consuetudinem patrie, Turonis antiquitus approbatam et notorie usitatam, nos qui collegium facimus, nec alii quicumque collegiati Turonenses similiter, non tenebamur, neque tenentur, in foro predicti prepositi quomodolibet respondere, sed tantummodo in assisiis ordinariis, dumtaxat sui senescalli etc.

Tandem, super hec interveniente peritorum et proborum consilio et tractatu, obtentaque prius a domino nostro rege pacifiendi et concordiandi (sic) super predictis licentia absque solutione emende, fuit inter dictum reverendum patrem et nos taliter eoncordatum : quod nos, successoresque nostri, de cetero non tenebimur, neque tenemur, in area Berthe vel alibi, coram dicto preposito nec futuris, nec in placitis eorumdem, quomodolibet respondere, sed solummodo in assisiis ordinariis sui senescalli, prout hujusmodi patrie Turonensis consuetudo dictaverit nos facturos; et quod non est verissimile, nec rationi consonum, nos velle tam presumptuosam assumere audaciam contra tam reverendum patrem et dominum, vel ejus officiarios, talia inconvenientia committendi, dictus reverendus pro bono pacis voluit et concessit, vult et concedit, ut super illo facto, nobis in predicta area Berthe opposito, sibi et senescallis suis presenti et futuris perpetuum silentium imponatur, absque molestia nobis et successoribus nostris, occasione predicta, a quibuscumque inferenda.

Preterea idem reverendus, sue saluti providens, sacrosanctam ecclesiam suis capiens temporibus augmentari, voluit et concessit, vult etc., quod nos et successores nostri, ex nunc in perpetuum, teneamus et hereditarie possideamus pacifice et quiete omnes domos se tenentes ecclesie nostre, ex una parte usque ad quadrivium vici Cellarie, et a dicto quadrivio usque ad cimiterium nostrum, continuando se ex omni sui parte alia domui nostre et aliis (1) que olim, ut dicitur, fuerunt Johannis

(1) Bét. ex aliis et un t au-dessus de l'x.

de Sancto Quintino, et alia domui que olim fuit deffuncti Arnaldi de Masqueria se tenenti ex una parte domui nostre, et ex alia porte manerii domini de Monte Basonis, et a dicta porta usque ad aulam dicti manerii, ex altera continuando se versus domum nostram, cum omni jure proprietatis etc., et absque finantia vel indampnitate dicto reverendo et ejus successoribus provide imposterum facienda; excepto quod pro predictis domibus, plateis, ortis et pertinentiis ad eosdem, et indampnitate ipsorum, nos tenemur et promittimus, annis singulis, in festo Pasche, solvere eidem reverendo et suis successoribus viginti solidos annui perpetui redditus monete currentis, cum aliis XX solidis quos eidem debemus ab antiquo, annis singulis, in termino Nativitatis Domini; ita tamen quod, quandocumque triginta solidos annui perpetui redditus de dictis quadraginta solidis alibi in suis feodis aut retrofeodis poterimus acquirere bene sitos, predictus reverendus et ejus successores illos tenebuntur recipere in diminutione quadraginta solidorum predictorum; et alios decem solidos annuatim nos tenemur et promittimus eidem reverendo et suis successoribus per manus nostras solvere, quinque usque solidos in quolibet terminorum antedictorum, et domus, platee et orti predicti cum pertinentiis eorumdem nobis et successoribus nostris pacifice, ut dictum est, perpetuo remanebunt, superioritate ejusdem reverendi et successorum ejus salva, et jure cujuslibet alterius alieno.

Dalum tertia die aprilis, anno Domini MCCCLXVI.

LXXXIII

Littera per quam rex mandavit baillivo Turonensi ne impediret dominum archiepiscopum quominus uteretur sua jurisdictione etc. (1).

(9 JUIN 1313)

Philippus, Dei gratia Francorum rex, baillivo Turonensi ceterisque justiciariis regni nostri ad quos presentes littere pervenerint salutem in Domino.

