صور الصفحة
PDF
النشر الإلكتروني

þess, að hún á að vera skynsamleg, og sérhver á að leitast við að finna skynsamlega merkingu hennar. Oss finnst því auðsætt, að hin eina skynsamlega þýðíng stjórnlaga vorra şè sú, að konúngr eigi að fara eptir ráðum alþíngis, og hvergi breyta frá þeim í löggjöf Íslands, en einúngis getr hann neitað að gjöra uppástúngur þess að lögum, þá hann er eigi fullkomlega sannfærðr um einráðan vilja þjóðarinnar, eðr fær eigi sèð, hvort alþíngi sè alvarlega um það gefið, að fá uppástúngum sínum framgengt.

Vèr álítum það nú skyldu alþíngis við sjálft sig, við þjóðina og við konúng, að það skili þessa köllun sína, því þessi skilningur hlýtr að hafa hinar heillaríkustu afleiðíngar fyrir land og lýð, fyrir alda og óborna. Þessi köllun leggr því þá skyldu á herðar, að hugsa ráð sín vel og vandlega, að sýna, að því sè alhugamál með uppástúngur sínar, og þá er konúngr neitar að samþykkja tillögur þess, skjóta þá máli sínu til þjóðarinnar, til þess að fá vilja hennar um málið, skýra síðan málið og styðja það með enn sterkari röksemdum og skýrteinum, til þess að konúngr geti gengið úr skugga um, að þetta sè eindreginn vili Íslendínga, og það verði eigi borið fyrir, að málið sé ekki brýnt. Alþíng á og má vera sannfært um, að konúngr er ekki sá þverhöfði, að hann láti eigi sannfærast, sè málið að eins stutt með nægum ástæðum, með fullkomnum þjóðarvilja, og samhuga atkvæði alþíngis; það er undir því komið, að alþíng trúi á sannleikann og treysti góðu málefni, láti því ekki hugfallast, heldr haldi áfram í bæninni, því það er jafnan lofsvert að vera óþreytanlegr í hinu góða; því fer svo fjarri, að það sé nokkur ósvinna að berjast fyrir gott málefni, að það er hin dýrmætasta og hin helgasta skylda hvers manns, að heyja stríð fyrir það með þreklyndi og

[ocr errors]

þolinmæði. Eðr hvernig getr menn furðað á því, að konúngr skuli eigi hlaupa upp til handa og fóta og játa þegar öllu því, er alþíng vill, þar sem menn þó vita, аб „fellr ei trè við fyrsta högg", og það skal vel vanda, er lengi á að standa"? Eða eru menn hræddir um, аб konúngr vili eigi landsmönnum vel, og það sè af óvild hans til almenníngsheillar, að hann neitar á stundum um samþykki sitt eðr dregr úrskurðinn? Nei, vèr skulum ekki gjöra löndum vorum slíkar gersakir að raunarlausu; en hví vefst þeim þá túnga um tönn, er þeir eiga að. ítreka bænir sínar, eins og manni þeim, er hefir vonda samvizku? Sé þingmenn að eins sannfærðir um, að þeir hafi á réttu máli að standa, og að konúngr muni fara og hljóti að fara að ráðum þeirra, þá hann er orðinn sannfærðr um góðan málstað þeirra, og sèr, að þeim og þjóðinni er alvarlega um það gefið, þá munu afdrif málanna verða þjóðholl og affarasæl.

Annað atriði leiðir og af þessum skilníngi á köllun alþíngis, og það er, að alþíng ætti í hvert skipti undir eins og það er sett, að setja nefnd manna til að athuga þau lagaboð, er út hafa komið síðan alþíng var síðast, og skal þá nefndin grandgæfilega athuga, hvort í nokkru hafi verið vikið frá frumvarpi alþíngis, og finni hún breytingar á gjörðar, þá skal hún athuga það tvennt, hvort breytíngin sè ný, eðr sè hún tekin úr frumvarpinu, sem lagt var áðr fram á þínginu. Sè nú nýjar breytingar, orð eðr greinir, í lagaboðinu, sem aldrei hafa komið til umræðu á þínginu, þá eru það ólög ein, en ekki lög, og ætti alþíngi að bera sig upp un það, að brotinn sè rèttr á sèr; en sè í lagaboðinu breytt frá þíngsfrumvarpinu, en farið eptir hinu konúnglega frumvarpi, þá er og skylt, að þíngið kvarti yfir slíkri aðferð, og beiðist, að málið verði aptr lagt fram á þínginu, eðr

[ocr errors]
[ocr errors]

að slík nauðúngarlög verði aftekin með nýju lagaboði. Þetta álítum vèr sè brýn skylda þíngsins, og þurfi því að gera, ef réttindum þess skal eigi traðkað.

