صور الصفحة
PDF
النشر الإلكتروني

búnaði Fríðar dóttur Dofra, að „hon var í rauðum kyrtli, ok allr hlöðum búinn, ok digrt silfrbelti; hon hafði slegit hár, sem meyja siðr er, var þat mikit ok fagrt; hon hafði fagra hönd, ok mörg gull á.“ Þessi grein er býsna íburðarmikil, og ólík því, sem títt er í sögum, og með því Kjalnesingasaga er miðr áreiðanleg í ymsum greinum, þá þori eg ekki að taka hana eina gilda í þessu efni. Þessir kyrtlar fellu mjög liðlega um líkamann, og mynduðu fagrar fellingar, sem konur löguðu um leið og þær spenntu um sig beltið. Þetta snið var vanalegt bæði á kyrtlum karla og kvenna; var því beltið nauðsynlegr hluti búníngsins, og þessvegna mjög vandað; var beltið álitið ekki einúngis aðalskrautið á kyrtlinum, heldr og á öllum búnínginum.

Á kyrtlum kvenna var höfuðsmáttin svo mikil, að meir en allr hálsinn var ber, og stundum efri hluti brjóstanna. Þetta má sjá af Laxdælu 35. kap. greinilega, af viðtali þeirra Þórðar Íngunnarsonar og Guðrúnar Ósvífrsdóttur. Þar segir svo: „Einn dag spurði þórðr Íngunnarson Guðrúnu, hvat konu varðaði, ef hon væri í brókum jafnan, svá sem karlar ?“ „Slíkt víti á konum at skapa fyrir þat á sitt hóf, sem karlmanni, ef hann hefir höfuðsmátt [svá] mikla, at sjái geirvörtur hans berar, brautgangs sök hvárttveggja." að það var konum jafntítt að hafa sem körlum að ganga í brókum. konur vildu skilja við menn sína, þeir of ragir eða lítilmótlegir, var það siðr, að þær gjörðu þeim kyrtil með eins mikilli höfuðsmátt og títt var á kvennkyrtlum, og hèt það brautgangs höfuðsmátt; átti þetta að vera þeim til smánar, og sýna, að þeir væri konur en ekki karlar (Laxdæla 34. kap.).

Af þessu má sjá, mikla höfuðsmátt, því var það, að þegar sökum þess þeim þóttu

Karlmenn í fornöld gengu ætíð með allan hálsinn beran, ef ekki var mjög kalt, og af því má sjá, að konur hafa haft höfuðsmáttina svo mikla, að meira hefir verið bert en hálsinn einn, því annars hefði ekki verið gjörðr svo mikill munr á því.

þetta má líka sjá af Rígsmálum

16. v., þegar Rígr kom inn í herbergi, þar sem húsfreyja var að verki, þá lýsir hann búníngi hennar; þar segir svo:

brún bjartari,
brjóst ljósara,

háls hvítari

hreinni mjöllu.

Þetta mundi hann varla hafa talað um, ef hún hefði ekki verið þannig búin, að bæði brjóst og háls var bert. í Rígsmálum 16. v. er sagt, að Amma hafði dúk á hálsi, en þar er án efa litið til, að höfuðdúkrinn hafi verið sveipaðr um hálsinn (en ekki hálsdúkr, því hann var ekki til). Stundum hefir upphlutrinn á kyrtlunum verið úr öðru en niðrhlutinn, sjá Laxdælu 55. kap. þar segir svo:,,Guðrún var í námkyrtli, og við vefjar upphlutr þröngr." í Rígsmálum er talað um smokk og dverga á öxlum, þar segir svo:

sveigr var á höfði,
smokkr var á bríngu,
dúkr var á hálsi,
dvergar á öxlum.

Smokkr þessi hefir án efa verið nærupphlutr, en dvergarnir, sem hún hafði á öxlunum, munu hafa verið hafðir líkt og hlýrar, til að halda smokknum uppi; dvergar eru enn í dag kallaðar stuttar stoðir, sem standa á bitum

[ocr errors]

uppi, til að halda upp máttarröptunum, og munu því hèr vera kallaðir dvergar, að þeir hafa haldið upp upphlutnum, og ætla eg, að það hafi verið dálkmyndaðar spennur; hafa dvergar þessir meðfram verið til skrauts á smokknum, líkt og hnappar þeir, sem héldu saman kyrtlinum á öxlunum á konum Grikkja og Rómverja. Stundum hafa kyrtlarnir verið með löngum ermum, stundum með hálf-ermum. Skírnismál sýna, að konur hafa gengið með bera armleggi, því þar segir, að þegar Gerðr gekk frá skála til skemmu, lypti hún upp armleggjunum, sem vóru svo hvítir, að það lýsti af þeim um lopt og lög, og sýnir þetta, að þeir hafa verið berir. Í Rígsmálum er talað um sólbrenda arma, en það gátu þeir ekki orðið nema berir hefði verið. Í Ægisdrekku er talað um ,,ítrþvegna arma", og bendir þetta til hins sama. Hvort konur á Íslandi hafi gengið með bera arma vita menn ógjörla, því Íslendínga sögur geta ekki um það, en líklegt er, að þær hafi stundum gjört það, því þegar þær gátu gengið með beran háls, þá gátu þær miklu fremr gengið með bera armleggi. Ermarnar munu hafa verið ýmist víðar eða þröngar fram; víðu ermarnar munu hafa verið stuttar, og náð fram á olnboga, eða nokkru lengra; framundan þeim sáust stundum aðrar þrengri ermar, og þannig á að skilja, þegar í lögunum er talað um tvennar ermar. Á Rúðuborgar tjaldinu og öðrum gömlum myndum sèst allt þetta. Kyrtlarnir hafa verið ýmislega síðir; í sögunum er talað um síða kvennkyrtla (dragkyrtla), t. d. í. Gísla sögu Súrssonar.

