صور الصفحة
PDF
النشر الإلكتروني

Actum Limburc, anno dominicę incarnationis MCXXVIIII., indictionę VII., epacta XXVIII., concurrente prima, regnante rege Luithero.

Or. im St.-A. Von dem aufgedr. S. des Erzbischofs ist nur ein kleines Bruchstück

erhalten.

Auf der Rückseite Abschrift saec. 15 mit der Bezeichnung „Copia confirmacionis curtium et reddituum villarum Brechenne, Berche, Netzbach et Zubelshem cum libertatibus suis et qualiter ter in anno villani et coloni mansuum dominorum debent comparere in Lympburg zu ungeboden dingen et budich".

Gedr. Acta Palat. III, 82. Vergl. die Nachweise bei Will I, 288, besonders Wenck, Hess. Gesch. I, 240; Götze, Annal. XIII, 245, 307; Hillebrand im Osterprogramm des Gymnasiums zu Hadamar 1883, S. 13.

[ocr errors]

179. Erzbischof Adelbert I. von Mainz erhebt das vom Erzbischofe Ruthard gegründete und dotirte Kloster auf dem Bischofsberge zur selbstständigen Abtei, bestätigt dessen Güterbesitz und setzt dessen kirchlichen Rechte fest. Mainz 1130, vor December 12.

In nomine sancte et individue trinitatis. Adelbertus dei gratia Moguntinę ecclesie archiepiscopus. Omnibus fidelibus tam futuris quam presentibus notum sit, Ruthardum antecessorem nostrum ecclesię sancti Albani montem quendam in Rinegowe, qui vocatur Bescofesberch, potestativa manu tradidisse ea videlicet conditione, ut fidelium circumquaque positorum auxilio monachicę ibi vitę institueretur religio. Cumque ex parte monasterium in eodem monte constructum fuisset et ad dedicandum altare predictus antecessor noster vocatus fuisset, volens laboris eorum, qui ad locum eundem edificandum adiuverant, particeps existere, circumpositi nemoris aliquantam partem scilicet usque ad alveum, qui dicitur hunenclingun, et ita deorsum usque ad locum, qui vocatur kalevunberch, in septentrionali montis plaga et in aliis tribus plagis usque ad ruralia loca in dotem supra a) sacras reliquias delegavit. Insuper et censum dimidii mansi in Winchela, qui ad ius episcopale pertinebat, addidit, quem eidem monasterio Ruthardus filius Regezonis et quidam Rabodo et Dancburch ibidem reclusa pro remedio anime sue contulerunt. Statutum est etiam a predicto archiepiscopo, ut singulis annis a mercatoribus tam Moguntinis quam provincialibus nundinę in nativitate sancti Johannis baptistę ibi habeantur, omnem utilitatem, que episcopo inde provenire posset, fratribus eiusdem loci derelinquens. Preterea Richolfus comes in Rinegowe et uxor eius Dancmut ac filius eorum Lodewicus communi consensu bona inferius descripta sancto Nykolao, in cuius honore principale altare supradicti monasterii dedicatum est, sollempniter sine omni contradictione donaverunt, videlicet curtim quandam, que e regione montis proxima adiacet, cum appendente sibi prediolo, vineis scilicet atque arboribus, molendino, vivario, prato et hortis. Insuper vineam unam iuxta Winchela, que vocatur Ezelonis, alteram in campo, terciam iuxta curtim, quartam in chullersberch, quintam in eiusdem

a) Guden. falsch super.

