صور الصفحة
PDF
النشر الإلكتروني

Ósvífrsdóttir hafði sveig mikinn á höfði. Konur eru og í kveðskap kendar við sveig: „sveigar sága,“ „sveigar gátt," og þvíumlíkt, og sýnir það, að sveigr hefir verið almennt tíðkaðr. það hefir verið siðr að falda hátt, þegar konur vildu skarta; sem sjá má af vísu Leiknis berserks (í Eyrbyggju 28. kap.) er hann kvað við Ásdísi Styrsdóttur, þegar hún gekk hjá þeim bræðrum mjög skrautbúin :

Sólgrund Siggjar linda

sjaldan hefir of faldit
jafnhátt, öglis stéttar
ells nú er skart á þellu;
hoddgrund! hvat býr undir
hlín! oflæti þínu

hýrmælt hóti fleira

hvítíngs en vèr lítum?

eða sem segir í Rígsmálum 26. v.: keisti fald", það er sama sem háfaldaði.

Það var siðr í fornöld og fram að sextándu öld, аб hver mær gekk laushár og brugðið bandi um enni; band þetta var ýmislega útofið, og stundum gullhríngr; þenna búnað hafði Fulla, eskimey Friggjar, sem var mær, og gekk því laushár, sem segir í Gylfaginning. Í Kjalnesínga sögu 13. kap. segir um Fríði dóttur Dofra jötuns, að, „hon hafði slegit hár, sem meyja siðr er“. Í Orkneyínga sögu 80. k. segir svo um Ermingerði jarlsdóttur, þá er hún gekk í höllina fyrir Rögnvald jarl, að hún hafði „laust hárit, sem meyjum var títt, ok lagt gullhlað at enni sèr". Þó þetta nú væri á Frakklandi, þá sannar það mikið, þar því ber saman við Norðrlanda sögur, og á Frakklandi var að mörgu leyti sami búníngr um þær mundir, sem á Norðrlöndum. þegar meyjar vóru orðnar

gjafvaxta, fóru þær að bera fald, en sama daginn og þær giptust var það siðr, að þær skyldi hylja andlitið með brúðarlíni, sem segir í Hamarsheimt 13. v., þá er Freyja skyldi fara í Jötunheim og giptast þrym jötni: Bittu þik, Freyja, brúðarlíni.

Enn fremr segir í Rígsmálum 37. v., þá er Erna skyldi giptast Jarli:

Báðu hennar

ok heim óku,

giptu Jarli,

gekk hon und líni.

Af þessu má sjá, að það hefir verið brúðarbúníngr, og að konur hafa ekki borið brúðarlín fyr en sama daginn og þær giptust. Lín þetta, er konur báru fyrir andliti, er kallaðr höfuð dúkr, en brúðarlín er kallað lín það, er brúðir eða nýgiptar konur báru, en að laginu til er brúðarlín og höfuðdúkr eitt og hið sama; þó má vera, að brúðarlínið hafi verið glæsilegra. Höfuðdúkrinn hefir opt verið mjög skrautlegr, og var hann faldsins höfuðprýði. Í Snorra Eddu (bls. 232) eru í klæða heitum talin tólf heiti á höfuðdúkinum, og sýnir það, hversu fagr og merkilegr hann hefir þótt.1 Í kveðskap eru konur opt kenndar við höfuðdúkinn; þannig kallar Kormakr Steingerði: „hlín skrautlegrar línu", en lína er eitt af heitum höfuðdúksins." Í Gísla sögu Súrssonar er getið um höfuðdúk, er var 20

1þessi 12 heiti eru: „lína, skeptíngr, motr, meðja, vimpill, ífíngr, loðdúkr, stafn, sveipr, ísúngr, skúfr, vísl“.

Það er af ógáti, að í klæða heitum stendr sserkr aptan við orðið „lína“, en veipa er að réttu lagi síðasta orðið í serksheitunum, sem standa næst á undan höfuðdúksheitunum.