Hversu gamlir að ermahnapparnir sè, veit eg ekki; þeir sjást á myndum frá 14. öld, og eldri held eg þá ekki vera.

Í sögum er opt talað um serk, bæði á körlum og

konum, og er opt sagt að þeir hafi verið úr silki (Hákonarssaga Hákonarsonar 207. kap.), eða ofnir með silfri. þannig segir Ragnar loðbrók um serk þann hinn dýra, er hann gaf Áslaugu:

Viltu þenna þiggja,

er þóra hjörtr átti,
serk við silfr of merktan,

sama allvel þèr klæði.
Fóru hendr hvítar

hennar um þessar gjörvar,
sú var buðlúngi bragna

blíðum þekk til dauða.

Af þessu má sjá, að í serkinn hafa verið saumaðar rósir úr silfri, því mörk er sama og skraut eða rósir. Þannig segir um Guðrúnu Ósvífrsdóttur (Laxd. k. 55.) að hún hafði knýtt um sig blæju,,ok vóru í mörk blá, ok tröf fyrir enda", og hefir þetta verið blæja með kögri fyrir endann (trefill) og bláar rósir í. Mörk heita og í sverði, þegar greypt er gulli í brandinn, og heitir það öðru nafni gullrekið. Af vísu Ragnars má og sjá það, að þóra hefir

Serkirnir munu ætíð

sjálf saumað þessi mörk í serkinn. hafa verið ermalausir eða með hálfermum. í ÖrvarOdds sögu er skyrta Odds kölluð serkr; svo er og nefndr brynserkr, og brynjan sjálf er kölluð hrynserkr, og á allar lundir kennd við serk, en brynjan hafði optast hálfermar, en upp að olnbogum náði brynstúkan. Sýnir þetta allt, að serkrinn hefir verið voðfeldr lettihjúpr (úr silki), er konur og karlar báru opt yztan klæða. Rígsmálum v. 26 er og talað um, að Móðir hafði

síðar slæður,

serk bláfán.

en,,bláfáinn“ er sama sem blálitaðr eða fagrblár, en slæður (af að slæðast) ætla eg muni hafa verið nokkurskonar kyrtill skósíðr, úr dýru klæði eða silki, er konur báru. Serkr er og opt kallaðr nærfat, bæði á körlum og konum.

Í fornöld hafa konur haft lága skó, líka þeim er þær bera enn í dag, því uppháfir skór munu hafa þótt stirðir á konum, en lágir skór fagrari og lèttlegri (Sverris saga 149. kap.). þó eru nefndir í sögum bótar (Njálss. 124. kap.), og geta menn af réttarbótum Magnúss konúngs Hákonarsonar sèð, að bótar optast hafa verið einskonar kvennskór, mjög dýrir og skrautlegir, og líklega uppháfir. Í Rannveigarleiðslu í sögu Guðmundar biskups, 28. kap., er talað um skrúðsokka og svarta skúa, og þótti það skart mikið. Um seiðkonuna segir, að „hon hafði á fótum kálfskinnsskúa loðna, ok í þvengi langa, ok á tinknappar miklir á endanum." Að konur í fornöld höfðu fríðan fót, má sjá af orðum Kormaks um Steingerði:

þeir munu fætr at fári

fallgerðar mér verða,

og enn segir hann um Steingerði:

En til ökla svanna

ítrvaxins gat ek líta.

Eins og áðr er um getið var beltið aðalskrautið á kvennbúningnum. Hinar ríku konur höfðu þau úr eintómum silfrstokkum, með kringlóttum eða tygulmynduðum skildi að framan; þar ofan undan hèkk endinn á beltinu, eða nokkuð langr sproti úr silfri, með laufi á endanum, sem sjá má af myndum. Ætti húsfreyja beltið, þá hèngu lyklarnir á endanum, því í fornöld vóru lyklarnir einkenni húsfreyju, sem sjá má af Hamarsheimt, að lyklar hèngu við belti Freyju. Innan til á beltisskildinum var krókr,

« السابقةمتابعة »