montis latere orientali, sextam ad radices montis iuxta aquę ductum et ipsum aque ductum et arabilis terrę partes quatuor. Optulerunt etiam filium suum et filiam in eodem loco ad serviendum deo et sancto Nykolao, quibus predicta bona iure hereditario provenissent "), si in seculo remansissent. Nostris itaque temporibus cum facultas eiusdem ecclesię divina operante clementia excresceret et ipsa sibi sufficiens proprium pastorem habendum exigeret, visum est spiritui sancto et nobis, ut statum ipsius in melius verteremus et de adipiscenda ei libertate ageremus. Adhibito igitur nobiscum Heinrico maiore preposito et aliis quam plurimis personis religiosis et sapientibus dominum abbatem sancti Albani Wernerum adivimus eiusque et fratrum suorum omnium assensu et voluntate optinuimus, ut prenotata sancti Nykolai ęcclesia a priori subiectione deinceps libera liberum de eligendo sibi abbate arbitrium retineret libereque et canonice electum nobis vel successoribus nostris baculum de manu episcopi suscepturum et consecrandum presentaret. Hac ergo a predicto Wernero et eius fratribus concessione impetrata postquam de manu et potestate eorum premissam ecclesiam archidiaconorum, abbatum et aliarum personarum nostrarum consilio et approbatione absolvimus, bona quedam in Lorecha fratrum de sancto Nykolao usibus ante attributa, decimationem quoque ab eisdem fratribus etiam possessam abbatię sancti Albani iusta ac legitima recompensatione absolute et nullo contradicente donavimus. Insuper filię Richolfi comitis iuxta monasterium sancti Albani reclusę de chulleresberch singulis vitę suę annis carratam vini et marcam argenti donari et post ipsius obitum ipsum b) beneficium ad sancti Nykolai ecclesiam referri statuimus. Concessimus ) etiam ipsorum fratrum rogatu, ut quicunque fidelium ibi sepeliri voluerit, remota omni exactione conductu presbiteri sui sicut dignum est illic sepeliatur. Et post hęc omnia competenti observato ordine primum a monachis sancti Nykolai sanctę et canonice electum sollempniter consecravimus. Huius autem rei series ut stabilis et inconvulsa perseveret, paginam hanc ymagynis nostre impressione signavimus. Si quis vero quod tam legitime factum est infringere conabitur, eum anathematis gladio donec resipiscat percutimus. Necnon ipsius actiones testes adnotavimus: Heinricus maioris ecclesię et sancti Victoris prepositus, Cůno custos et decanus, Torinbertus magister et prepositus sancti Johannis, Hartmannus cantor et camerarius, Heinricus. Bingensis prepositus, Emecho prepositus de Erpesphort. Capellani: Arnoldus, Asmarus, Berengerus, Adelhardus, Fridericus. Liberi: Rutpertus comes et frater eius Arnoldus de Lurenburch, Gerlaus de Ysenburch, Heinricus de Kazenelenbogen, Sigebodo de Bucha, Bertolfus comes de Lindenveles, Sigefridus comes de Nuringes, Gerardus de Scoweburch, Cunradus de Walrresten, Cunradus de Bicchenbac, Cunradus Spore, Cunradus de Hagene. Ministeriales: Ruthardus vicedominus, Důdo scultetus, walbotus Erluwinus, Ernest et frater eius Obertus, Stephanus et filius eius Wulvericus, Heroldus et frater eius Burchardus

a) Guden. falsch pervenissent.

b) Guden. falsch idem.

c) Guden. falsch concessum.

de Hechestat, Emercho comes de Rinegowe, Hartwinus et frater eius Arnoldus de Winchela.

Actum dominicę incarnationis anno millesimo. C.XXX., indictione VIII. va a). Or. in München. Das aufgedr. S. des Erzb. in braunem W. ist ausgezeichnet erhalten. Indorsate von zwei gleichzeitigen, aber verschiedenen Händen: Privilegium libertatis ecclesie. Curia aput sanctum Georgium cum suis attinentiis.

Nach dem Or. gedr. Guden. I, 80. Nachweise bei Will, Regg. I, 291; vergl. auch Wenck, Hess. L.-G. I, 240; Goerz, Mittelrh. Regg. I, 1822.

