Extremique hominum Morini, Rhenusque bicornis; Indomitique Dahae, et pontem indignatus Araxes. Talia per clipeum Volcani, dona parentis,
730 Miratur, rerumque ignarus imagine gaudet, Attollens humero famamque et fata nepotum.
Atque ea diversa penitus dum parte geruntur, Irim de caelo misit Saturnia Iuno
Audacem ad Turnum. Luco tum forte parentis Pilumni Turnus sacrata valle sedebat.
5 Ad quem sic roseo Thaumantias ore locuta est: Turne, quod optanti divom promittere nemo Auderet, volvenda dies, en, attulit ultro. Aeneas, urbe et sociis et classe relicta, Sceptra Palatini sedemque petit Euandri.
10 Nec satis: extremas Corythi penetravit ad urbes, Lydorumque manum collectos armat agrestis. Quid dubitas? nunc tempus equos, nunc poscere currus. Rumpe moras omnis et turbata arripe castra. Dixit, et in caelum paribus se sustulit alis, 15 Ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum. Adgnovit iuvenis, duplicisque ad sidera palmas Sustulit, ac tali fugientem est voce secutus: Iri, decus caeli, quis te mihi nubibus actam
lior u., leniore amne, ut domitus ab Augusto, et v. G. III, 30. cum Dalmatico v. vs. 714. coniunctus est triumphus de Morinis populisque quibusdam Galliae et Ger- maniae. Rh. bic., i. e. et ipse Rhenus et qui ex eo nascitur Va- halis. 728. Dahae, populus Scy- thicus in orientali litore maris Ca- spii habitans. Araxes, v. G. III, 30.; pont. indign., rapidus propter- eaque impatiens pontis; et ipsorum accolarum feritas his verbis oblique declaratur. 731. fam. et f. nep., ipsum scilicet clipeum, in quo effi- cta erant fata resque gestae poste- rorum suorum inprimis memorabiles.
Lib. IX. 4. parentis, i. e. abavi, cf. X, 619. 6. optanti tibi. 7. volv. d., tempus, v. I, 269. 9. Sceptra sedemque, regiam. petit E., v. VII, 398. Et Praesens significat rem nondum plane absolutam; nondum enim redierat Aeneas ex eo itinere. 10. Cor. urbes, significatur hic Etruria; v. III, 170. 11. Lydor. m., cf. VIII, 479. sq. agr., cf. vs. 608. 13. turb. arr. c., turba castra subito scilicet impetu et arripe, v. III, 477. 14. paribus, v. IV, 15. v. 252. V, 658. 18. sq. nub. act. Det., demisit nubibus delapsam. 21. Sequor, alii Sequar; Praesens in
Detulit in terras? unde haec tam clara repente 20 Tempestas? medium video discedere caelum, Palantisque polo stellas. Sequor omina tanta, Quisquis in arma vocas.
Processit, summoque hausit de gurgite lymphas, Multa deos orans, oneravitque aethera votis. 25 Iamque omnis campis exercitus ibat apertis, Dives equum, dives pictai vestis et auri; Messapus primas acies, postrema coercent Tyrrhidae iuvenes; medio dux agmine Turnus; [Vertitur arma tenens, et toto vertice supra est.] 30 Ceu septem surgens sedatis amnibus altus Per tacitum Ganges, aut pingui flumine Nilus Cum refluit campis et iam se condidit alveo. Hic subitam nigro glomerari pulvere nubem Prospiciunt Teucri, ac tenebras insurgere campis. 35 Primus ab adversa conclamat mole Caicus:
Quis globus, o cives, caligine volvitur atra! Ferte citi ferrum, date tela, ascendite muros, Hostis adest, heia! Ingenti clamore per omnis Condunt se Teucri portas, et moenia conplent. 40 Namque ita discedens praeceperat optumus armis Aeneas: si qua interea fortuna fuisset,
Neu struere auderent aciem, neu credere campo; Castra modo et tutos servarent aggere muros. Ergo, etsi conferre manum pudor iraque monstrat, 45 Obiiciunt portas tamen et praecepta facessunt, Armatique cavis exspectant turribus hostem. Turnus, ut ante volans tardum praecesserat agmen, Viginti lectis equitum comitatus et urbi Inprovisus adest; maculis quem Thracius albis 50 Portat equus, cristaque tegit galea aurea rubra. Ecquis erit, mecum, iuvenes, qui primus in hostem En, ait. Et iaculum attorquens emittit in auras, Principium pugnae, et campo sese arduus infert. Clamore excipiunt socii, fremituque sequuntur
