inibi integraliter percipiendi et habendi, licet citra aliquos annos nonnulli firmarii dictorum decani et capituli nobis," forsan et immediato predecessori nostro, de dicta tertia. parte portioneve absque causa rationabili, seu gentibus nostris et dicti predecessoris nostri per nos et eum ad hoc specialiter deputatis, ad plenum satisfacere non curassent, nec dictas gentes permisissent dictam partem seu portionem nostram in dictis locis seu alibi percipere pacifice, seu etiam obtinere, in nostri prejudicium et gravamen; quare nos de premissis non immerito conquerentes petebamus per dictos decanum et capitulum indampnes penitus reddi et restitui super ipsis, ac in futurum dicta tertia parte integra aliqualiter non turbari;

Nobis, decano et capitulo, asserentibus ex adverso, quod archiepiscopi Turonenses, qui pro tempore fuerant, dictam tertiam partem decimarum integram in predictis locis non consueverant percipere et habere; sed id dumtaxat quod per nos, gentes nostras seu firmarios nostros, eisdem archiepiscopis seu per eos deputatis, interdum minus, interdum plus, juxta fertilitatem seu sterilitatem fructuum, prestari gratis consuevit juxta nostrum seu firmariorum nostrorum arbitrium vel persolvi;

Nosque, archiepiscopus, decanus et capitulum antedicti, super his et jure nostrum cujuslibet in premissis, per discretos et venerabiles viros hinc inde electos concorditer et assumptos, inquiri fecissemus diligentius veritatem; qui testes etiam plures hinc inde ministratos et productos recipere et examinare super hoc curaverunt; Tandem cum dictis venerabilibus viris et aliis, tam privatim quam conjunctim, super hoc habita deliberatione pleniori, considerantes insuper quod communitas parit. discordiam, quod non nisi tempore pacis bene colitur pacis Actor, quinymo contentiones, rixas, rencores et odia suscitant et pravis actibus ausum prebent, super ipsis omnibus ad hanc pacis concordiam devenimus, videlicet quod nos, decanus et capitulum antedicti, dieto archiepiscopo et ejus successoribus, qui fuerint pro

tempore, nomine et ratione dictarum decimarum et pro ipsis omnimode partis seu portionis archiepiscopo Turonensi contingentis in eisdem (sic), annis singulis prestabimus et solvemus in futurum, seu prestari et solvi faciemus, in grangiis nostris de Valle Gordonii et de Chesias ex modia bladi, videlicet decem et octo sextaria frumenti, decem et octo sextaria sigilinis, decem et octo sextaria ordei, et decem et octo sextaria advene ad mensuram Sancti Spani, videlicet in grangia de Valle Gordonii duas partes dicti bladi, et tertiam partem in grangia nostra de Chesia ad festum sancti Michaelis, et sex libras monete currentis, videlicet quatuor libras de dicta summa super decimis territorii nostri Sancti Spani et pertinenciis, et XL solidos super decimis et deveris nostris de Chesia ad festum beati Andree apostoli annuatim; nosque archiepiscopus et successores nostri de dietis sex modiis bladi et sex libris monete predicte nobis et ipsis et successoribus annuatim persolvendis, ut superius est expressum, pro dicto jure nos et ipsos successores in dictis decimis contingente, contenti crimus penitus, absque hoc quod ipsarum occasione aliquid imposterum petere valeamus seu eliam reclamare; promittentes hinc inde nos, archiepiscopus, decanus et capitulum antedicti, premissa omnia de cetero fideliter adimplere et inviolabiliter observare; ad hoc etiam nos et dictarum ecclesiarum nostrarum bona efficaciter obligantes.

In quorum omnium et singulorum testimonium, confirmationem et munimem, nos, archiepiscopus prefatus, et nos, decanus et capitulum prefate ecclesie Sancti Martini Turonensis, super premissis omnibus et singulis sufficienter informati, et confitentes compositionem seu concordiam hujusmodi ad nostrarum dictarum ecclesiarum utilitatem cedere et honorem, presentibus litteris sigilla nostra duximus apponenda.

Datum die jovis post festum Nativitatis beate Marie Virginis, anno Domini MCCC vicesimo septimo.

XXXIII

De temporali jurisdictione quam habet dominus archiepiscopus in villa et territorio Sancti Spani. (23 JUIL. 1269)

Universis etc., magister Petrus dictus Monachus, canonicus Turonensis, eternam in Domino salutem.