Á alþíngi hefir stundum orðið ágreiníngr um réttindi þíngsins, sem og náttúrlegt er; sýna umræðurnar bæði hvað sumir þora að bjóða sèr og þínginu, og að þíngmenn margir eru ekki svo sterkir á svellinu, sem óskanda væri. Það hefir verið borið á borð fyrir alþingismenn, að alþíng hefði eigi annað en bænarrètt, þar sem hitt er þó degi ljósara, að þíngmenn hafa fullkominn frumvarpsrètt (sjá tilsk. 28. maí 1831, 5. gr. og alþíngistilsk. 59. gr. sbr. 62. og 69. gr.). það væri og heldr enginn hægðarleikr að hugsa sèr, hvernig þíng það ætti að ræða mál, er fyrir það er lagt, ef það mætti ekki annað en biðja. það hefir og verið sagt, að alþíng mætti ekki ræða nein landstjórnarmál, þar sem þó hitt er alkunnugt, að konúngleg frumvörp og álitsmál um landstjórnarmál hafa verið lögð fram á þínginu, t. a. m. 1849: frumvarp til opins brèfs um, hve nær manntalsþíng skuli halda í Norðrmúlasýslu, og konúnglegt álitsmál um að sameina Borgarfjarðar og Mýra sýslu, og annað um sameiníngu Norðrog Suðrþíngeyjar sýslu, 1853: konúnglegt frumvarp til opins brèfs um fjölgun þíngstaða í Árnessýslu, og 1855: frumvarp til tilskipunar um sveitastjórn, og annað frumvarp til opins brèfs um byggingarnefnd á Akreyri. Af hálfu þíngmanna hafa og margar uppástungur komið fram, er lúta að landstjórnarmálum; enda leiðir það og af frumvarpsrétti þíngmanna, sem er svo rúmr, að þeir geta jafnvel tekið að sér mál einstakra manna (s. 77. gr.), að það getr ekki verið neitt efamál, að landstjórnarmál bera undir þíngið. Það er því skylda þíngsins í þessari grein, að láta ekki íslenzka embættismenn nè stjórnina fara í

kríngum sig með ráðstafanir" og lagaboð, er snerta mannréttindi og eignarrétt manna, er hún að skyldu á fram að leggja. „Tíðindi um stjórnarmálefni Íslands“ sýna bezt, hvílíkr ruglíngr er á öllu þessu, og er varla að búast við að því verði kippt í lag, fyrr en alþíng kannast við þá skyldu sína, að vaka einnig yfir réttindum sínum og þjóðarinnar í þessari grein. Alþíngi er skylt að setja nefnd til að rannsaka, hvort gengið hafi verið fram hjá þínginu, og ef því finnst að svo hafi verið gjört, er það skylda þess að lýsa yfir því, að brotin sè rèttr á þínginu, en úrskurðir danskra ráðgjafa sè eintóm lögleysa.

Á síðasta alþíngi varð rætt um það mál, hvernig rètt væri að leggja fram bænarskrár. Það er margt athugavert í þessu máli, og fleira, að ætlun minni, en menn grunar. Fyrst er það, að „bendíngin“ til þíngmanna kom fyrir munn konúngsfulltrúa frá innanríkisstjórninni, og var því eigi „konúngleg“ í neinum skilníngi. Vèr leyfum oss nú að álíta, að innanríkisstjórnin, eðr hver danskr ráðgjafi sem er, hafi uppá sitt eindæmi, enga heimild til að þýða lög nè gefa lög á Íslandi, því það er konúngr einn með ráði alþíngis, er hefir löggjafarvald yfir oss; fyrir því hefði þíngmenn átt þegar í stað að vita, hvort bendíngin" væri komin til þíngsins að konúngs boði, eðr innanríkisstjórnin hefði komið þessari flugu í munn konúngsfulltrúa, en eigi gleypa við henni, eins og einn hinna mest heiðruðu þíngmanna gjörði, og láta hana síðan upp koma aptr sem uppástúngu". En frá hverjum átti þá slík uppástúnga að geta löglega komið! á danskr ráðgjafi nokkurn uppástúngurètt á alþíngi? Vèr höldum ekki, og vèr ætlum, að konúngsfulltrúi hafi heldr engan, mun því sannast hèr hið fornkveðna: „falluntur jure periti“, eðr: „skýzt þótt skýrir sé". Vèr skyldum eigi taka

svo mikið til þessa, ef hèr væri eigi um réttindi þíngsins og þjóðarinnar að tefla, ef þessi hin hála „bendíng" því uppástúnga var það ekki -- hefði eigi verið ólöglega undir komin, ólöglega fram haldið og ólöglega enduð, því hún var hvorki rædd nè til lykta leidd, og ef hún hefði eigi miðað til að taka fram fyrir hendr á þínginu og til að ónýta bænarrètt alþýðu, sem henni er skýrlega áskilinn í 59. gr. alþíngistilskipunarinnar, því þar segir, að menn í hverju kjördæmi geti heimtað það af fulltrúanum, að hann beri fram bænarskrár þeirra og umkvartanir á alþíngi, er þeir vilja þangað snúa, hvort sem hann er þeim samþykkr í málinu eðr ekki. Þessi grein er harla merkileg, því hún gefr landsmönnum þann rètt, er þeir eiga að hafa, og sem er undirstaðan undir þjóðhollustu alþíngis: að öll tilmæli þjóðarinnar geti komið þínginu til eyrna og til umræðu á þínginu. Vèr leggjum því þínginu á hjarta, að geyma vel þessa rèttar þjóðarinnar og láta eigi skerða hann í nokkru, því það mun reynast, að því minni gaumr sem gefinn verðr bænarskrám alþýðu, því færri verða bænarskrárnar, því minni áhugi landsmanna, og þíngið sjálft því óvinsælla, aflminna og ómerkilegra. Gleymum eigi, að þjóðarvilinn er máttarstólpi allrar stjórnarskipunar, ef hann veikist, þá veikist allt, hversu góð sem stjórnlögin kunna að vera og snildarlega samin!

Enginn taki nú þessi fáu orð mín svo, að eg vili eigi, að alþíng fái meira rètt, en það nú hefir; engum skal þykja vænna um það en mèr, að dregin sè af allr ́efi um það, að alþíng hafi löggjafarvald í öllum íslenzkum málum.

A. Ó.

« السابقةمتابعة »