Das Verhältniss der vorstehenden Urk. zu der nachfolgenden ist bisher übereinstimmend dahin aufgefasst, dass dieselben an ein und demselben Tage ausgestellt und Ausfertigungen ein und desselben Actes mit sachlich unbedeutenden Abweichungen seien. Die Ansicht von Will in den Regesten geht noch dahin. Diese Meinung stützt sich auf die Angabe von Guden. „Quandoquidem ambo eadem manu ac eodem tempore exarata sunt."

Diese Angabe muss als irrthümlich berichtigt werden. Die Urk. sind nicht von ein und demselben, sondern von zwei verschiedenen Schreibern geschrieben.

Hiermit fallen die weiteren, bisher auf die entgegengesetzte Annahme gestützten Folgerungen. Zunächst ist die Ausstellungszeit der beiden Urk. nicht dieselbe, die vorliegende wird sich als die zuerst ausgefertigte erweisen, wenn auch die Ausstellungstage beider nicht weit von einander entfernt sein können.

Die Zeugenreihe in der vorstehenden Urk. stimmt fast völlig mit der bei Joann. II, 581, gedruckten Urk. dieses Jahres, welche Will, Regg. No. 229, vor December 12 gesetzt hat, daher diese Datirung dann für die vorstehende Urk. gleichfalls angenommen werden kann.

Dem Inhalte der beiden Urk. nach zu urtheilen muss die vorstehende die ältere sein und kann das folgende Privileg nur später als dieses ertheilt sein. Es ergibt sich dieses aus den Abweichungen der beiden Urk., welche keineswegs unbedeutend sind, wie Will im Anschluss an Guden. meint. Die Berechtigungen, welche Adelbert in diesen Urk. dem Kloster ertheilt, erhalten in der folgenden Urk. gegen die vorliegende Erweiterungen in einem solchen Maasse, dass diese zweite nur als später ausgestellt betrachtet werden kann. Diese Erweiterungen betreffen zunächst die kirchlichen Befugnisse des Klosters. In dem vorstehenden Privileg wird nur die Beerdigung bei dem Kloster, und zwar conductu presbiteri, gestattet, während das folgende dem Kloster die völlig uneingeschränkte Ausübung der Pfarrrechte zugesteht.

Das vorstehende Privileg enthält sodann nicht die wichtige Verleihung der Immunität an das Kloster, welche erst durch das zweite Privileg erfolgte.

Diese beiden Gründe zwingen dazu, das zweite erheblich erweiterte Privileg als das jüngere anzusehen.

Hierdurch erklärt es sich, dass dem vorstehenden älteren Privileg die Angaben über die Wahl des Abts Eigelward, welche sich in dem folgenden finden, fehlen.

Schwer zu erklären ist es, wesshalb wir in dem vorstehenden Privileg für das dem h. Johannes geweihte Kloster consequent die Bezeichnung ecclesia S. Nicolai finden, welche ausser in diesem Privileg urkundlich nur noch einmal, und zwar in der von Bodmann S. 203 im Auszuge mitgetheilten Urk. des Erzb. Adelbert vom J. 1112 vorkommt, während alle übrigen Urk. nur die ecclesia S. Johannis kennen. An Erklärungsversuchen hierfür hat es nicht gefehlt; Guden. vermuthet, der Hauptaltar der Kirche habe beide Heiligen, Nicolaus und Johannes, zum Patron gehabt; Bodmann, der S. 196 diese schwierige Frage erörtert, ohne auffallender Weise die von ihm selbst S. 203 mitgetheilte Urk. hierbei in Betracht zu ziehen, denkt an eine ältere, dem h. Nicolaus geweihte Niederlassung; Zaun, Landcapitel S. 235, hält den Nicolaus-Altar für den älteren. Alle diese Erklärungsversuche genügen nicht; doch kann bei dem Mangel an urkundlichen Nachrichten über das Kl. Johannisberg ein Versuch, die schwierige Frage zu lösen, kaum gemacht werden.

