Quis Gracchi genus? aut geminos, duo fulmina belli,
Scipiadas, cladem Libyæ ? parvoque potentem
Fabricium? vel te sulco, Serrane, serentem?

Quò fessum rapitis, Fabii? Tu maximus ille es,
Unus qui nobis cunctando restituis rem.

Excudent alii spirantia molliùs æra,

Credo equidem: vivos ducent de marmore vultus ;
Orabunt causas meliùs, cœlique meatus
Describent radio, et surgentia sidera dicent.
Tu regere imperio populos, Romane, memento;
Hæ tibi erunt artes, pacisque imponere morem,
Parcere subjectis, et debellare superbos.

Sic pater Anchises; atque hæc mirantibus addit :
Aspice ut insignis spoliis Marcellus opimis
Ingreditur, victorque viros supereminet omnes.
Hic rem Romanam, magno turbante tumultu,
Sistet; eques sternet Poenos Gallumque rebellem;
Tertiaque arma patri suspendet capta Quirino
Atque hîc Æneas (unà namque ire videbat
Egregium formâ juvenem et fulgentibus armis;
Sed frons læta parùm, et dejecto lumina vultu) :
Quis, pater, ille virum qui sic comitatur euntem?
Filius? anne aliquis magnâ de stirpe nepotum?
Qui strepitus circà comitum ! quantum instar in ipso est!
Sed nox atra caput tristi circumvolat umbrâ.

Tùm pater Anchises lacrymis ingressus obortis :
O nate, ingentem luctum ne quære tuorum;
Ostendent terris hunc tantùm fata, neque ultrà
Esse sinent. Nimiùm vobis Romana propago
Visa potens, Superi, propria hæc si dona fuissent.
Quantos ille virûm magnam Mavortis ad urbem
Campus aget gemitus! vel quæ, Tiberine, videbis
Funera, cùm tumulum præterlabere recentem!

Nec puer Iliacâ quisquam de gente Latinos
In tantum spe tollet avos; nec Romula quondam
Ullo se tantùm tellus jactabit alumno.

Heu pietas! heu prisca fides! invictaque bello
Dextera! non illi quisquam se impunè tulisset
Obvius armato, seu cùm pedes iret in hostem,
Seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
Heu, miserande puer! si quà fata aspera rumpas,
Tu Marcellus eris. Manibus date lilia plenis :
Purpureos spargam flores, animamque nepotis
His saltem accumulem donis, et fungar inani
Munere. Sic totâ passim regione vagantur
Aëris in campis latis, atque omnia lustrant.
Quæ postquàm Anchises natum per singula duxit,
Incenditque animum famæ venientis amore;
Exin bella viro memorat quæ deindè gerenda,
Laurentesque docet populos, urbemque Latini,
Et quo quemque modo fugiatque feratque laborem.

Sunt geminæ Somni portæ, quarum altera fertur
Cornea, quâ veris facilis datur exitus umbris :
Altera, candenti perfecta nitens elephanto;
Sed falsa ad cœlum mittunt insomnia Manes.
His ubi tùm natum Anchises unàque Sibyllam
Prosequitur dictis, portâque emittit eburnâ.
Ille viam secat ad naves, sociosque revisit.
Tùm se ad Caieta recto fert littore portum :
Anchora de prorâ jacitur; stant littore puppes.

LIBER SEPTIMUS.

Tu quoque littoribus nostris, Æneïa nutrix,

Æternam moriens famam, Caieta, dedisti :

Et nunc seryat honos sedem tuus; ossaque nomen,
Hesperiâ in magnâ (si qua est ea gloria) signat.

