andran zi dinge gimenit, inti er ni cuimit, ibu ini sunne ni habêt, gelte scillingâ XV.. - 2 der andran gimenit, ibu er ni cuimit inti sunne ni habêt, sôsama gelte sol. XV. der andran menit, mit urcundeôm zi 10 sînemo huuse cueme inti danne gibanni ini erðo sîna cuenûn, erdo sînero hiwôno etteshwelihemo gisage daz iz emo gicunde, weo her gimenit ist. ibu er in cuninges deonôste haft ist, danne ni mag er ini gimenen. ibu er innan des gewes in sinemo ârunte ist, danne mag er ini menen sôso iz heer obana giscriban ist.

II. Fon diubiu suino.

15

1. sôhwersó sûganti farah forstilit fon deru furistûn stigu erdo in metalóstûn, inti des giwunnan wirðit, gelte sol. III, forûzan haubitgelt inti wirðriûn: ibu danne in drittiûn stigu forstolan wirdit, gelte sol. XV, forûzzan haupitgelt inti wirdriûn. 2. sôhwersó farah forstilit fon demo sûlage der slózhaft ist, gelte sol. XLV, forûzan haupitgelt 20 indi wirðriûn. 3. sôhwersô farah in felde, daar hirti mit ist, forstilit, gelte sol. XV, forûzan haubitgelt inti wirðriûn. 4. Sôhwersô farah forstilit daz biûzan deru mooter lebên mag, feorzug pentingâ die tuent sol. I gelte, forûzan haubitgelt inti wirðriûn. 5. Sohwersô sû1) bistoozzit in diubiu, gelte sol. VII, forûzan haubitgelt inti wirdriûn. 6. Sô- 25 hwersô sû mit farahum forstilit, gelte sol. XVII, forûzan haubitgelt inti wirðriûn. 7. Sôhwersô farah iârîgaz forstilit, gelte sol. III, forûzan haubitgelt inti wirðriûn. 8. Sôhwersô zuiiâri suîn forstilit, gelte sol. XV, forûzan haubitgelt inti wirðriûn. 9. Sôhwersô hantzugiling

sunnis non detenuerit, 600 din. qui faciunt solidos 15 culpabilis iudicetur. 2. ille vero qui alium mannit, si non venerit et eum sunnis non detenuerit, ei quem mannivit similiter 600 dinarios qui faciunt solidos 15 conponat. 3. ille autem qui alium mannit, cum testibus ad domum illius ambulet et sic eum manniat aut uxorem illius vel cuicumque de familia illius denunciet ut ei faciat notum quomodo ab illo est mannitus. nam si in iussione regis occupatus fuerit, manniri non potest. si vero infra pagum in sua ratione fuerit, potest manniri sicut superius dictum est.

II. De furtis porcorum.

1. Si quis porcellum lactantem furaverit de hranne prima aut de mediana, et inde fuerit convictus, 120 dinarios qui faciunt solidos 3 culpabilis iudicetur excepto capitale et dilatura. si vero in tertia hranne furaverit, 600 dinarios qui faciunt solidos 15 culpabilis iudicetur excepto capitale et dilatura. 2. si quis porcellum de sude furaverit, quae clavem habet, 1800 dinarios qui faciunt solidos 45 culpabilis iudicetur excepto capitale et dilatura. 3. si quis porcellum in campo inter porcos ipso porcario custodiente furaverit, 600 dinarios qui faciunt solidos 15 culpabilis iudicetur excepto capitale et dilatura. 4. si quis porcellum furaverit qui sine matre vivere potest, 40 dinarios qui faciunt solidum 1 culpabilis iudicetur excepto capitale et dilatura. 5. si quis scrovam subbattit in furto, 280 dinarios qui faciunt solidos 7 culpabilis iudicetur excepto capitale et dilatura. 6. Si quis serovam cum porcellis furaverit, 700 dinarios qui faciunt solidos 172 culpabilis iudicetur excepto capitale et dilatura. 7. si quis porcellum anniculum furaverit, 120 dinarios qui faciunt solidos 3 culpabilis iudicetur excepto capitale et dilatura. 8. si quis porcum bimum furaverit, 600 dinarios qui faciunt solidos 15 culpabilis iudicetur, excepto capitale et dilatura. 9. si quis tertussum porcellum

1) Soherso sui hs.

