terram nostram venerint, nostræ erunt. In cujus rei testimonium præsentes litteras sigillorum nostrorum munimine. fecimus roborari. Actum anno Domini M.CC.XX. octavo; feria tertia infra pentecosten.

LXXII

Franchises accordées aux manants du métier de Lederzeele et de la terre du comte à Bollezeele (1).

Août 1232.

Fernandus Flandriæ et Hainoniæ comes et Johanna uxor ejus Flandriæ et Hainoniæ comitissa omnibus præsentes litteras inspecturis salutem. Noverint universi quod nos universos in ministerio de Liderseles et eos, qui censum et furagium (2) nobis debent, terram etiam nostram in parrochia de Bolinzele et homines nostros ibidem manentes seu alios quoscumque qui ibi venerint manere præterquam de dominio nostro, quitos clamamus in perpetuum erga nos et heredes nostros ab omni tallia exactione precaria prece et omni injuria et de præteritis forefactis mansurarum vacantium, debentium stationarias mansiones (3) et etiam ab

(1) Archives du départ. du Nord, 1er Cartul. de Flandre, pièces 558 et 618.

(2) Annona et fodrum. Baluze, Capitul., II, 769.

(3) Stationes et mansiones, dans les codes de Théodose et de Justinien, aux titres De cursu publico, angariis et parangariis. Voir aussi la loi 18, § 27, au Digeste, De muner. et honor. (50, 4), la loi 4 du cod. Just., De cens. (II, 57), et le titre du même code De omni agro deserto (II, 58).

omnibus forefactis quæcumque evenerint in terra nostra usque ad deliberationem nostram, exceptis incendio, violentia mulieribus illata, morticidato et furto et quod omnes prædictos perpetuo tractare debemus bona fide secundum. jura, leges et consuetudines et scabinatum temporibus bonæ memoriæ Philippi comitis approbata et conservata. Expeditiones et resias (1) tantum tales nos et successores nostri a dictis hominibus nostris habebimus, quales ipsi solebant exsolvere tempore principis antedicti. Præterea omnes baillivi nostri et præsentes et futuri debent jurare fidelitatem nobis et prædictis hominibus nostris super prædictis omnibus observandis coram scabinis in pleno placito, antequam a nobis aliquam accipiant potestatem, similiter et clerici, qui cum juratis terræ erunt eamdem jurabunt fidelitatem super jure domini et totius populi observando. Ut autem prædicta omnia rata et inconvulsa in perpetuum permaneant præsentem paginam sigillorum nostrorum munimine fecimus roborari. Actum anno domini M°CC°XXX°II°. Mense Augusto.

LXXIII*

Sentence arbitrale au sujet des droits respectifs du chapitre de Saint-Amé de Douai et du comte de Flandre, à Merville (2).

13 avril 1265.

Universis presentes litteras inspecturis. Frater Michael

(1) Resia dans Froissart Rèse et Rèze, du flamand Reize, voyage. (2) D'après l'original aux Archives générales du département du Nord.

de Novirella, prior fratrum ordinis predicatorum insulensium, magister Simon, thesaurarius S. Amati Duacensis, magister Galterus de Furnis, canonicus Tornacensis, Salutem in Domino. Quum inter illustrem Dominam Margaretam, Flandrie et Hainonie comitissam ex parte una; decanumque et capitulum ecclesie S. Amati Duacensis ex altera, super quibusdam jurisdictionibus, proventibus et justiciis de Menreville, appendiciis et hominibus dicte ville, infra allodia ecclesie S. Amati predicte manentibus suborta fuisset materia questionis, tandem partes in nos compromiserunt secundum formam inferius annotatam. Nos Margareta, Flandrie et Hainonie comitissa et nos Th. decanus et capitulum ecclesie S. Amati Duacensis universis presentes litteras inspecturis Salutem. Noverit universitas vestra quod cum inter nos comitissam ex una parte et nos decanum et capitulum predictos ex altera, super quibusdam jurisdictionibus, proventibus et justiciis de Menreville, appendiciis et hominibus dicte ville, infra allodia ecclesie. S. Amati predicte manentibus suborta fuisset materia questionis, tandem pro bono pacis et ut omnis discordie materia sopiatur super omnibus articulis, sive ad nos comitissam sive ad ecclesiam spectantibus, quantum ad jurisdictionem et justiciam altam et bassam infra allodia de Menreville et proventus, appendicia et homines dicte ville; qui videlicet. articuli declarati sunt et declarari poterunt pacta et attestationes quorumdam testium super predictis articulis et aliis alias productorum de nostro assensu communi publicatas, sigillis thesaurarii S. Amati et fratris Michaelis de Novirella sigillatas. nec non per munimenta et privilegia predicte ecclesie, que ipsi valere debeant secundum dictum arbitrorum inferius nominatorum, et super aliis omnibus ad predicta pertinentibus, compromisimus nos comitissa et nos Decanus et capitulum predicti in viros discretos fratrem Michaelem de Novirella, priorem fratrum ordinis predicatorum de Insula, magistrum Simonem thesaurarium ecclesie S. Amati Duacensis et magistrum Galterum de Furnis, ca