At pius exsequiis Æneas ritè solutis,
Aggere composito tumuli, postquàm alta quiêrunt
Æquora, tendit iter velis, portumque relinquit.
Adspirant auræ in noctem, nec candida cursum
Luna negat; splendet tremulo sub lumine pontus.
Proxima Circææ raduntur littora terræ,
Dives inaccessos ubi Solis filia lucos
Assiduo resonat cantu, tectisque superbis
Urit odoratam nocturna in lumina cedrum,
Arguto tenues percurrens pectine telas.
Hinc exaudiri gemitus iræque leonum
Vincla recusantûm et serâ sub nocte rudentum;
Setigerique sues, atque in præsepibus ursi

Sævire, ac formæ magnorum ululare luporum;
Quos hominum ex facie Dea sæva potentibus herbis
Induerat Circe in vultus ac terga ferarum.
Quæ ne monstra pii paterentur talia Troës
Delati in portus, neu littora dira subirenty
Neptunus ventis implevit vela secundis,

Atque fugam dedit, et præter vada fervida vexit.
Jamque rubescebat radiis mare, et æthere ab alto
Aurora in roseis fulgebat lutea bigis;

Cùm venti posuêre, omnisque repentè resedit

2

Flatus, et in lento luctantur marmore tonsa.
Atque hîc Æneas ingentem ex æquore lucum
Prospicit: hunc inter fluvio Tiberinus amœno,
Vorticibus rapidis et multâ flavus arenâ,
In mare prorumpit : variæ circumque supràque
Assuetæ ripis volucres et fluminis alveo
Æthera mulcebant cantu, lucoque volabant.
Flectere iter sociis, terræque advertere proras
Imperat, et lætus fluvio succedit opaco.

r

Nunc age, qui reges, Erato, quæ tempora rerum, Quis Latio antiquo fuerit status, advena classem Cùm primùm Ausoniis exercitus appulit oris, Expediam, et primæ revocabo exordia puguæ. Tu vatem, tu, Diva, mone: dicam horrida bella; Dicam acies actosque animis in funera reges, Tyrrhenamque manum, totamque sub arma coactam Hesperiam. Major rerum mihi nascitur ordo; Majus opus moveo. Rex arva Latinus et urbes Jam senior longâ placidas in pace regebat. Hunc Fauno et Nymphâ genitum Laurente Maricâ Accipimus. Fauno Picus pater; isque parentem Te, Saturne, refert; tu sanguinis ultimus auctor. Filius huic, fato Divûm, prolesque virilis Nulla fuit; primâque oriens erepta juventâ est. Sola domum et tantas servabat filia sedes, Jam matura viro, jam plenis nubilis annis. Multi illam magno è Latio totâque petebant Ausoniâ. Petit ante alios pulcherrimus omnes Turnus, avis atavisque potens ; quem regia conjux Adjungi generum miro properabat amore : Sed variis portenta Deûm terroribus obstant. Laurus erat tecti medio, in penetralibus altis, Sacra comam, multosque metu servata per annos.

Quam pater inventam, primas cùm conderet arces,
Ipse ferebatur Phœbo sacrâsse Latinus,
Laurentisque ab eâ nomen posuisse colonis.
Hujus apes summum densæ, mirabile dictu,
Stridore ingenti liquidum trans æthera vectæ,
Obsedêre apicem; et, pedibus per mutua nexis,
Examen subitum ramo frondente pependit.
Continuò vates: Externum cernimus, inquit,
Adventare virum, et partes petere agmen easdem
Partibus ex îsdem, et summâ dominarier arce.
Prætereà, castis adolet dům altaria tædis,
Et juxta genitorem adstat Lavinia virgo,

Visa (nefas) longis comprendere crinibus ignem,
Atque omnem ornatum flammâ crepitante cremari;
Regalesque accensa comas, accensa coronam
Insignem gemmis : tùm fumida lumine fulvo
Involvi, ac totis Vulcanum spargere tectis.
Id verò horrendum ac visu mirabile ferri :
Namque fore illustrem famâ fatisque canebant
Ipsam; sed populo magnum portendere bellum.
At Rex, sollicitus monstris, oracula Fauni
Fatidici genitoris adit, lucosque sub altâ
Consulit Albuneâ, nemorum quæ maxima sacro
Fonte sonat, sævamque exhalat opaca mephitim.
Hinc Italæ gentes, omnisque OEnotria tellus
In dubiis responsa petunt: hùc dona sacerdos
Cùm tulit, et cæsarum ovium sub nocte silenti
Pellibus incubuit stratis, somnosque petivit,
Multa modis simulacra videt volitantia miris,
Et varias audit voces, fruiturque Deorum
Colloquio, atque imis Acheronta affatur Avernis,
Hic et tùm pater ipse petens responsa Latinus,
Centum lanigeras mactabat ritè bidentes,