Von besonderer Wichtigkeit ist das auf beiden Ausfertigungen vorfindliche Indorsat curia apud sanctum Georgium. Aus demselben folgt, dass der vom Rheingrafen Richolf geschenkte

a) Die ungewöhnliche Verlängerung der letzten I. scheint Guden. zu der Vermuthung gebracht zu haben, dass dieselbe nicht mehr Zahlzeichen, sondern Verschnörkelung sei; er druckt desshalb ind. VII. Dass dieses irrig und VIII. zu lesen, ergibt die zugesetzte Schlusssilbe -va.

1130, vor December 12.

-

1130, Ende December.

111

Hof bei dem Bischofsberge derselbe ist, auf dem später die S. Georgsklause, das Frauenkloster Johannisberg, gegründet wurde. Wahrscheinlich hat Bodmann dieses Indorsat gekannt und stützt sich auf dasselbe seine jedenfalls richtige Ausführung S. 245, dass die S. Georgsklause eine erheblich jüngere Gründung als das Hauptkloster auf dem Berge war.

Den entgegengesetzten Angaben in der Einleitung des Anonymus de origine et abbatibus coenobii s. Johannis, Schannat, Vindem. I, 154, der unter Erzbischof Daniel schrieb, liegen ältere Aufzeichnungen nicht zu Grunde, dieselben sind lediglich Combination des mit den Urkunden des Klosters bekannten Verfassers und somit ohne selbstständigen Werth.

180.- Erzbischof Adalbert I. von Mainz erhebt das von dem Erzbischofe Ruthard gegründete und dotirte Kloster Johannisberg zur selbstständigen Abtei, bestätigt dessen Güterbesitz, setzt dessen kirchlichen Rechte fest und verleiht demselben die Immunität. Mainz 1130, Ende December.

C. In nomine sancte et individue trinitatis. Ego Adelbertus dei gratia Moguntinę sedis archiepiscopus et apostolicę sedis legatus omnibus fidelibus tam futuris quam presentibus notum esse cupio, domnum Ruothardum beatę memorię predecessorem nostrum ecclesię sancti Albani montem quendam in Rinegowe, qui vocatur Biscofesberc, potestativa manu tradidisse ea videlicet ratione, ut fidelium circumquaque positorum auxilio monasticę ibidem vitę institueretur religio. Cumque ex parte monasterium in eodem monte a) constructum fuisset et ad dedicandum altare predictus antecessor noster vocatus fuisset, volens laboris eorum, qui ad locum eundem excolendum manum porrexerant, particeps existere, circumpositi nemoris aliquantam partem scilicet usque ad alveum qui dicitur hunenclingon et ita deorsum usque ad locum, qui dicitur kalvenberc, in septentrionali montis plaga et in aliis tribus plagis usque ad ruralia loca in dotem supra sacras reliquias delegavit. Insuper censum dimidii mansi in Winkela, qui ad ius episcopale pertinebat, addidit, quem eidem monasterio Ruodhardus filius Regezonis et quidam Rabodo et Damburc ibidem reclusa pro remedio anime sue contulerunt. Statutum est etiam a predicto archiepiscopo, ut singulis annis a mercatoribus tam Moguntinis quam provincialibus nundinę in nativitate sancti Johannis baptistę ibi habeantur omnemque utilitatem, que episcopo inde provenire posset, fratribus eiusdem loci contradidit. Preterca Richolfus comes in Rinegowe et uxor eius Dancmut et filius eorum Ludewicus communi consensu bona inferius descripta sancto Johanni, in cuius honore principale altare supradicti monasterii dedicatum est, sollempniter sine omni) contradictione donaverunt, videlicet curtim quandam, que e regione montis proxima adiacet cum appendente sibi prediolo, vineis scilicet atque arboribus, molendino, vivario, prato et ortis. Insuper vineam unam iuxta Wincla, que vocatur Ezelonis, alteram in campo, terciam iuxta curtim, quartam in ) culleresberc, quintam in eiusdem montis latere orientali, sextam ad radices montis iuxta aque ductum et ipsum aquę ductum et arabilis terrę partes quatuor. Obtulerunt etiam filium suum et filiam in eodem loco ad serviendum deo et sancto

a) Fehlt bei Guden.

b) Fehlt bei Guden.
c) Ebenfalls.