Mandamus vobis et vestrum cuilibet quatenus dilectum et fidelem nostrum archiepiscopum Turonensem et ejus officiales non impediatis, quominus ipsi cognitione sua ecclesiastica et spirituali gladio possint uti contra raptores et invasores ecclesiasticarum rerum et incendiarios ac violatores ecclesiarum, nec (2) impediatis eos, quominus ipsi, per se vel per ministros suos, prout consueverunt ab antiquo, possint capere clericos, monachos et alios religiosos sue spirituali juridictioni subjectos, pro criminibus et excessibus (3) eorumdem, et aliis casibus ad ipsos pertinentibus de consuetudine vel de jure, in civitate et diocesi [Turonensi] ubique, maxime secundum quod hactenus existitit usitatum.

Actum Parisiis, IX die junii, anno Domini MCCC tertio decimo, [regni etc.]

(1) Cette pièce se trouve une seconde fois dans le cartulaire de dom Bétencourt, p. 239, sous le titre : De jurisdictione ecclesie Turonensis non impedienda, entre les pièces publiées plus bas sous les n° CXXXIX et CXL. On a emprunté à ce second texte les variantes et les quelques mots entre crochets.

(2) Violalores earumdem, neo.

(3) Subjectos, pro omnibus excessibus.

a

LXXXIV

De rebus emptis apud Vernotum per bone memorie Vincentium archiepiscopum.

(1257-1270)

1. [Févr. 1265, n. s.]. Memoria quod bone me morie Vincentius, quondam archiepiscopus Turonensis, anno Domini MCCLXIII, mense februarii, acquisivit a Petro de Fraxinis et ejus uxore tria arpenta pratorum sita in parochia de Vernoto, subtus Folleriam, precio XXXII librarum.

2.

Item, ab Aymerico Molendinarii (sic) et quibusdam aliis omnem portionem cujusdam annui redditus, quem habebant in duobus molendinis vocatis de Infernali, sitis in Brenna (1), in parochia de Vernoto.

3.

Item, a Johanne Bernardi et ejus uxore quan

dam aliam portionem redditus predicti.

4.

Item, ab Alesia, relicta Guillelmi Compti, duo arpenta pratorum in Braio juxta prata dicti reverendi, pretio XXV librarum.

5. Item, a Johanne Batet et ejus uxore tria quarteria nemorum apud Glanders.

(1) Bét. in Vienna.

CART. ARCH. TOURS.

15

LXXXV

Item de acquisitis per bone memorie Joannem archie piscopum.

(1271-1285)

1. [1271]. -Item, bone memorie dominus Johannes, archiepiscopus Turonensis, anno Domini MCCLXXI, emit a Martino de Vallibus, precio octo librarum, quandam domum cum rocha sitam ad locum vocatum Preos Mercatoris apud Vernotum.

2.Item, a Petro, preposito de Vernoto, quatuor sextarios avene et tres solidos, quos percipiebat annuatim in domo archiepiscopi de Vernoto.

3. Item, ab eodem Petro tertiam partem omnium mestivarum debitarum ab hominibus territorii de Vernoto, quam participiebat ipse prepositus, el dominus (1), et novem gallinas redditus; predictis mestivis et gallinis redditualibus querendis.

4. Item, ab eodem Petro unum modium frumenti et unum modium siliginis redditus, prelio quinquaginta librarum, quibus postea renunciatum est, ut hic inferius patebit (2).

5. [1283]. Item, a Bartholomeo de Rechance, valleto, pretio XXXI librarum, meditatem cujusdam decime vocate decima de Linerolleis, sita in parochia de Noeario, Turonensis diocesis, anno MCC octuagesimo tertio. 6. Item, a Petro de Quinquempois et ejus fratre, pretio XX librarum, unam peciam terre juxta cheminum per quem itur de Vernoto ad molendinum dictum. Enfernau, et aliam peciam juxta murum virgulti Guillelmi Boderei ; que due pecie continent unum arpentum, vel circa.

(1) Bét. el nomine.
(2) Cf. pièce suivante.