Minor Patre in subiungit: Sed Unde et ipse

est carnem et animam rationalem. Propter quod perfectum eum Deum et perfectum hominem confitemur'. Aequalis Patri secundum Divinitatem, minor Patre secundum humanitatem. Ideo aequalis et minor, quia Deus et homo, aequalis Patri in forma Dei, sicut Apostolus dicit: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo3. forma servi, de qua idem Apostolus continuo semet ipsum exinanivit, formam servi accipiens. Dominus in evangelio aequalem se Patri in Divinitate esse ostendens ait: Ego et Pater unum sumus. Et iterum minorem se Patre in humanitate esse confirmans dicit, quia Pater maior me est 6. Qui, licet Deus sit et homo, non duo tamen, sed unus est Christus. Non est alter Christus in Deitate et alter in humanitate, quia non sunt duae personae, sed una. Deus enim Verbum non accepit personam hominum sed naturam, ut in singularitate personae tota humanitas suscepta unus Christus sit, et unus Filius Dei atque hominis. In quo sicut duas credimus naturas, ita duas naturales voluntates et duas naturales operationes" inseparabiliter, inconfuse, et has duas voluntates, non contrarias, sed pocius humanam eius voluntatem subiectam divinae eius atque omnipotenti voluntati. Nam salvator sicut humanam naturam propterea suscepit, ut salvaret, ita et humanam voluntatem suscipiendo salvavit. Sequitur 1o. Unus autem non conversione Divinitatis in carnem 11 sed adsumptione humanitatis in Deum. Conversio mutatio dicitur. Non ergo est conversa, id

12

3 Phil. ii. 6.

St. John x. 30. Tr. 1532 instead of 'Ego... sumus' has 'Ego in Patre et Pater in me est.'

6

St. John xiv. 28. From Ideo aequalis' to 'maior me est' is peculiar to this Commentary. It is not in the Oratorian. In substance it is from St. Augustine. B. M. Addit. 24,902 adds ‘Sequitur.'

* Tr. 1532 and B. M. Addit. 24,902 hominis.'

Tr. 1532 and B. M. Addit. 24,902 add, as the Oratorian Commentary, 'et

persona Divinitatis accepit substantiam carnis.'

Tr. 1532 instead of 'voluntates et duas naturales operationes' has 'potentias.'

10 Tr. 1532 omits 'Sequitur.'

11 Tr. 1532 and B. M. Addit, 24,902 'carne.'

12 B. M. Addit. 24,902 ' est ergo.'

carnem.

4

est, mutata Divinitas in carnem; sed manens quod erat suscepit Humanitas quoque assumpta est in Deum, non consumpta. Homo Deo accessit, Deus a se non recessit. Adquievit esse quod non erat, non desiit esse quod erat. Sequitur'. Unus omnino, non confusione substantiae, sed unitate personae. Confusio dicitur permixtio, sicut solent duo liquores immisceri 2, ut neutrum servet integritatem suam. In Christo ergo non sunt permixte substantiae, quia servat utraque cum alterius communione proprietatem suam in singularitate personae. Sequitur 1. Nam sicut anima rationalis et caro unus est homo, ita Deus et homo unus est Christus. Ut in quolibet homine non est una persona anima, et anima caro, sed ex anima et carne unus est homo, ita in Christo non sunt duae personae, sed una divina, quae incarnata est. Nam sicut hominis personam gestat anima, quia utique corpus mortuum non dicitur persona sicut nec lapis aut lignum, ita Christi personam gestat Divinitas, assumptrix humanitatis", propter quod utraque substantia dicitur et creditur unicus et unigenitus Filius Dei. Unde et Verbum propter carnem homo est, et caro propter Verbum Deus est. Sequitur1. Qui passus est pro salute nostra, descendit ad inferos, surrexit a mortuis, ascendit ad caelos, sedet ad dexteram Dei Patris omnipotentis, inde venturus iudicare vivos et mortuos. Passus est, sed in sola assumpta substantia. Gratia enim pro omnibus gustavit mortem, tradens ei proprium corpus, quamvis naturaliter ipse vita sit et resurrectio mortuorum. Descendit ad inferos, ut morte ineffabili potentia proculcata spoliaret infernum, et antiquorum iustorum animas, qui, quamlibet in loco tranquillitatis, ibi tamen detinebantur, ad paradisi amoena reduceret. Tertia die resurrexit 10 a mortuis in eadem carne, qua passus fuerat, ut esset

10

1 Tr. 1532 omits 'Sequitur.'

3 B. M. Addit. 24,902 'Sicut.'

2 B. M. Addit. 24,902 'ita misceri.'

Tr. 1532 and B. M. Addit. 24,902 give the right reading 'alia.'