Johanni, quibus predicta bona iure hereditario provenissent"), si in seculo permansissent. Nostris itaque temporibus cum facultas eiusdem ecclesię divina operante clementia excresceret et ipsa sibi sufficiens proprium pastorem expeteret, visum est nobis, ut statum ipsius in melius verteremus et de adipiscenda ei libertate ageremus. Adhibito igitur nobiscum Heinrico, maioris ecclesię preposito, et aliis quam plurimis personis religiosis et sapientibus domnum abbatem sancti Albani Werinherum adivimus eiusque et fratrum suorum omnium assensu et voluntate obtinuimus, ut prenotata sancti Johannis ecclesia a priori subiectione deinceps libera liberum de eligendo sibi abbate arbitrium retineret libereque et canonice electum nobis vel successoribus nostris baculum de manu episcopi suscepturum et consecrandum presentaret. Hac ergo a predicto Werinhero et eius fratribus concessione impetrata postquam de manu et potestate eorum premissam ecclesiam abbatum, archidiaconorum et aliarum personarum nostrarum consilio et approbatione absolvimus, bona quedam in Lorcha predictorum fratrum usibus antea tributa, partem quoque decimę in Brunneheim ab eisdem fratribus iam multis annis possessam abbati et fratribus sancti Albani iusta et legitima recompensatione absolute et nullo contradicente donavimus). Insuper filię Richolfi comitis iuxta monasterium sancti Albani recluse de culleresberc singulis annis vitę suę carratam vini et marcam argenti donari et post ipsius obitum idem beneficium ad sancti Johannis ecclesiam referri statuimus. Concessimus etiam ipsorum fratrum rogatu, ut quicunque fidelium ibidem baptizari, sepeliri voluerit, omni contradictione presbiteri sui) parrochiani cessante baptismum et sepulturam quietam illic inveniat). Preterea colonos predictorum fratrum in eodem monte sub eis commanentes ea libertate donavimus, ut supra iusticiam, quam vel de capitibus suis vel de prediorum episcopalium reditibus persolvere debent, nulli officialium nostrorum respondere habeant, quin potius ab omni exactione et pulsatione liberi soli abbati placitam et quietam servitutem exhibeant. Insuper etiam a predicto loco omnes advocatos exclusimus soliusque archiepiscopi patrocinio eum tutandum ac defensandum reliquimus. Post hec omnia competenti ordine observato abbatem eidem loco Eigelwardum sollempniter consecratum prefecimus concedentes atque firmantes, ut quotienscunque eisdem fratribus pater monasterii ordinandus fuerit, is tantum, quem communi consilio et assensu dictante spiritu sancto unanimiter elegerint, ab archiepiscopo investiatur. Huius autem rei series ut stabilis et inconvulsa perseveret, paginam hanc imaginis nostre impressione signavimus. Si quis vero, quod tam legittime factum est, infringere conabitur, eum anathematis gladio donec resipiscat percutimus. Testes sunt: Werinboldus abbas sancti Jacobi, Heinricus maioris ecclesię prepositus, Cůno custos et decanus, Turinbertus magister et prepositis sancti Johannis, Hartmannus cantor et camerarius, Heinricus Pingensis prepositus, Godescalcus prepositus, Emmicho prepositus. Capellani: Arnoldus, Asmarus, Godescalcus, Beringerus, Adelhardus. Liberi:

[blocks in formation]
« السابقةمتابعة »