» Sancti per fidem vicere regna. Haec vestra sit, fratres, ad omnem popu>> lum Christi commonitio, ut ipsi propriae saluti regem christianum de» fendentes possint constantia fidei prodesse. Vos vero charissimi omnes, » qui domos Domini diligenter regitis, ad defendendam et confirmandam » veritatem kalendas Novembris succedentis quintaedecimae Indictioni, apud hanc Apostolicam sedem convenite omnes, seposita negligentia, ut » communi conventu atque tractatu, auctoritate beati Petri apostolorum principis super tale capitulum sententia promulgetur atque statuatur, » qualiter rabiem adversantium praeveniamus et nostrarum procuremus » animarum vel subjectorum salutem; consortes quoque mereamur pio » intuitu sanctorum fieri praecessorum et quorum clara nos post Christi >> praesidium fovet doctrina. Deus vos incolumes custodiat, dilectissimi » nobis. >> Dopo la morte del patriarca Antonino, sottentrò al governo della chiesa di Grado, nell'anno 749, EMILIANO, che n'era l'arcidiacono. Egli era nalo nell' Emilia. Visse nella dignità patriarcale otto anni e sei giorni; poi gli fu sostituito VITALIANO, ch' era nato nella Lucania (1) ed era il diacono del suo antecessore: il suo governo durò nove anni. A lui successe, nel 766, il triestino GIOVANNI, valoroso difensore dei patriarcali diritti contro le usurpazioni dell' aquilejese rivale; contro la ribellione dei vescovi suffraganei, che s'erano sottratti dalla sua obbedienza; contro la violenza dei dogi Giovanni e Maurizio Galbajo, che lo volevano costringere a consecrare un vescovo intruso, che quelli, per secondare il desiderio del greco imperatore Niceforo, volevano collocare sulla sede vescovile di Olivolo. Questo Giovanni, infatti, salito appena sulla cattedra gradese, scrisse al papa Stefano III, per chiedergli assistenza contro il patriarca di Aquileja e per fare obbedienti alla sua metropolitica giurisdizione i vescovi dell'Istria, i quali s'erano dati a quel metropolitano. La lettera di lui, siccome anche la risposta del papa, e la lettera altresì, che il papa stesso indirizzò ai disobbedienti vescovi dell' Istria, ci furono conservate dall'antico cronista veneziano Andrea Dandolo ed eziandio si trovano registrate nel codice diplomatico Trevisaneo, donde con migliore esattezza e fedeltà dell' Ughelli e del Coleti le ho trascritte, per inserirle in queste pagine. La lettera adunque di Giovanni al pontefice è la seguente: (1) Errol' Ughelli dicendolo da Lucca. D "Domino sanctissimo ac ter beatissimo Apostolico atque coangelico patri d. Stephano universali papae Iohannes servorum » Dei servus, humillimus episcopus. » Si omnes capilli capitis nostri ignis exuruerit omnisque virtus nostra » odore foveatur suavitatis, nec sic digne laudes et gratias referre valere"mus, effectibus Apostolicae nostrae dominationis de tot agonibus, quas dignati estis pro totius populi consolatione nostraque salute impendere, de quibus digne et merito vestrae coangelicae coronae definitus est » Dominicus sermo: quoniam Pastor bonus animam suam pro errantibus » ovibus et in perditione succumbentibus posuit redempturus. Ob inde » omnium sacerdotalium pastorum summe Pastor et Domine, qui aposto» lorum principis Petri beati satis digna sustines fidem et vicem, seu omnium apostolorum patule effectus et consors,... tuos praesentialiter evan» gelicis vestigiis prostratus humo apostolatus, atque ter beatissimi san> ctissimi Domini exiguitatem atque fragilitatem meam cum his qui commissi sunt vetro pastorali regimini salubriter dispensando committo, ut » et ego, qui licet valde dissimilis animarum tamen dispensationem suscepi institutionibus doctrinisque de spirituali matre omnium Apostolica » sede percepi anxius, magna imitandum secundum, deinde perferre praestolor et tamquam in fundamentum firmissimi aedificii speciali costru⚫ctione ad gloriam obsecrationibus Apostolici