B. M. Addit. 24,902 'nec.'

B. M. Addit. 24,902 'Divinitatis,' but it has been underscored, and 'humanitatis' written above it by the corrector.

Tr. 1532 and B. M. Addit. 24,902 add 'Dei.

Tr. 1532 hominibus.'

5

primogenitus a' mortuis et primitiae dormientium, et faceret viam humanae naturae ad immortalitatis recursum. Ascendit ad coelos, quia ideo humiliatus est Deus in homine, ut homo exaltaretur in Deo. Sedet vero ad dexteram Patris, id est, regnat in beatitudine superna 2. Sedere enim regnare est. Dextera vero Patris beatitudo est sempiterna. Inde venturus est3 iudicare vivos et mortuos ; quia visionem humanitatis omnibus presentaturus est, ut in iudicio appareat conspicuus in ea forma, qua iudicatus est. Vivos autem et mortuos, qui iudicandi sunt, eos intelligere debemus, quos dies iudicii vivos invenerit, et eos, qui iam ante obierunt. Sequitur. Ad cuius adventum omnes homines resurgere habent cum corporibus suis, et reddituri sunt de factis propriis rationem. Adveniente Domino, resuscitantur mortui cum corporibus suis, ut unusquisque in eo corpore, quo bona vel mala gessit, reddat rationem gestorum suorum, et in eo corpore. per quod operatus est, recipiat retributionem factorum suorum 7. Sequitur. Et, qui bona egerunt, ibunt in vitam aeternam, qui vero mala, in ignem aeternum. Tunc enim iusti non solum in animabus beatificati, sed etiam in corporibus glorificati, possidebunt vitam aeternam, absque ullo metu mortis cum iucunditate9 et gaudio immortalitatis. Tunc etiam hi, qua1o mala egerunt, illo extremo iudicio mittentur in ignem aeternum: qui ignis ideo dicitur aeternus, quia eis aeternos exhibet cruciatus " et nunquam finietur, nec eos cruciare cessabit. Multi egerunt mala, qui 12 non ibunt in ignem aeternum, quia ante mortem suam veram penitudinem de peccatis suis gesserunt; sed hic de illis dicitur, qui mala egerunt, et sine emendatione in malis perseveraverunt. Sequitur. Haec est fides catholica, quam nisi quisque fideliter firmiterque crediderit, salvus esse non poterit. Fideliter credamus, ut in fide non erremus, firmiter 13 credamus ut de creditis non

1 B. M. Addit. 24,902 'ex.'

B. M. Addit. 24,902 omits 'est.'

5 Tr. 1532 adds 'uni Deo.'

8

2 Tr. 1532' sempiterna.'

12

* Tr. 1532 omits 'Sequitur.' B. M. Addit. 24,902 'retribuat.'

7 From 'et in' to 'suorum' is omitted from the text of Tr. 1532, but is

inserted in the margin.

8 Tr. 1532 for 'enim' reads 'vero.'

10 Tr. 1532 and B. M. Addit. 24,902 'qui.'

11 Tr. 1532 'eos cruciet eterno cruciatu.'

B. M. Addit. 24,902 'iocundidate.'

12 Tr. 1532 adds 'et.'

13 Tr. 1532 and B. M. Addit. 24,902 for 'firmiter' read 'fideliter.'

dubitemus, si ad aeternam salutem volumus pervenire, ubi cum angelis Deum laudantes de illius laude vivamus, de illius laude et nos gloriamur. Amen'.

J.

Commentary on the Athanasian Creed in MS. 1012, Latin, Bibliothèque Nationale, Paris. It commences on f. 59 and ends on f. 66.