nonicum Tornacensem, tanquam in arbitros seu ordinatores de alto et basso, sub hac forma, quod attestationes predicte valere debent pro utraque parte ac si audite fuissent ab arbitris seu ordinatoribus supradictis. Et procedere debent dicti arbitri seu ordinatores de plano, omni strepitu judiciali et advocatorum semoto, et predictas attestationes, privilegia et munimenta debent inspicere diligenter et audire testes quos utraque pars producere voluerit super predictis articulis et aliis quibuscumque, ita quod quelibet pars ultra quindecim testes non producat. Auditis autem et examinatis testibus et inspectis attestationibus diligenter ac privilegiis seu litteris et ceteris omnibus que utraque pars proponere voluerit vel ostendere coram ipsis quicquid predicti viri vel duo ipsorum arbitrando vel ordinando pro bono pacis bona fide de alto et basso pronunciandum duxerint, nos inviolabiliter et sub pena quingentarum librarum Parisiensium tenemur observare; ita quod pars que ab arbitrio seu ordinatione aut dicto ipsorum trium vel duorum ex ipsis pertinaciter resiliret parti alteri prefatum arbitrium seu ordinationem aut dictum observanti dictam pecuniam reddere teneretur dicto ipso seu arbitrio aut ordinatione in sua permanentibus firmitate. Promittentes nos comitissa procuraturam quod Guido comes Flandrie, filius noster, arbitrium seu ordinationem aut dictum predictorum aut duorum ex ipsis cum probatum fuerit ratum habebit et firmum, et per suas patentes litteras promittet illud se inviolabiliter observare. Datum anno Domini MCCLXIV, mense februario. Et nos Decanus et capitulum predicti promittimus nos procuraturos quod prepositus noster prefatum arbitrium seu ordinationem aut dictum, cum probatum fuerit, ratum habebit et firmum et per suas litteras promittet se inviolabiliter servaturum. Datum ut supra. Nos autem onere arbitrii seu ordinationis in nos suscepto, visis instrumentis seu litteris, et auditis ac intellectis diligenter attestationibus supradictis, auditis insuper ac examinatis, productis testibus et ceteris omnibus que utraque pars ostendere voluit

vel proponere coram nobis et omnibus ad dictam causam spectantibus rite factis, die ad pronunciandum arbitrium seu ordinationem nostram partibus assignata, videlicet feria secunda post oct. Pasche anno Domini MCCLXV, partibus per procuratores sufficienter comparentibus, videlicet Dna comitissa per Johannem Marescalli canonicum Senogiensem et ecclesia S. Amati per D. Walterum ejusdem ecclesie capellanum, et instanter requirentibus quod arbitrium nostrum aut ordinationem proferremus: Nos, adhibita sollicitudine et concilio prehabito cum peritis, ordinationem nostram proferimus in hunc modum.

In nomine patris et filii et Spiritus Sancti. Dicimus quod olim ecclesia S. Amati habuit et possedit totam Menrevillam infra allodia, cum silvis, pratis, molendinis, terris cultis et incultis cum decima cumque omni respectu persolvende legis, prout in carta ac privilegio. clare memorie Roberti senioris, comitis Flandrie, continetur, qui plenius exprimit quod B. Maurontus predicta et alia plura beato Amato contulit ut digne posset ascribi numero et consortio beatorum. Postmodum vero hominum crescente malicia qui dictam ecclesiam in bonis et juribus ac justiciis sibi competentibus perturbabant, ita factum est et habitum et observatum inter ecclesiam predictam et antecessores predicte domine comitisse, Flandrie comites quod comes Flandrie in justiciis et quibusdam aliis habere debet portionem que inferius est subscripta in qua participat cum ecclesia supradicta, ad hoc et propter hoc, ut dictus comes Flandrie, quicumque pro tempore fuerit, impendat dicte ecclesie et hominibus suis ea que inferius similiter sunt expressa et per ordinationem nostram proferimus et pronunciamus ea in posterum a predictis partibus observanda, prout inferius subscribuntur. Ecclesia si quidem S. Amati in omnibus forefactis dicte ville infra allodia adjudicatis per Scabinos ipsius ville in tribus placitis generalibus et in noctibus placitorum habet et habere debet duas partes, et Comes Flandrie et ejus in posterum successores comites Flandrie tertiam partem eorum