nostri sanctissimi Domini » solidatum possit surgere; per vestram enim Apostolicam sedem, ut pote » per luminare magnum inextinguibili fulgore splendificus filius Dei, qui sol » est justitiae omium hominum corda lustravit, cunctaque catholicae ejus » Ecclesiae membra per totum orbem diffusa in fidei Christianae rectitu⚫ dine sub uno grege unoque pastore perseverare deposuit, ne in alicujus » erroris caligine labefacta succumbant, sed in fide capiant rectitudinem » animi et per cultum pastoralem grex dispersa reducatur ad caulam sa» lutis. Ergo Pastor pastorum et omnium sacerdotalium caput et benignis » sime Domine, spes insuadibilis claritatis et redemptio sperandorum jam» dudum apostolicis pro nostis humillimis syllabis precabimur almis obtu» tibus de tam crudeli et importabili ingente malatia, quod gens perfida » Longobardorum sanctae nostrae ecclesiae invaserunt haereditatem, insu» per et fidem pastoralem rectitudinis in ipsa Istriensi provincia abdica⚫ runt et prudentiae suae nuper usque ordinationes ecclesiasticus non di⚫stollunt perficere. Nunc quidem opportunum nobis fluit et valde cum >> >> » lamentatione cordis atque iterum omnia non solum postulare pro nostra redemptione apostolicis obtutibus nostri Domini, verum etiam declarare quidquid nobis ipsi saevissimi Longobardi per jussionem regis sui exer» cent. Quia dum vestra evangelica jussio et auctoritas fuit, apud regem » nobis et Ecclesiae nostrae omni in re contradicere de creditu, ut mos » erat antiquitus, factum est; sed qualiter humiliter suggeramus de eorum >> illusione plenius ignoramus. In primis ipsum in parvo, quod est dilania» lum, qualiter ipsi volunt relaxant, nec permittunt actores sanctae eccle» siae nostrae ex nostra praeceptione aliquid ibidem cives exhibere, sed ipsi protervi praevaricatores episcopi magis magisque contumaces consi» stunt et contraria gerunt. Unde die noctuque proclamantes, terra pro»strati, ac si praesentialiter ante apostolici nostri Domini obtutibus erimus, propter redemptionem omnium nostrum. Unde noster pius, egregius, so»lertissimus Dominus agone praecepti suae auctoritatis sibi a beato con» cessae Petro jam enituit tunc deposci perlustrari, ut saeviente mercena» rii morsu oppiletur os et dispersus grex innocens Istriensis provinciae » per rigorem apicibus vestris apostolicis certaminibus merita revocetur » ad caulas salutis, ut sicut a priscis temporibus sub uno pastorali guber»> naculo fuit grex adserta conscia ovili, precamur de manibus gentis eripiatur Longobardorum, ut vigor et dignitas beati Petri et vestra pullulet » satis, ut jam amplius ab ipsis perfidis Longobardis sanctorum patrum non praevaricetur canonica norma, nec sanctarum ecclesiarum Dei obscuren» tur luminaria, nec pauperes populi, qui magnam vim sibi eorum de orri» bili jugo assidue substentant, amplius jam dilanientur eorum oppressionibus, sed redempti a Domino èt a beato Petro per magni et benigni pa» storis agonem pro vita et incolumitate nostri apostolici Domini incessan» ter Christi Dei nostri misericordiam ingemiscentes valeant exorare. Quia » et ut certum sit potestati vestrae plenissime sicuti qui sitiens in ardore » ad fontem vivum velocius concurrit, ita et populus Istriae provinciae redemptionem et protectionem a Deo et beato Petro per vestram apostoli» cam dispositionem desiderant et expectant, cognoscentes magnam et inef» fabilem Dei nostri misericordiam, quam erga Ravennatium civitatem » ejusque pertinentibus oppidis et finibus per vestram apostolicam auctori>> tatem et defensionem ostendere dignatus est. Quia jam non sufferunt pauperes illi quotidianis diebus collectas faciendo Longobardorum tam milites quam famuli omnium ecclesiarum, nec non et quae prima est Dominica > nostra sancta Romana Ecclesia sine reverentia et de ejus servientibus » sicut et de nostra et aliis ecclesiis aequales collectas ex