álna langr, og ofið í glit af gulli í þrem stöðum. Þetta ætla eg því hafi verið efni í þrjá höfuðdúka, og mætti geta þess til, að Vesteinn hafi ætlað að gefa þeim Auði, Þórdísi og Ásgerði, sinn höfuðdúkinn hverri. Það ætla eg víst, að trefjur eða kögr hafi verið á jaðrinum á höfuðdúknum; virðist mèr, sem það megi ráða af því, að höfuðdúkrinn er kallaðr loðdúkr og skúfr, enda benda og fornar myndir til þess. Í Orkneyingasögu 80. kap. er talað um vel skúfuð víf, og það ætla eg muni lúta til höfuðdúksins, sem kallaðr er skúfr. Stundum heitir það að falda sítt, þegar faldað er með höfuðdúki, því í Jómsvíkínga sögu 36. k. segir svo: „þat er nú frá sagt enn fyrsta aptan, er menn sitja at brullaupi, at brúðirnar falda sítt, svá at úgerla má sjá þeirra yfirlit; en um morgininn eptir, þá ero þær vel kátar, ok skupla þá ekki, ok nú hyggr Sveinn konúngr vandliga at yfirlitum þeirra systra, því hann hafði hváriga fyrr sèna en at því boði“. Á þessu má sjá, að andlitið á brúðunum hefir verið að mestu leyti hulið, og hefir þetta verið vanalegt, því hefði það ekki verið, þá hefði Svein konúng getað grunað, að þetta væri gjört til að svíkja hann, sem og líka var. Hèr lítr út, sem orðið að skupla hafi sömu merkingu og að falda með höfuðdúki. Það er og þessu til styrkíngar, að í klæðaheitum í Snorra Eddu (bls. 232) er höfuðdúkrinn kallaður skypill, og af því orði mun það vera dregið, að það er kallað að skupla, þá er faldað er með höfuðdúki; mundu og konur varla hafa gengið faldlausar morguninn eptir brullaupið, þegar höfðíngjar vóru við staddir. Njála sýnir og ljóslega í 130. k., þegar Helgi Njálsson gekk ásamt konunum út úr brennunni, að húsfreyjur hafa gengið með höfuðdúk fyrir andliti, því ekki hefði verið hugsandi til fyrir hann, að ganga út með bert

andlit, og hefir það án efa verið alvenja, að konur gengi með hulið andlit, því hefði það verið óvanalegt, þá hefði Flosi mátt halda að svik byggi undir, en sagan getr ekki um að Helgi væri grunaðr af því hann bar höfuðdúk, heldr af hinu, að hann var svo hár og mikill um herðar. þar er líka tekið fram, að þær földuðu honum með höfuðdúki, til þess að andlitið og skeggið skyldi vera hulið. Sama má ráða af sögu þiðriks af Bern, 251. k., þegar Apollonius jarl nam burt júngfrú Herborgu, þá tók hann yfir sig kvennskikkju, og sveipaði höfuðdúk um höfuð sèr, til þess að menn hèldi hann vera konu, sem og líka konurnar hèldu, og sýnir þetta að höfuðdúkrinn hefir hulið andlitið, og að það hefir verið vanalegt jafnvel á förukonum, sem sá kapítuli vottar. Í sömu sögu 236. k. segir svo, þegar Hildr, dóttir Artus konúngs, gekk til kirkju, að „um hennar höfut er sveipat silkidúkum, svá at engi fær sèt hennar yfirlit"; allt þetta sannar nægilega, að andlitið hefir verið hulið. Sama má sjá á Vatnsdælu 45. kap., þegar þórhildr Eyvindardóttir faldaði Galta syni sínum, og forðaði honum svo. Hamarsheimt sýnir og ljóslega, að andlitið á brúðunum hefir hulið verið, því þegar Æsir klæddu þór í klæðnað Freyju, til þess að þrymr jötunn skyldi halda að þar væri Freyja sjálf, segir svo:

Bundu þeir þór þá

brúðarlíni

ok enu mikla

meni brísínga,

lètu und hánum

hrynja lykla,

ok kvennváðir

um knè falla,

en á brjósti

breiða steina,

ok hagliga

um höfuð typðu.

Hér má sjá að þór hafði allan búnað Freyju, og brúðarlín eða höfuðdúk, og á kvæðinu má sjá, að andlitið á þór hefir hulið verið, því þegar þrymr jötunn vildi kyssa þór, sem hann hugði að væri Freyja, þá segir svo:

Laut und línu,

lysti at kyssa.

Þetta varð og að vera, því þór var bæði síðskeggjaðr og hvasseygr.

Í Víglundar sögu er talað um að Ketilríðr hafi haft himnu fyrir andliti; en þó Víglundar saga kunni að vera nokkuð úng, þá sýnir hún samt, að konur á þeim tímum, er sagan er rituð, eðr fyr, hafa borið himnu fyrir andliti; en hvergi í sögum hefi eg séð að ógiptar konur hafi borið höfuðdúk.

Í Heiðarvíga sögu 26. kap. er talað um að falda bláu, sem líklega hefir þar sömu merking og að falda svörtu, því svart og blátt hefir opt sömu merking í sögum og vísum1. þar er talað um, þegar þorbjörn Brúnason var orðinn feigr, að honum sýndist allr matrinn, sem húsfreyja lagði fyrir hann, blóðugr; þá varð hann æfr við, og sagði, að hún vildi sig feigan, og að hún mundi ekki falda bláu eptir sig dauðan, og þá kvað hann:

Eigi man sú er eigum
auðrær at mik dauðan,

1) þannig er hrafninn kallaðr „bláfjallaðr“, og „hrafnbláir“ eru þeir Sörli og Hamðir kallaðir.

« السابقةمتابعة »