5

INCIPIT Fides chatolica cum exposicione Quicunque vult salvus esse, ante omnia opus est ut teneat chatolicam fidem. Chatolica dicitur universalis: et quid universalis, nisi quod universa ecclesia debet tenere. Fides dicitur ab eo quod fies in dies3. Quam nisi quisque integram inviolatamque servaverit. Id est, unus quisque singulis per se. Integram inviolatamque servaverit, hoc est, incorruptam : quod nihil inde minuas, nihil addas. Absque dubio, hoc est, sine dubio in aeternam peribit. Fides autem chatolica haec est aequalis, ut unum Deum in trinitate et trinitatem in unitate veneremur. Quid est hoc nisi ut unum Deum credamus in tres personas, Patrem et Filium et Spiritum Sanctum ? Pro quid dicitur persona? Qui per se sonat. Quando dicis Patrem,

1 B. M. Addit. 24,902 adds 'Explicit Expositio.'

6

This note upon 'chatolica' appears also in the Commentary attributed to Fortunatus and in that of Bruno.

3 Fides is derived from fieri by St. Augustine also, Sen. lxxxii. 22: 'Ipsa fides in Latino sermone dicitur appellata, quia fit quod dicitur.' Similarly in Sermon No. 264 in the Appendix to his works, attributed by the Benedictine editors on the authority of several manuscripts and by Baluze to Caesarius of Arles: Fides a fit, id est ab eo quod fiat, nomen accepit.'

H. appears to have been written just before 'Id' and afterwards erased. Clearly the scribe at first intended to write 'Hoc.'

5 So the MS.

So the MS. 'Perditionem' may be omitted.

'The accusative where we should have expected the ablative. So we have afterwards: 'in carnem animam rationabilem abuisse,' 'in eam carnem, que prius fuerat, resurrexit,' and 'tres personas in unitatem,' and repeatedly 'pro quid.' There are several instances of the same peculiarity, as I have noticed, in the first Commentary on the Athanasian Creed in Troyes, 804.

Probably for 'quia.' The last letter of a word is frequently omitted in this MS.

2

personam dicis: quando dicis Filium, personam dicis: quando dicis Spiritum Sanctum, personam dicis, quia unus quisque per se sonat. Et istas tres personas in unitatem veneremur, hoc est, adoremus. Sequitur. Neque confundentes personas. Qui dicit, ipse est Pater, ipse Filius, ipse et Spiritus Sanctus, confundat1 personas, qui de tres unam facit. Alia est enim persona Patris, alia Filii, alia et Spiritus Sancti. Quia superius dixi, et Pater per se, et Filius per se, et Spiritus Sanctus per se, secundum personas dico. Sed Patris et Filii et Spiritus Sancti una est divinitas, aequalis gloria, quo-aeterna maiestas. Nullus maior, nullus minor, sed tote tres persone quo-aeterne sibi sunt et quoaequales. Qualis Pater, talis Filius, talis et Spiritus Sanctus. Id est, secundum divinitatem aequales sibi sunt. Increatus Pater, increatus Filius, increatus et Spiritus Sanctus. Dicuntur increati, quia nunquam fuerunt creati, quia nec initium habent nec finem. Sed tamen angeli creati sunt, et ominis anima creatura est, et homo creatura est, et omnem rem quamcunque vides, creatura est, et tamen abent inicium, sed non abent finem. Inmensus Pater, inmensus Filius, inmensus Spiritus Sanctus. Quid hoc? Inmensus dicitur, quia nulla illum potest mensura 5, quia de ipso scriptum est: Ego celum et terram implebo; et alibi: Celum palmum mitigens et tram pugillo concludens 1o; et rursum

7

1 So the MS.

2

8

4

3

10

Obviously 'personas' is understood. We have afterwards' de tres personas unam faciamus' and 'una de istas tres personas.'

3 It will be observed that h is frequently omitted in this MS. at the commencement of a word. This is particularly the case with habere.

For 'habent.'

So the MS. The British Museum MS. Reg. 2. B. v., which reproduces several of these notes, has-Quia ipsum nullus mensurare potest.'

• The quotation is evidently from Jer. xxiii. 24 in the old Latin or Italic version: Nonne caelum et terram ego impleo,' in the Vulgate 'Numquid non caelum et terram ego impleo?'-Sabatier, Bibliorum Sacrorum Latinaè versiones, &c., tom. ii. p. 686, edit. Paris, 1751. Impleo is generally found in quotations of this text by the Fathers: implebo seems to be unexampled. 7 So the MS.

So the MS. Metiens was probably the original reading. These corruptions and errors show plainly that this is not the autograph copy of the Commentary, and that the scribe was copying from an earlier MS.

For terram, the mark of contraction being omitted.

10 Isaiah xl. 12 is doubtless quoted. This text in the old Italic is 'Quis mensus est manu aquam et caelum palmo et omnem terram pugillo?' in the