5

10

XV. TRIERER CAPITULARE (BRUCHSTÜCK).

That ein iouuelîch man frîer geuualt have, souuâr sôse er uuilit sachun sînu ce gevene.

Souuerse sachun sînu thuruh sâlichêdi sêlu sîneru athe ce anderru êraftlicheru stat athe gelegenemo sînemo athe seuuemo andremo versellan uuilit, inde ce themo cîde inneneuuendiun theru selveru grâsceffi uuisit, in theru sachun thie gesat sint, uuizzetathia 1) sala ce gedûne gevlîze. That avo themo selvemo cîde that er thui sellan uuilit ûzzeneuuendiun theru grâsceffi uuisit, that ist athe in here athe in palince athe in anderu sumeuuelîcheru stedi, samant neme himo athe vane sînen gelandun athe vane andern, thie theru selveru uuizzidi leven theru er selvo levit, urcundun retlîche 2): avur avo'r thie havan ni mach, thane vane andern souueliche thâr bezzera vundan mugen uuerthan: inde vora hin sachunu sîneru salunga gedue, inde burigun theru geuueri geve himo ther thia sala infâhit geuueri gedue. 15 Inde ather3) thiu thiu sala số getân uuirthit, geanervo sin selves neieina vona then vora gequetanen sachun mugi geduan irvangida. Thara uviri inde selvo thuruch sich burigun gedue theru selveru geuueri, nio themo geanerven thegein ursach belive thia sala ce bekêrine, sunder mêra nôt ana lige thia thuruch ce gefremine. Inde avo noch20 thanne sachun sinu bit geanervun sînen gesunduruth ne havoda, ne sî himo that ce ungevuorsamithu, sunder geanervo sîner, avo er gerno ne uuilit, athe thuruch then grâvun athe thuruch bodun sînin bethungen uuerthe, that thia sundrunga bit themo due ce themo ther geendido ervetha sîna uuolda vollacaman. inde avo sumeuuelîcheru samonungun thia sellan bat, ganervo sîner then uuizzut bit theru kirichun vona themo vora gesprochenemo erve have, that bit andremo geanerven sînemo havan solda. Inde thaz behaldan uuerthe umbe then vader inde then sun inde then nevun unce cen jârun uuizzethallikhen 1) :

25

XV. TRIERER CAPIT. Ut omnis homo liber potestatem habeat, ubicumque voluerit res suas dare. Si quis res suas pro salute animae suae vel ad aliquem venerabilem locum vel proprinquo suo vel cuilibet alteri tradere voluerit et eo tempore intra ipsum comitatum fuerit, in quo res illae positae sunt, legitimam traditionem facere studeat. Quod si eodem tempore quo illas tradere vult extra eundem comitatum fuerit, id est sive in exercitu sive in palatio sive in alio quolibet loco, adhibeat sibi vel de suis pagensibus vel de aliis, qui eadem lege vivant qua ipse vivit, testes idoneos: vel si illos habere non potuerit, tunc de aliis quales ibi meliores inveniri possunt: et coram eis rerum suarum traditionem faciat: et fideiussores vestiturae donet ei qui illam traditionem accipit vestituram faciat. Et postquam haec traditio ita facta fuerit, heres illius nullam de praedictis rebus valeat facere repetitionem. Insuper et ipse per se fideiussionem faciat eiusdem vestiturae, ne heredi ulla occasio remaneat hanc traditionem immutandi, sed potius necessitas incumbat illam perficiendi. Et si nondum res suas cum coheredibus suis divisas habuit, non ei hoc sit impedimento, sed coheres eius, si sponte noluerit, aut per comitem aut per missum eius distringatur, ut divisionem cum illo faciat ad quem defunctus hereditatem suam voluit pervenire. Et si cuilibet ecclesiae eam tradere rogavit, coheres eius eam legem cum illa ecclesia de praedicta hereditate habeat, quam cum alio coherede suo habere debebat. Et hoc observetur erga patrem et filium

1) uuizzetahtia Dm. 2) rehtliche Dm. 3) ahter Dm. *) uuizzetahtikên Dm'.

ather') thiu selve sachun ce theru mûzzungu theru selveru samunungun ergeven.

et nepotem usque ad annos legitimos: postea ipsae res ad immunitatem ipsius ecclesiae redeant.