dicat rem, quam exsequi constitu- tum est apud animum nostrum, cf. X, 442. XII, 13. 22. v. V, 504. 23. v. VIII, 69. 26. pict. v. et a., vestis auro intertextae, v. G. I, 173. 30. surg., increscens se- ptem fluviorum aqua, qui coniuncti Gangem effecisse putandi videntur. 31. Per tac., tacite, et repete verbum it e vs. 25. 32. refl. c., v. G. II, 520. 35. mole, turri;
adversa, quae erat ab ea parte, qua accedebant hostes. 36. glo- bus, conglomerata nubes pulveris. 37. v. IV, 594. 38. sq. reci- piunt se Teucri intra muros. 41. si quid accideret, si forte ad pu- gnandum lacesserentur; et v. II, 136. 48. et: adest comitatus et adest inprovisus. 49. Thracius, v. E. I, 55. 51. in hostem sc. se infe- rat. 53. sq. praetervehitur pri-
55 Horrisono; Teucrum mirantur inertia corda:
Non aequo dare se campo, non obvia ferre
Arma viros, sed castra fovere. Huc turbidus atque huc Lustrat equo muros, aditumque per avia quaerit. Ac veluti pleno lupus insidiatus ovili
60 Cum fremit ad caulas, ventos perpessus et imbris, Nocte super media; tuti sub matribus agni Balatum exercent; ille asper et inprobus ira Saevit in absentis; collecta fatigat edendi Ex longo rabies, et siccae sanguine fauces: 65 Haud aliter Rutulo muros et castra tuenti Ignescunt irae; duris dolor ossibus ardet,
Qua temptet ratione aditus, et quae via clausos Excutiat Teucros vallo atque effundat in aequum. Classem, quae lateri castrorum adiuncta latebat, 70 Aggeribus saeptam circum et fluvialibus undis, Invadit, sociosque incendia poscit ovantis, Atque manum pinu flagranti fervidus implet. Tum vero incumbunt; urguet praesentia Turni; Atque omnis facibus pubes accingitur atris. 75 Diripuere focos; piceum fert fumida lumen Taeda et commixtam Volcanus ad astra favillam.
Quis deus, o Musae, tam saeva incendia Teucris Avertit? tantos ratibus quis depulit ignis? Dicite. Prisca fides facto, sed fama perennis. 80 Tempore quo primum Phrygia formabat in Ida Aeneas classem, et pelagi petere alta parabat, Ipsa deum fertur genetrix Berecyntia magnum Vocibus his adfata Iovem: Da, nate, petenti, Quod tua cara parens domito te poscit Olympo. 85 Pinea silva mihi, multos dilecta per annos; Lucus in arce fuit summa, quo sacra ferebant, Nigranti picea trabibusque obscurus acernis: Has ego Dardanio iuveni, cum classis egeret, Laeta dedi; nunc sollicitam timor anxius angit. mos ordines sociorum ab iisque cla- more excipitur. 57. fovere, v. G. HI, 420. 59. v. I, 148. 62. inprob., v. G. I, 119. 66. sq. dolet, quod non videt, qua ra- tione tentet aditum. quae via Excutiat T., pro eo, quod vulgo dicitur: qua via excutiantur, vel, excuti possint. 72. pinu, v. VII, 397. 75. focos, scilicet ligna extemplo collecta et incensa. pi- ceum, v. VI, 593. 79. Prisca f. f., prisca fide s. auctoritate tradita
res, s. prisci auctores id tradide- runt. 81. v. V, 8. 82. v. VI, 785. Ida quoque sacra Cybelae. 84. dom. Olympo, ergo cum sis do- mitor et rex Olympi possisque omnia. 85. sqq. Pinea silva mihi est in Ida, et in vertice (arce) eius mon- tis lucus fuit piceis aceribusque con- situs. Et ait fuit, quia iam caesae erant eae arbores ab Aenea; fere- bant autem, sc. donec stabat Troia.
89. Alii anx. urguet. Lucret. III, 1006.:,,Quem volucres lacerant
90 Solve metus, atque hoc precibus sine posse parentem, Neu cursu quassatae ullo neu turbine venti Vincantur; prosit nostris in montibus ortas. Filius huic contra, torquet qui sidera mundi: O genetrix, quo fata vocas? aut quid petis istis? 95 Mortaline manu factae inmortale carinae
Fas habeant? certusque incerta pericula lustret Aeneas? cui tanta deo permissa potestas? Immo, ubi defunctae finem portusque tenebunt Ausonios olim, quaecumque evaserit undis 100 Dardaniumque ducem Laurentia vexerit arva, Mortalem eripiam formam, magnique iubebo Aequoris esse deas, qualis Nereia Doto
Et Galatea secant spumantem pectore pontum. Dixerat, idque ratum Stygii per flumina fratris, 105 Per pice torrentis atraque voragine ripas Adnuit, et totum nutu tremefecit Olympum.
