, filius nasterio duas hvbas in Alrichs- Reinhardi de Ursin, qui R. 3)

Neuveringen identificiert. Hier ist vielmehr der 1150-89 erwähnte, auf Barbarossa's Kreuzzuge gebliebene Graf Heinrich von Veringen gemeint. Locher a. a. O. III, 38. 1) Die dritte Fortsetzung beginnt (Mon. Germ. XXIII, 618, 24) mit: 'Sub eodem patre Adilheidis'. 2) Diese Angabe ist wichtig, sie ist der bisher vermisste Quellenbeleg für die Identität der Edlen von Ursin (Irsee, bair. BA. Kaufbeuren) mit den Grafen und Markgrafen von Ronsberg, welche L. Brunner in seiner Geschichte dieses gräflichen Hauses (Programm des Augsburger Gymnasiums St. Stephan 1860) nur wahrscheinlich machen konnte. 3) Mit Recht also ist gegen

« السابقةمتابعة »