XVI. AUS DEM TATIAN.

1. Prologus. Luc. 1, 1-4.

Bithiu uuanta manage zilôtun ordinôn saga thio in uns gifulta sint rahhôno 2), sô uns saltun thie thâr fon anaginne selbon gisâhun inti ambahtâ uuârun uuortes, uuas mir gisehan 3) gifolgêntemo fon anaginne allêm, gernlihho after antreitu thir scriben, thû bezzisto Theophile, thaz thû forstantês thero uuorto, fon thêm thû gilêrit bist, uuâr.

2. I. Joh. 1, 1-5.

1. In anaginne uuas uuort inti thaz uuort uuas mit gote inti got selbo uuas thaz uuort. Thaz uuas in anaginne mit gote. Alliu thuruh thaz vvurdun gitân inti ûzzan sîn ni uuas uuiht gitânes thaz thâr gitân uuas; thaz uuas in imo lîb inti thaz lib uuas lioht manno. thaz lioht in finstarnessin liuhta inti finstarnessi thaz ni bigriffun.

3. II. Luc. 1, 5-25.

Inti

2. Uuas in tagun Herodes thes cuninges Judeno sumêr biscof namen Zacharias fon themo uuehsale Abiases inti quena imo fon Aarones tohterun inti ira namo uuas Elisabeth. Siu uuârun rehtiu beidu fora gote, gangenti in allên bibotun inti in gotes rehtfestîn ûzzan lastar, inti ni uuard in sun, bithiu uuanta Elisabeth uuas unberenti inti beidu fram gigiengun in iro tagun. Uuard thô, mit thiu her in biscofheite giordinot uuas in antreitu sînes uuehsales fora gote, after giuuonu thes biscofheites in lôzze fram gieng, thaz her uuîhrouh brantî ingangenti in gotes tempal, inti al thiu menigi uuas thes folkes ûzze, betonti in thero zîti thes rouhennes. Araugta sih imo gotes engil, 10 stantenti in zeso thes altares thero uuîhrouhbrunsti. Thanên thôn Zacharias uuard gitruobit thaz sehenti, inti forhta anafiel ubar inan. Quad thô zi imo ther engil: 'ni forhti thû thir, Zacharias, uuanta gihôrit ist thîn gibet, inti thîn quena Elysabeth gibirit thir sun, inti nemnis thû sînan namon Johannem. Inti her ist thir gifeho inti blîdida, inti manage in sînero giburti mendent. Her ist uuârlîhho mihhil fora truhtîne inti uuîn noh lid ni trinkit inti heilages geistes uuirdit gifullit fon hinân fon reve sînero muoter, inti manage Israheles barno giuuerbit zi truhtîne gote iro. Inti her ferit fora inan in geiste inti in megine Heliases, thaz her giuuente herzun fatero in kind, inti ungiloubfolle zi uuîstuome rehtero, garuuen truhtine thuruhthigan fole'.

Inti quad Zacharias zi themo engile: 'uuanân uueiz ih thaz? ih bim alt, inti mìn quena fram ist gigangan in ira tagun. Thô ant

1) ahter Dm. 2) ordinare narrationem quae in nobis completae sunt rerum. 3) uuas gesehan = lat. visum est.