tritico et singula D » D D » animalia assiduam consuetudinem faciunt. Quod nunquam auditum est in provincia illa, quamquam nec potest quispiam duobus servire dominis; no»stra autem parvitas proxime manens et haec omnia veraciter praesentans clamorem pauperem, quibus subvenire nequeo, vestris mitissimis auribus intimare praesumo, confidentes in magna misericordia omnipotentis Dei > nostri pro beati Petri intercessionibus dignis, quod vester apostolicus apex » haec cuncta superius adscripta confeslim et citius valebit eicere et perpe» tua securitate condonare. Ab his enim omnibus superius insertis capitulis » cunctarum omnium nostrarum importabilem tribulationem et nimia oppressione coacti absolvere festinavimus, una cum consensu sanctorum » Dei filio Mauricio consuli et imperiali duci hujus Venetiarum provinciae, praesentes viros bumillimos vestros, Magno presbitero et scriniario nostro, sed et Anastasio tribuno gerulis nostris ; quos quasi praesentialiter » Domini nostri osculantes vestigia quaeso commendatos habere, ad quo» rum et nostrae injunctionis eloquium meus Apostolicus Dominus dignas » lubeat inclinare aures tam verbotenus quamque et per capitulare desi»gnalo plenissima eorum adsit Apostolicae vestrae potestatis credulitas, » commendantes nostram fragilitatem vestris apostolicis atque coangelicis » obtutibus nunc et semper ». Alla qual lettera il pontefice Stefano rispose tosto la seguente (4): REVERENDISSIMO ET SANCTISSIMO FRATRI JOANNI EPISCOPO STEPHANVS SERVVS SERVORVM DEI. • Susceptis itaque conspicuis Sanctitatis vestrae apicibus eisque relectis, magna te, reverendissime frater, angustia moeroreque fore attri» tum cognovimus a perfidis et malignis civibus (2) vestrae Istriarum provinciae. Pro quo et noster protinus animus eadem lugubria attritus est; (1) La portò anche l' Ughelli nel tom. V della sua Ital. sacr. ove parla di questo patriarca gradese, e dice di averla tratta dal Dandolo : : ma confrontata con questa offre qualche variante, che io di mano in mano verrò indicando. Qui intanto sull' intitola- >> » sed tamen fas nequaquam exigit (4), nostras vestrasque mentes hoc nocu»mento odii affici et moerore, quoniam certe (2) confidimus, quod jam » prope est Dominus, ut arrogantium ferocitatem (3) dejiciat el humilium » lachrymas et gemitum consoletur (4). Quippe nos, charissime frater, Deo ⚫ propitio totis viribus inhianter satagimus decertandum; sicut praedeces» sor noster sanctae recordationis dominus Stephanus papa, ut vestra (5) » redemptio atque salus et immensa securitas,, quemadmodum nostra, » opitulante divina misericordia, proficiat (6). Quoniam in vestro (7) pacto » generali, quod inter Romanos, Francos et Longobardos dignoscitur pro» venisse (8), et ipsa vestra Istriarum provincia, ut constat, est confirma» ta (9), atque annexa simul (10) cum Venetiarum provincia. Ideo confidat » in Deo (11) immutabili sanctitas tua, quia (12) ita fideles beati Petri » studuerunt ad serviendum jurejurando beato Petro apostolorum principi et ejus omnibus vicariis, in sede ipsius apostolica usque in finem » saeculi sessuris (15), in scriptis contulerunt promissionem, ut sicut hane » nostram Romanorum (14) provinciam et exarchatum Ravennatium (15) » et ipsam quoque vestram provinciam (16) pari modo ab inimicorum « oppressionibus semper defendere procurent (17). Et iterum in fine: Pe» listi etiam, sanctissime frater, corripi episcopos Istriae, ut a tanta et » iniqua resipiscant temeritate. Qui (18) quidem tuis annuentes votis, no»stra apostolica scripta eisdem contumacibus episcopis direximus, tam » illis (19), qui eamdem illicitam perpetrare ausi sunt consecrationem, » quamque eis (20), qui ab ipsis enormiter ordinati sunt, obligantes eos » validis interdictionibus, atque sacro (21) sacerdotali officio et proprii >> honoris dignitate, sicut contemtores (22), privare studuimus. » |