Cum super questionibus, querelis, controversiis motis et habitis inter reverendum patrem Vincentium, Dei gratia archiepiscopum Turonensem, ex una parte, et venerabiles viros Guidonem decanum, Simonem thesaurarium totumque capitulum ecclesie Beati Martini Turonensis et Petrum cantorem et prepositum Sancti Spani in eadem ecclesia Sancti Martini, ex altera, super questione quarumdem rerum et vendarum, censuum et justiciariorum hominum existentium in villa Sancti Spani et extra, mansionariis in feodis et censivis et rebus dominicalibus predicti reverendi patris archiepiscopi Turonensis, que omnia supradicta ad se pertinere dicebat et se esse et antecessores suos in possessione premissorum fuisse; predictis decano, thesaurario, capitulo et preposito premissa negantibus et ad se premissa pertinere dicentibus, et esse in possessione premissorum; in et super omnibus premissis a partibus supradictis alte et basse extitisset compromissum, veritate super his premissis inquisita, tam a partibus quam etiam testibus super premissis a predictis partibus productis, juratis et examinatis, publicalisque eorum depositionibus, diligenti tractatu cum partibus predictis habito, et deliberatione prehabita, dictum, seu ordinationem, super premissis profero in hunc modum.

Dominium domorum et rerum omnium que tenentur ad

censum in villa Sancti Spani ab archiepiscopo Turonensi, habebit archiepiscopus Turonensis, quicumque pro tempore fuerit, census, vendas, saisinas, dessaisinas omnium rerum predictarum venditarum que tenentur ab ipso in villa Sancti Spani, pro censibus et vendiis non redditis. rerum premissarum, poterit dictus archiepiscopus, quicumque pro tempore fuerit, se vindicare removendo. hostia domorum que tenentur ad censum, vel capiendo. de bonis hominum commorantium in domibus, pro premissis non redditis. Habebit archiepiscopus, quicumque qui protempore fuerit, numblos carnium venditarum et costumas aliarum rerum venditarum in stallo suo et in domibus que tenentur ab ipso ad censum, et earum rerum que vendentur ante domos predictas, vel sub cuvallis vel juxta, usque ad cheminum publicum, in quo chemino nichil habebit vel aliquot capere poterit in premissis. Pro numblis et costumis sibi non redditis poterit se vindicare in locis predictis capiendo de bonis illorum qui premissa non reddiderint in omnem vigeriam altam et bassam; hoc excepto, quod prepositus Sancti Spani, in dicto feodo de Sancto Spano (1), mensuras habebit vini et bladi, et justitiam hominum vigeriariorum et omnem altam justitiam. In rebus predictis que tenentur ad consum a predicto archiepiscopo in villa Sancti Spani, et omnium hominum in rebus predictis habitantium et de cetero commorantium, habebit prepositus Sancti Spani vigeriam altam et bassam et omnem altam justitiam; salvis premissis que remanebunt archiepiscopo, prout superius est expressum. Domus vero deffuncti Roberti Machart, que edificata est juxta capudium ecclesie Sancti Spani in cimiterio, commorantium de cetero in eadem habebit archiepiscopus omnem vigeriam altam et bassam, et omnem altam justitiam omnium habitantium in eadem. In territorio existanti juxta Fontem in feodo archiepiscopi et dominio, prout extenditur et durat extra vil

(1) Bétencourt porte in dicto feodo de Sar.

lam ville (sic) Sancti Spani, et in omnibus hominibus ibidem manentibus et qui pro tempore manebunt et hospitabuntur, et in territorio de Cultura, et in omnibus hominibus manentibus ibidem et qui pro tempore hospitabunt, et in molendino existanti in Cultura, et in hominibus manentibus et habitantibus in dicto molendino habebit archiepiscopus Turonensis, et quicumque pro tempore fuerit, omnem vigeriam altam et bassam; hoc excepto, quod in dictis duobus territoriis de juxta Fontem et de Cultura habebit prepositus Sancti Spani, et quicumque pro tempore fuerit, mensuras bladi et vini et justitiam hominum vigeriariorum, et omnem altam justitiam, et questam seu tailliam a molendinario, prout habere consuevit, et firmam bladi Beatissimi Martini, prout percipit et hactenus percipere consuevit. In cujus rei, etc.

Datum die martis post festum beate Marie Magdalene, anno Domini MCC sexagesimo nono.

XXXIV

Qualiter abbatissa Belli Montis quum recipit munus benedictionis a domino archiepicopo, non facit ei professsionem; et, quod si dominus archiepiscopus non potuerit aut noluerit dictum munus impendere, tunc ipsa et moniales sue, si que fuerint velande, a quocumque episcopo poterunt benedici et velari.

(13 AOUT 1238)

... Ordinamus et volumus abbatissam et monasterium Belli Montis ad ecclesiam Beati Martini Turonensis, perpetuo et pleno jure spectare, ita quod archiepiscopus, archidiaconus, archipresbyter Turonenses (1), aut eorum

(1) Sic: Défense. - Bétencourt porte: archiepiscopus Turonensis, archidiaconus, archipresbyter Turon.