5

5

15

20

5

lingônti thie engil quad imo: 'ih bim Gabriel, thie azstantu fora gote, 25 inti bin gisentit zi thir thisu thir sagên. Inti nû uuirdist thû suîgênti inti ni maht sprehhan unzan then tag, in themo thisu uuerdent, bithiu uuanta thû ni giloubtus mînên uuortun, thiu thâr gifultu uuerdent in iro zîti.' Inti uuas thaz folc beitônti Zachariam, inti vvuntorôtun thaz her lazzêta in templo. Her ûz gangenti ni mohta sprehhan zi in, inti forstuontun thaz her gisiht gisah in templo, her thaz bouhnenti in thuruhuuonêta stum. Inti gifulte uurdun thô tagâ sînes ambahtes, gieng in sin hûs; after thên tagon intfieng Elisabeth sîn quena inti tougilta sih fimf mânôdâ, quedenti: 'uuanta sus teta mir trohtîn in tagon, in thên her giscouuuôta arfirran mînan itiuuîz untar mannon.'.

30

5

4. III. Luc. 1, 26-56.

3. In themo sehsten mânude gisentit uuard engil Gabriel fon gote in thie burg Galileae, thero namo ist Nazareth, zi thiornûn gimahaltero gommanne, themo namo uuas Joseph, fon hûse Davides, inti namo thero thiornûn Maria. Inti ingangenti ther engil zi iru quad: 'heil uuis thû gebôno follu! truhtîn mit thir, gisegenôt sîs thû in uuîbun.' Thô siu thiu gisah, uuas gitruobit in sinemo uuorte inti thâhta, uuelîh uuâri thaz uuolaqueti. Quad iru ther engil: 'ni forhti thir, Maria, thû fundi huldi mit gote, sênonû inphâhis in reve inti gibiris sun inti ginemnis sînan namon Heilant. Ther ist mihhil inti thes 10 hôisten sun ist ginemnit, inti gibit imo truhtîn sedal Davides sînes fater, inti rîhhisôt in hûse Jacobes zi êuuidu, inti sînes rîhhes nist enti.' Quad thô Maria zi themo engile: 'vvuo mag thaz sîn? uuanta ih gommannes uuîs ni bin.' Antlingôta thô ther engil, quad iru: 'thie 15 heilago geist quimit ubar thih, inti thes hôhisten megin biscatuit thih, bithiu thaz thâr giboran uuirdit heilag, thaz uuirdit ginemnit gotes barn. Sênonû Elisabeth thîn mâgin siu inphieng sun in ira alttuome inti thiz ist thie sehsto mânôd theru, thiu thâr ginemnit ist unberenta: bithiu uuanta nist unôdi mit gote iogiuuelih uuort.' Thô quad Maria: ‘sênont gotes thiu, uuese mir after thinemo nuorte. Inti arfuor thô fon iru thie engil.

20

25

4. Arstantenti Maria in thên tagon gieng in gibirgu mit îlungu in Judeno burg, ingieng thô in hûs Zachariases inti heilizita Helisabeth. Uuard thô, sô siu gihôrta heilizunga Mariûn Elisabeth, gifah thaz kind in ira reve. Uuard thô gifullit heilages geistes Elisabeth, arriof mihhilero stemnu inti quad: 'gisegenôt sîs thû untar uuîbun, inti gisegenôt sî thie uuahsmo thînero uuamba, inti uuanân mir, thaz queme mînes truhtînes muoter zi mir? Sênonû sô sliumo sô thiu stemna uuard thînes heilizinnes in mînên ôrun, gifah in gifehen kind in mî30 nemo reve, inti sâlîgu thiu thâr giloubta, uuanta thiu uuerdent gifremitu, thiu thâr giquetan vvurdun iru fon truhtîne.' Thô quad Maria: 'mihhilôso mîn sêla truhtîn, inti gifah mîn geist in gote mînemo heilante, bithiu uuanta her giscouuôta ôdmuotî sînero thiuui, sênonû fon thiu sâliga mih quedent allu cunnu, bithiu uuanta mir teta mihhilu thie thâr mahtig ist, inti heilag sin namo inti sîn miltida in cunniu inti in cunnu inan forhtantên. Teta maht in sinemo arme, zispreitta ubarhuhtige muote sînes herzen, nidargisazta mahtîge fon sedale inti arhuob ôdmuotige, hungerente gifulta guoto inti ôtage forliez îtale.