Ergo aderat promissa dies, et tempora Parcae Debita conplerant: cum Turni iniuria Matrem Admonuit ratibus sacris depellere taedas. 110 Hic primum nova lux oculis offulsit, et ingens Visus ab Aurora caelum transcurrere nimbus, Idaeique chori; tum vox horrenda per auras Excidit et Troum Rutulorumque agmina conplet: Ne trepidate meas, Teucri, defendere navis, 115 Neve armate manus; maria ante exurere Turno, Quam sacras dabitur pinus. Vos ite solutae, Ite deae pelagi; genetrix iubet. Et sua quaeque Continuo puppes abrumpunt vincula ripis, Delphinumque modo demersis aequora rostris 120 Ima petunt. Hinc virgineae, mirabile monstrum, [Quot prius aeratae steterant ad litora prorae] Reddunt se totidem facies, pontoque feruntur. Obstipuere animi Rutulis; conterritus ipse Turbatis Messapus equis; cunctatur et amnis 125 Rauca sonans, revocatque pedem Tiberinus ab alto. At non audaci Turno fiducia cessit;
Ultro animos tollit dictis, atque increpat ultro:
Troianos haec monstra petunt; his Iuppiter ipse Auxilium solitum eripuit, non tela neque ignis 130 Exspectant Rutulos. Ergo maria invia Teucris, Nec spes ulla fugae; rerum pars altera adempta est; Terra autem in nostris manibus; tot milia, gentes Arma ferunt Italae. Nil me fatalia terrent,
Si qua Phryges prae se iactant, responsa deorum: 135 Sat fatis Venerique datum, tetigere quod arva Fertilis Ausoniae Troes. Sunt et mea contra Fata mihi, ferro sceleratam exscindere gentem, Coniuge praerepta; nec solos tangit Atridas Iste dolor, solisque licet capere arma Mycenis. 140 Sed periisse semel satis est: peccare fuisset Ante satis, penitus modo non genus omne perosos Femineum. Quibus haec medii fiducia valli Fossarumque morae, leti discrimina parva, Dant animos. At non viderunt moenia Troiae 145 Neptuni fabricata manu considere in ignis? Sed vos, o lecti, ferro quis scindere vallum Apparat et mecum invadit trepidantia castra? Non armis mihi Volcani, non mille carinis Est opus in Teucros. Addant se protinus omnes 150 Etrusci socios. Tenebras et inertia furta
[Palladii, caesis summae custodibus arcis,]
Ne timeant; nec equi caeca condemur in alvo; Luce, palam, certum est igni circumdare muros. Haud sibi cum Danais rem faxo et pube Pelasga 155 Esse putent, decumum quos distulit Hector in annum. Nunc adeo, melior quoniam pars acta diei,
Quod superest, laeti bene gestis corpora rebus Procurate, viri; et pugnam sperate parari. Interea vigilum excubiis obsidere portas
124. Mess., cf. VIII, 6. gunt. 127. Ultro, v. G. IV, 204. 129. sq. tela ignesque, i. e. faces eminus mittendae. Cum ipse Iuppiter fugam Troianis eripuerit, non sunt iam faces nostrae, ignes Rutuli, illis exspectandae. 131. rer. p. alt., mare s. fuga per mare. 132. Alii in manibus nostris. tot, v. E. I, 12. 138. cf. Hom. II. ÍX, 340. sqq. Sed dixerit aliquis: Satis est semel Troianos poenas luisse, s. perpessi iam sunt poenas sceleri eorum a fato constitutas. At ne peccarunt quidem semel, scilicet mihi quoque nunc eripientes coniu
gem, s. satis illis esse debuerat (fuisset), ante (rapta Helena) pec- care, debuerantque propter insecu- tam calamitatem paene totum (modo non omne) genus muliebre odisse, non iterum eodem modo peccare. 148. arm. Volc., qualia is fecit Achilli. 150. insidias nocturnas, quales Graeci struxerunt Troianis, cf. II, 250-255. 153. igni, quo incendamus turres tectaque domo- rum. 155. distulit, moratus est.
156. Nunc adeo, v. IV, 533.157. Quod superest, sc. ut fiat; non quod superest diei; cf. G. II, 346. V, 691, 796. 158. Servius:
« السابقةمتابعة » |