35

Inphieng Israhel sînan kneht zi gimuntîgônne sînero miltidu, sô her sprah zi unsên faterun, Abrahame inti sînemo sâmen zi uuerolti.' Uuonêta Maria mit iru nâh thrî mânôdâ inti uuarb zi ira hûs.

5. IV. Luc. 1, 57-80.

4, 9. Elisabeth uuârlîhho uuard gifullit zît zi beranne inti gibar ira sun. Inti gihôrtun thaz thô ira nâhiston inti ira cundon, thaz truhtîn mihhilôsôta sîna miltida mit iru, inti gifâhun mit iru. Uuard thô in themo ahtuden tage, quâmun zi bisnîdanne thaz kind, namtun inan sînes fater namen Zachariam. Antlingôta thô sin muoter inti quad: 'nio in altare, ûzar sîn namo scal sîn Johannes.' Inti quâdun zi iru: 'nioman nist in thînemo cunne thie thâr ginemnit sî thesemo namen.' Bouhnitun thô sînemo fater, uuenan her uuoltî inan ginemnitan uuesan? Bat thô scrîbsahses, screib sus quedanti: Johannes ist sîn namo'; vvuntorôtun thaz thô alle. Gioffonôta sih thô sliumo sîn mund inti sîn zunga, inti sprah got uuîhenti. Uuard thô forhta ubar alle iro nâhiston, inti ubar allu gibirgu Judeno vvurdun gimârit allu thisu uuort, inti gisaztun alle thie iz gihôrtun in iro herzen sus quedante: 'uuaz uuânis these kneht sî'? inti gotes hant uuas mit imo.

40

5

10

15

20

Inti Zacharias sin fater uuard gifullit heilages geistes inti uuîzagôta sus quedanti: 'Giuuîhit sî truhtîn got Israhelo, bithiu uuanta uuîsôta inti teta lôsunga sînemo folke inti arrihta horn heilî uns in hûse Davides sînes knehtes. So her sprah thuruh mund heilagero, thie fon uuerolti uuârun, sînero uuîzagôno, heilî fon unsarên fiiantun inti fon henti allero thie unsih hazzôtun, zi tuonne miltida mit unsarên faterun inti zi gihugenne sînero heilagûn giuuiznessî, thero eidburti, thie her suor zi Abrahame unsaremo fater, sih) uns zi gebanne, thaz ûzan forhta fon hentin unsero fiianto arlôste thionômês imo in heilagnesse inti in rehte fora imo allên unsarên tagun. Thû kneht uuîzago thes hôhisten bis thû ginemnit, foraferis uuârlîhho fora truhtînes annuzzi zi garuuenne sînan uueg, zi gebanne uuîstuom heilî sînemo folke in forlâznessi iro suntôno thuruh innuovilu miltida unsares gotes, in thên uuîsôta unsih ûfgang fon hôhî, ipliuhten thên thie thar in finstarnessin inti in scûuen tôdes sizzent, zi girihtenne unsera fuozzi in uueg sibba. Ther kneht vvuohs inti uuard gistrengisôt geiste inti 30 uuas in vvuostinnu unzan then tag sînero arougnessî zi Israhel.

6. V. Luc. 2, 1-7.

5, 11. Uuard thô gitân in thên tagun, framquam gibot fon demo aluualten keisure, thaz gibrievit vvurdi al these umbiuuerft. Thaz gişcrîb iz êristen uuard gitân in Syriu fon demo grâven Cyrine, inti fuorun alle, thaz biiâhîn thionôst iogiuuelih in sinero burgi. Fuor thô Joseph fon Galileu fon thero burgi thiu hiez Nazareth in Judeno lant inti in Davides burg, thiu uuas ginemnit Bethleem, bithiu uuanta her uuas fon hûse inti fon hîuuiske Davides, thaz her giiâhi saman mit Mariûn imo gimahaltero gimahhûn sô scaffaneru. Thô sie thâr uuârun, vvurðun tagâ gifulte, thaz siu bâri, inti gibar ira sun êristbo

25

5